Gundumomin Ghana

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Gundumomin Ghana
Bayanai
Ƙaramin ɓangare na administrative territorial entity of Ghana (en) Fassara da district (en) Fassara
Ƙasa Ghana
Shafin yanar gizo ghanadistricts.com
Wuri
Map
 8°02′N 1°05′W / 8.03°N 1.08°W / 8.03; -1.08
Ƴantacciyar ƙasaGhana
Gundumomin Ghana.

Gundumomin Ghana ƙananan hukumomi ne na Ghana na ƙasa-da-ƙasa, ƙasa da matakin yanki. Akwai gundumomi har guda ashiren da shida 216.

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

An sake tsara gundumomin Ghana a cikin 1988/1989 a cikin yunƙurin rarraba gwamnatoci da taimakawa ci gaba. Sauye-sauyen da aka yi a ƙarshen 1980s ya rarraba Yankuna na Ghana zuwa gundumomi 110, inda yakamata majalisun ƙananan hukumomi su yi ma'amala da ƙaramar hukuma. Zuwa 2006, an ƙirƙiri ƙarin gundumomi 28 ta hanyar rarraba wasu asali 110, suna kawo adadinsu zuwa 138. A watan Fabrairun 2008, an sami ƙarin gundumomi kuma wasu an haɓaka su zuwa matsayin birni. Wannan ya kawo adadin ƙarshe zuwa gundumomi 170 na Ghana. Tun daga wannan lokacin, an ƙara ƙarin gundumomi 46 tun 28 ga Yuni 2012 wanda ya kawo jimillar gundumomi 216.

Nau'in Gundumomi[gyara sashe | gyara masomin]

Gundumomi[gyara sashe | gyara masomin]

Gundumomin Talakawa suna da mafi ƙarancin adadin mutane dubu saba'in da biyar.

Karamar Hukumar[gyara sashe | gyara masomin]

Karamar gundumomin birni suna da mafi ƙarancin adadin mutane dubu casa'in da biyar.

Babban birni[gyara sashe | gyara masomin]

Babban gundumomin birni suna da mafi ƙarancin yawan mutane dubu dari biyu da hamsin.

Gudanarwa da Gudanarwa[gyara sashe | gyara masomin]

Majalisun Gundumomi[gyara sashe | gyara masomin]

Ana gunduma gundumomi da Majalisun Gundumomi, waɗanda Ministan karamar Hukumar ya kafa, kuma suke aiki a matsayin mafi girman ikon siyasa a kowace gunduma. Sun kunshi:

  • Hakimin Gundumar, wanda Shugaban Jamhuriya ya nada
  • mutum daya daga kowane yanki na zabe a cikin gundumar da aka zaba ta hanyar babban zaben manya
  • memba ko memba na majalisar dokoki daga mazabun da suka fada cikin yankin ikon majalisar gundumar
  • sauran mambobin da ba za su wuce kashi talatin cikin dari na yawan mambobin majalisar gundumar da Shugaban kasa ya nada tare da tuntubar shugabannin gargajiya da sauran kungiyoyin masu sha'awar yankin ba.

Hakimin Gundumar[gyara sashe | gyara masomin]

Shugaban Jamhuriya ne ya nada Babban Hakimin Gundumar kuma yana aiki a matsayin wakili na Gwamnatin Tsakiya a gundumar. Mai ci yanzu yana shugabanci a taron Kwamitin Zartarwa na Majalisar Gundumar, kuma yana da alhakin:

  • ayyukan yau da kullun na zartarwa da ayyukan gudanarwa na Majalisar Gundumar
  • kulawa da sassan majalisar gundumar da

Kwamitin Zartarwa[gyara sashe | gyara masomin]

Kwamitin zartarwa yana aiwatar da zartarwa da daidaita ayyukan Majalisar Gunduma, kuma yana da mambobi masu zuwa:

  • Hakimin Gundumar, wanda ke matsayin shugaba
  • shugabannin ƙananan kwamitocin masu biyowa na kwamitin zartarwa:
    • Shirye-shiryen ci gaba,
    • Ayyukan zamantakewa
    • Ayyuka
    • Adalci da Tsaro
    • Kudi da Gudanarwa
    • shugaban karamin kwamiti na wucin gadi na kwamitin zartarwa wanda Majalisar Yankin ta zaba
    • duk wasu membobi guda biyu da membobin majalisar gundumar suka zaba, akalla daya daga cikinsu mace ce

Shugaban Majalisar[gyara sashe | gyara masomin]

Kowace Majalisar Yankin tana zaɓar ɗan Majalisar da ke jagorantar taron, wanda ke yin taro kuma yake jagorantar tarurrukan Majalisar Gundumar.

Ayyukan Majalisun Gundumomi[gyara sashe | gyara masomin]

A matsayina na gwamnatocin siyasa da mulki a kan gundumomi, babban aikin Majalisun Gundumomi shi ne inganta ci gaban tattalin arzikin cikin gida.

Dokar karamar Hukumar ta 2016 kuma ta yi aiki tare da Majalisun Gundumomi don:

  • tsarawa da aiwatar da tsare-tsare, shirye-shirye da dabaru don haɗakarwa da albarkatu masu mahimmanci don ci gaban gundumar gabaɗaya.
  • inganta da tallafawa ayyukan ci gaba da ci gaban zamantakewar al'umma a cikin gundumar da kuma kawar da duk wani cikas ga yunƙuri da ci gaba.
  • daukar nauyin karatun daliban daga gundumar don cike wasu bukatun ma'aikata na gundumar musamman a bangaren ilimi da kiwon lafiya, tabbatar da cewa daukar nauyin ya daidaita kuma ya daidaita tsakanin dalibai maza da mata.
  • fara shirye-shirye don haɓaka ababen more rayuwa da samar da ayyukan birni da aiyuka a gundumar.
  • su kasance masu alhakin ci gaba, ingantawa da kuma kula da matsugunan mutane da kuma mahalli a gundumar.
  • a cikin hadin gwiwa da hukumomin tsaro na kasa da na gida da suka dace, su kasance masu kula da tsaro da lafiyar jama'a a gundumar.
  • tabbatar da shirin isa ga kotuna a cikin gundumar don ci gaban adalci.
  • yi aiki don kiyayewa da haɓaka al'adun gargajiya a cikin gundumar.
  • farawa, tallafawa ko aiwatar da karatun da zai iya zama dole don sauke duk wani aikin su.

