Abdullahi dan Dabo
 Abdullahi dan Dabo | |
|---|---|
| Rayuwa | |
| Sana'a |
Abdullahi (Furuciⓘ; cikakken suna: Abdullahi Maje Karofi dan Dabo; d. 1883) shi ne Sarkin Kano daga 1855 har zuwa rasuwarsa a 1883.[1][2]
Tarihin Rayuwa a Tarihin Kano
[gyara sashe | gyara masomin]Sarki na 47 shi ne Abdullahi ɗan Dabo. Sunan mahaifiyarsa Shekkara. Da ya zama Sarki, sai ya tashi ya yi aikin kashe duk ’yan fashi, ya datse hannun barayin. Ana kiransa da "Abdu Sarkin Yenka."
domin shi Sarki ne mai hankali, mara tausayi, mai nasara. Ya yi gaggawar tsige shugabanni, amma ya cika alkawarinsa ga abokansa. Bai daɗe a wuri ɗaya ba sai dai ya bi gari zuwa gari. A zamaninsa ne aka yi tsananin yunwa, kuma rigima da Umbatu ta yi girma tun daga kanana. Sarkin Kano ya hakura ya yi yaki da Umbatu. Yunkurinsa na farko shi ne ya kai wa Kuluki hari. Dan Iya Lowal na Kano ya rasu a Kuluki, Sarki ya dawo gida da kansa amma ya aika da Abdulahi Sarkin Dawaki Dan Ladan da dansa Tafida yaki a kasar Zariya. Tare suka tafi Zaria. Wannan ya kasance a zamanin Sarkin Zariya Abdulahi Dan Hamada. Da suka dawo daga Zariya ba a dade ba Dan Boskori ya sauka a kan Gworzo. Sarkin Kano ya tura Sarkin Dawaki gaba, ya bi kansa da kansa ya hadu da Dan Boskori Sarkin Maradi, yammacin Gworzo. An yi yaƙi. Kanawa sun gudu, suka bar Sarkin Dawaki Dan Ladan, Dan Boskori ya kashe shi. Kanawa suka koma gida daya da biyu.
Sarkin Kano ya fusata sosai. Ya ba da umarnin a gina masa gida a Nassarawa domin ya zauna a cikin lokacin zafi; ya kuma gina gida a Tarkai domin yaki da Umbatu. Yana da gida a Keffin Bako inda ya zauna kusan shekara biyu saboda Dan maji makwabcin Umbatu. Ya yi yaƙi da Warji bayan yaƙin Kuluki, kuma ya kwashi ganima mai yawa. Ba wanda ya san adadin ganimar da aka yi a wani gari mai suna Sir. Gawarwakin Warjawa da aka karkashe su a sansaninsu kusan 400 ne Sarki ya koma gida.
Bayan wani lokaci kadan sai Sarki ya sake kaiwa Warji hari, kuma ya sake kwashe ganima da yawa. Kano ta cika da bayi. Abdulahi ya tafi Sokoto, ya bar dansa Yusufu a Tarkai. Yana nan sai Dan maji ya zo ya afkawa Yusufu. An yi yaki a Dubaiya. Kanawa suka gudu suka bar Yusufu. An kashe mutane da yawa aka kama. Bayan haka Yusufu ya zama Galadima Kano, don haka ya sami iko da yawa. Abdulahi ya tura shi Dal daga Tarkai domin ya kamo Haruna dan Dan Maji. Yusufu ya hadu da Haruna a Jambo, aka yi fada. Umbatawa ta gudu, ta fice Haruna. Yusufu ya kashe ya kwashi maza da yawa. An ce an kashe kusan dari bakwai. Bayan haka Yusufu ya yi ƙoƙari ya tayar da tawaye kuma an kore shi daga ofishinsa kuma ya ci gaba da kasancewa cikin baƙin ciki da talauci har sai da ya rasa. Abdulahi ya juya Sarkin Dawaki Abdu daga ofishinsa, tare da shi Makama Gadodamasu, Chiroma Diko, Dan Iya Alabirra, Galadima Abdul-Kadiri, da Galadima Yusufu. Abdulahi ya kashe Alkali Kano Ahmedu Rufaiyi, ya kuma kaskantar da Maaji Sulimanu, Maji Gajere, da San Kurmi Musa. Ya hana Mallam Dogo ofishin sa na Waziri. Yawan mutanen da ya fice daga ofis ba su da adadi.
Ya kori garuruwa da dama. Ya yi sabuwar kofa, Kofan Fada. A zamanin mahaifinsa an gina shi. Ya sake gina masallaci da gidan Turaki Mainya a farkon mulkinsa. Sun kasance cikin kango shekaru da yawa. A zamaninsa aka gina Soron Giwa. A Woso ya hadu da Dan Maji a yaki. Sai yamma aka yi yakin. Dan Maji ya ja da baya. Idan ba don hasken ya gaza ba da an kashe shi. Abdulahi ya kai hari Betu, amma ya kasa. Abdulahi ya kasance idan ya hau dokinsa yana harbin bindiga har sai da ya zama al'ada.
Manyan mutanensa su ne: Sarkin Yaki, da ake ce da shi Malam Dogo, da Malam Isiaka, da Malam Garuba, da Sarkin Gaiya, da Malam Abdu Ba-Danneji, da Alhaji Nufu, da abokinsa Malam Masu, da Tefida dansa, da Shamaki Naamu, da Manassara, da Jekada na Gerko, da Dan Tabshi. Mallam Ibrahim shi ne marubucinsa, kuma aka yi masa Galadima. Bayan haka an mayar da wannan mutumin daga mukaminsa a lokacin Mohammed Belo. Sauran sun hada da Alkali Zengi da Alkali Sulimanu. Abdulahi ya je Zaria ya zauna a Afira, sannan a Zungonaiya.