Jump to content

Aliyu Babba

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Aliyu Babba
Rayuwa
Haihuwa jahar Kano
Mutuwa Lokoja, 1926
Sana'a

Aliyu Ibn Abdullahi-Maje Karofi ya kasance Sarkin Kano, jiha ce a Arewacin Najeriya . Wanda kuma aka sani da Babba da Mai Sango - Mai amfani da Bindiga . Da ya kunno kai a ƙarshen Basasa, mulkinsa ya kasance da jerin yaƙe-yaƙe masu tsada da kuma ayyukan ƙayyade da suka mamaye tsohuwar Masarautar kasuwanci. An rubuta tarihin tserewarsa a matsayin Sarkin Kano a cikin littafin tarihin masarautar Kano, Tarikh Al Kano . [1] Ballad na Ali Zaki, na tunawa da sarautarsa a matsayin Sarkin Kano na ƙarshe.

Rayuwar farko

[gyara sashe | gyara masomin]

Rayuwar Aliyu sabanin sauran sarakunan sudan a lokacin ta kasance mai tsananin riƙo da Tasswuf, a cewar Tarikh al Kano, Aliyu ya kasance mai tsananin riƙo da biyayyar Qadariyyah kuma haziƙin mai sarrafa takobi. Tun yana ƙarami ya rubuta Rad al Jahla ; rubutun sufist don masu farawa. A shekarar 1893, jim kadan bayan rasuwar Sarki Muhammad Bello, Sultan Abdurrahman ya nada Tukur a matsayin sabon Sarkin Kano . Kusan nan take, dan'uwan Aliyu kuma ya ruwaito Yusufu mai kwarin gwiwa, ya jagoranci sauran 'ya'yan Abdullahi Maje Karofi cikin tawaye. Wannan rarrabuwar kawuna a gidan Dabo ne ya haddasa yakin basasar Kano karo na uku; Basasa . 'Yan tawayen sun bar Kano zuwa Takai kuma Aliyu ya ɗauki aikin Vazier na ba bisa ƙa'ida ba, tare da daidaita tsarin soja daban-daban na Yusufawa

An ruwaito cewa Aliyu ya banbanta kansa a filin a lokacin Basassa, nasarorin da ginshikansa suka samu a Gogel da Utai ya ba shi damar samun tagomashi a lokacin a shekarar 1894, lokacin yakin Gaya; Yusuf ya samu rauni sosai. Sarkin-Dawakin-Tsakar-Gida Abbas da Dan-Makwayo Shehu suma masu neman sarautar, an tilasta musu amincewa a lokacin da yake gadon mutuwa; Halifan Sokoto Abdurrahman Danyen Kasko na wancan lokacin ya sanar da Yusuf wani shiri da zai jagoranci Sojojin kaka a wani harin ramuwar gayya akan Yusufawa, [2] mahaifiyar Aliyu ‘yar uwar Halifa ce; nadin da aka yi wa Aliyu zai yi wa Sokoto kwanciyar hankali. [1]

Sarkin Kano

[gyara sashe | gyara masomin]

A ranar 19 ga Agustan shekarar 1894, Aliyu ya yi nasara ya jagoranci Yusufawa suka mamaye katangar Kano; Bayan watanni an kashe Mohammed Tukur a Guri wanda ya kawo ƙarshen Basasa .Duk da haka zaman lafiya ya yi kadan. Bayan sake dawo da Kano cikin Halifancin Sakkwato a 1896, Borno ta sake farfado da tashin hankali a gabashin Khalifanci ya kaddamar da yakin neman zabe a Kano ta bangarori uku. Masarautar Damagaram - jihar Borno, Maradi da Ningi ce ta buɗe gaba daya a wani yunƙuri na mamaye kano. Karewar da Aliyu ya yi wa Kano ta hanyar amfani da ababen fashewa, Sango Musket da sauran makaman daular Usmaniyya ya sa ya samu lakabin Mai Sango da Zaki . Yakin da ya yi a wannan zamani ya kai shi matsayin sauran jaruman sarakuna da sarakunan Kano. Ballad na Ali Zaki; Wakar Ali Zaki, yana murnar tserewarsa daga Tygian Kano, ya dawwama sunansa da na fadawansa kamar Vazier- Ahmadu; Galadima-Mahmud, Madaki Kwairanga, Alkali-Suleman, Makama-Hamza da Sarkin-Bai- Abdussalam. [1] Har ila yau, a lokacin waɗannan kamfen, a ƙoƙarin ƙarfafa iyakokin Masarautar; Aliyu ya ƙaddamar da jerin ayyukan gine-gine na Ribat – Fort. Sumaila, Bunkure, Gezawa da dai sauransu an daukaka matsayin Ribat . Wadannan yake-yake ba su kai ga kwacewa ba sai lokacin da Faransa ta mamaye ƙasar a shekarar 1899 da kuma mamayar da Rabeh da Fadallah suka yi daga baya wanda ya kawar da hankalin Borno daga Halifancin Sakkwato .

Kayar da kama

[gyara sashe | gyara masomin]

A shekarar 1903, Yayin ziyarar Mubaya’a a Sakkwato, Tattakin Kano da Sokoto Turawan Ingila sun kai wa Kano hari. Har yanzu dai ana ta muhawara kan ko an sanar da Aliyu harin da Ingila ta kai kafin ya tafi Sokoto ko a'a. A watan Fabrairun shekarar 1903, sojojin Birtaniya sun kwace Kano a lokacin da Aliyu ba ya nan tare da manyan sojojin dawakai na Masarautar. Da aka samu labarin faduwar Kano a Sokoto, Aliyu da sojojin dawakan Kano suka yi tattaki domin kwato Masarautar. Bayan cin nasara uku da Turawan Ingila a Gusau da Zamfara, a watan Maris na shekarar 1903, an yi wa sojojin dawakan Kano kwanton ɓauna a Kwatarkwashi . [3] A yakin da ya biyo baya, an kashe Vazier Ahmadu, kuma a wani lokaci kafin wannan ko bayan haka, Aliyu ya tashi a cikin wani Hijira Mahadi. [3] Da aka sha kashi a hannun sojojin dawakan kano, Wambai na Kano – Abbass ya mika wuya ga turawan ingila yayin da sauran sojojin dawakan Kano da suka dawo Sokoto suka shiga cikin rundunar Halifa. Bayan watanni, sai Faransawa suka kama Aliyu a Jamhuriyar Nijar ta zamani, suka mika shi ga Turawan mulkin mallaka.

hijira da mutuwa

[gyara sashe | gyara masomin]

A lokacin da aka kama shi, Aliyu ya yi gudun hijira zuwa Yola sannan bayan tawaye a can zuwa Lokoja, babban birnin sabuwar Arewacin Najeriya inda ya koma karatunsa na Tasswuff . Ya mutu a can a shekara ta 1926.

  1. 1.0 1.1 1.2 Palmer, Herbert Richmond (1908). "Kano Chronicle". Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 38: 58–98. doi:10.2307/2843130. JSTOR 2843130. Cite error: Invalid <ref> tag; name "palmer1" defined multiple times with different content
  2. Palmer, Herbert Richmond (1908). "Kano Chronicle". Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 38: 58–98. doi:10.2307/2843130. JSTOR 2843130.
  3. 3.0 3.1 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named smith1

Hanyoyin haɗi na waje

[gyara sashe | gyara masomin]