Dokar ta kuma ba Majalisun Gundumomi tare da hukumomi masu zuwa:

  • Tallace-tallace, kamar yadda Dokar Tallace-tallace ta bayar, 1989 (P.N.D.C.L. 230)
  • Lasisin giya, kamar yadda Dokar lasisin lasisin giya, 1970 (Dokar 331)
  • Kula da wutar daji, kamar yadda Dokar Kulawa da Rigakafin wutardaji ta bayar, 1990 (P.N.D.C.L. 229) *
  • Kashe waɗannan ƙa'idodi na Dokar Laifin Laifuka, 1960 (Dokar 29) a cikin gundumarta: sashe na 296 dangane da zubar da shara a titi; kuma sashi na 300 dangane da batacciyar shanu.

Lissafin Gundumomi[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Ahafo[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Ahafo na Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disambar 2018. Babban birnin yankin shine Goaso. Bangare ne na Yankin Brong-Ahafo kuma ya ƙunshi gundumomi 6, ƙananan hukumomi 3 da gundumomi na yau da kullun 3. Wadannan su ne:

Yankin Ashanti[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Ashanti

Yankin Ashanti na Ghana ya ƙunshi gundumomi 30. Wannan ya kunshi 1 Metropolitan, Municipal 11 da 18 na gundumomi na yau da kullun. Wadannan su ne:

Yankin Bono[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Bono na Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disambar 2018. Yana daga cikin Yankin Brong-Ahafo na lokacin kuma ya kunshi gundumomi 12, kananan hukumomi 5 da kuma gundumomi 7 na gari. Wadannan su ne:

Yankin Gabashin Bono[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Gabashin Bono na Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disambar 2018. Ya kasance wani yanki na Yankin Brong-Ahafo na Ghana kuma ya ƙunshi gundumomi 11, ƙananan hukumomi 4 da kuma gundumomi 7 na yau da kullun. Wadannan su ne:

Yankin Tsakiya[gyara sashe | gyara masomin]

DistricYankin Tsakiya

Yankin tsakiyar Ghana ya ƙunshi gundumomi 20. Waɗannan sun kunshi manyan birane 1, na gari 6 da kuma gundumomi na yau da kullun 13. Wadannan su ne:

Yankin Gabas[gyara sashe | gyara masomin]

Districts of Yankin Gabas

Yankin Gabashin Ghana ya ƙunshi gundumomi 26 waɗanda suka haɗu da na birni 9 da kuma gundumomi na gari 17. Wadannan su ne:

Babban Yankin Accra[gyara sashe | gyara masomin]

Babban Yankin Accra

Babban yankin Accra na Ghana ya ƙunshi gundumomi 17 waɗanda suka haɗu da manyan birane 2, na birni 10 da kuma gundumomi talakawa 5. Wadannan su ne:

Yankin Arewa[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Arewa

Yankin Arewacin Ghana ya ƙunshi gundumomi 15; 1 birni, 3 na birni da kuma gundumomi na gari 11. Wadannan su ne:

Yankin Arewa Maso Gabas[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Arewa maso Gabashin Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disambar 2018. Yana daga cikin Yankin Arewacin Ghana na lokacin. Ya ƙunshi gundumomi 6, na birni 2 da kuma gundumomi na talakawa 4. Wadannan su ne:

  • Bunkpurugu-Nyankpanduri District
  • Chereponi District
  • East Mamprusi Municipal Assembly
  • Mamprugu Moaduri District
  • West Mamprusi Municipal District
  • Yunyoo-Nasuan District

Yankin Oti[gyara sashe | gyara masomin]

Gundumomin yankin Oti

Yankin Oti na Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disambar 2018. Yana daga cikin Yankin Ghana na Volta na lokacin. Ya ƙunshi gundumomi 8, na birni 2 da ƙananan gundumomi 6. Wadannan su ne:

  • Biakoye District
  • Jasikan District
  • Kadjebi District
  • Krachi East Municipal
  • Krachi Nchumuru District
  • Krachi West District
  • Nkwanta North District
  • Nkwanta South Municipal

Yankin Savannah[gyara sashe | gyara masomin]

Districts of the Savannah Region

Yankin Savannah na Ghana an kirkireshi ne ta hanyar zaben raba gardama a watan Disamba na 2018. Yana daga cikin yankin Arewacin Ghana na lokacin. Ya ƙunshi gundumomi 7, na birni 1 da gundumomi talakawa 6. Wadannan su ne:

  • Bole District
  • Central Gonja District
  • East Gonja Municipal
  • North Gonja District
  • Sawla-Tuna-Kalba District
  • Tolon District
  • West Gonja

Yankin Gabas ta Gabas[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Gabas ta Gabas

Yankin Gabashin Gabas na Ghana ya ƙunshi gundumomi 13, na birni 3 da kuma gundumomi 10 na gari. Wadannan su ne:

  • Bawku Municipal
  • Bawku West District
  • Binduri District
  • Bolgatanga Municipal
  • