Aliyu Babba

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Aliyu Babba
Rayuwa
Haihuwa Kano
Mutuwa Lokoja, 1926
Sana'a

Aliyu Ibn Abdullahi-Maje Karofi ya kasance Sarkin Kano, a yanzu jihar da ke Arewacin Nijeriya a yanzu. Har ila yau ana kiransa Babba da Mai Sango - Mai Amfani da Bindiga . Ya bayyana a ƙarshen Basasa, mulkinsa ya kasance cike da yaƙe-yaƙe masu tsada, da ayyukan katanga waɗanda suka ba da ƙarfi ga masarautar kasuwancin. Tserewarsa kamar yadda Sarkin Kano ya kuma kasance yana cikin kundin tarihin masarautar Kano ; da Tarikh Al Kano . [1] Gwanin Ali Zaki, yana tunawa da lokacin da ya zama Sarkin Kano na ƙarshe.

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Aliyu Babba

Rayuwar Aliyu sabanin sauran sarakunan sudan a lokacin tana daga cikin tsananin riko da Tasswuf, a cewar Tarikh al Kano, Aliyu ya kuma kasance mai bin umarnin Qadariyyah kuma hazikin takobi. [2] Tun yana ƙarami ya rubuta Rad al Jahla ; rubutu na sufist don farawa. [3] A shekarar 1893, jim kadan da rasuwar Sarki Muhammad Bello, Sultan Abdurrahman ya nada Tukur sabon Sarkin Kano . Kusan nan da nan, dan uwan Aliyu kuma ya ba da rahoton Yusuf mai karfin gwiwa, ya jagoranci sauran yaran Abdullahi Maje Karofi cikin tawaye. Wannan rarrabuwa a cikin gidan Dabo shine ya haifar da Yakin basasar Kano na 3; Basasa . 'Yan tawayen sun bar Kano zuwa Takai kuma Aliyu ya ɗauki matsayin ba na hukuma ba Vazier, tare da tsara hanyoyin soja da yawa na Yusufawa [4]

Basasa[gyara sashe | gyara masomin]

An kuma bayar da rahoton cewa Aliyu ya bambanta kansa a filin a lokacin Basassa, nasarorin da ya samu a Gogel da Utai ya ba shi damar cin nasara lokacin da a cikin shekarar 1894, lokacin Yaƙin Gaya; Yusuf yaji rauni sosai. [5] Sarkin-Dawakin-Tsakar-Gida Abbas da Dan-Makwayo Shehu da su ma masu neman sarauta, an tilasta musu su yarda lokacin da yake gadon mutuwa; Yusuf ya sanar da shi ne game da wani shiri da Halifan Sakkwato na wancan lokacin Abdurrahman Danyen Kasko ya yi na jagorantar rundunar ’yan kaka a wani balaguron balaguro a kan Yusufawa, [6] tare da mahaifiyar Aliyu’ yar’uwar Halifa; Nadin sarautar Aliyu zai iya zama ya kwantar da hankalin Sakkwato. [7]

Zama sarkin Kano[gyara sashe | gyara masomin]

A ranar 19 ga Agustan shekara ta 1894, Aliyu ya kuma yi nasarar jagorantar Yusufawa wajen mamaye garuruwan Kano. Yan Watanni bayan haka aka kashe Mohammed Tukur a Gurum wanda ya hakan kawo ƙarshen Yaƙin Basasa a Kano. Zaman lafiya ya kasance takaice. Bayan sake shigar da Kano cikin Khalifanci na Sakkwato a cikin 1896, sai aka sake samun ci gaba a Barno da ke hango rikice-rikice a gabashin Kalifancin suka kaddamar da yakin neman zabe kan Kano ta fuskoki uku. Masarautar Sultan ta Damagaram - jihar borno, Maradi da Ningi wacce ta kasance a bayyane suka bude gaba daya a kokarin mamaye kano. Tsaron da Aliyu ya yi wa Kano ta hanyar amfani da Bama-bamai, Musgo da Sango da sauran kayan yaki na Daular Usmaniyya ya ba shi taken Mai Sango da Zaki . [8]

Yaƙe-yaƙen sa a wannan lokacin ya ɗaukaka shi zuwa matsayin sauran jaruman Sarakuna da Sarakuna. Ballantin Ali Zaki; Wakar Ali Zaki, yana murnar tserewarsa daga Tijjaniya Kano, ya ɓoye sunansa da na fadawansa kamar Vazier- Ahmadu; Galadima-Mahmud, Madaki Kwairanga, Alkali-Suleman, Makama-Hamza da Sarkin-Bai- Abdussalam. [9] Hakanan yayin waɗannan kamfen, a ƙoƙarin ƙarfafa iyakokin Masarautar; Aliyu ya ƙaddamar da jerin ayyukan Ribat - Fort. Sumaila , Bunkure, Gezawa da sauran samfuran samari da yawa an daukaka su zuwa matsayin Ribats. Wadannan yaƙe-yaƙe ba za su ƙwace ba har zuwa lokacin da Faransa ta ci tura a shekarar 1899 da kuma kutse daga baya da Rabeh da Fadallah suka yi wanda ya karkatar da hankalin mutanen Borno daga Khalifancin Sokoto .

Yakan shi da Kama shi[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin shekarata 1903, Yayin da kuma suka kai ziyarar girmamawa a Sakkwato, Tattakin Biritaniya na Kano zuwa Sakkwato ya far wa Kano. Har yanzu dai ana ta cece-kuce kan shin an sanar da Aliyu game da harin na Ingila kafin ya tafi Sakkwato ko A'a. [10] A watan Fabrairun 1903, sojojin Burtaniya suka kame Kano yayin da Aliyu baya tare da manyan sojojin dawakai na Masarautar. Da samun labarin faduwar Kano a Sakkwato, Aliyu da mahaya dawakai na kano sun hau kan hanya don kwato masarautar. Bayan cin nasara sau uku da Turawan ingila a Gusau da Zamfara, A watan Maris na shekarar 1903, maharan dawakai na Kano sun yi wa Kwatarkwashi kwanton bauna . [10] A tarzomar yaƙi, Vazier Ahmadu da aka kashe da kuma a wasu nufi kafin ko bayan cewa, Aliyu ya dauki ga jirgin a cikin wani Mahadist Hijira. [10] Tare da fatattakar sojojin dokin Kano, The Wambai na Kano - Abbass ya mika wuya ga Birtaniyya yayin da ragowar Sojan Dawakai na Kano da suka dawo Sakkwato suka kasance cikin rundunar Caliphal. Watanni bayan haka, Faransawa suka kama Aliyu a Jamhuriyar Nijar ta yau tare da mika shi ga Turawan Ingila.

Gudun hijira da Mutuwa[gyara sashe | gyara masomin]

Bayan kama shi, an tura Aliyu zuwa Yola sannan kuma bayan tawaye a can zuwa Lokoja, babban birnin sabuwar Arewacin Najeriya inda ya koma karatun Tasswuff . Ya mutu a can a shekarar 1926.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Empty citation (help)
  2. Usman, abu Zayyad. Al Tarikh Al Kano.
  3. Bukhari, Muhammad (1909). Risal al Wazir.
  4. Stilwell, Sean Arnold (2004). The Kano Mamluks: Royal Slavery in the Sokoto Caliphate, 1807– 1903. Heinemann. ISBN 0325070415.
  5. Usman, abu Zayyad. Al Tarikh Al Kano.
  6. Empty citation (help)
  7. Stilwell, Sean Arnold (2004). The Kano Mamluks: Royal Slavery in the Sokoto Caliphate, 1807– 1903. Heinemann. ISBN 0325070415.
  8. Usman, abu Zayyad. Al Tarikh Al Kano.
  9. Empty citation (help)
  10. 10.0 10.1 10.2 Smith, John, Henry (1968). The Fall of the Fulani Empire. Duke University Press.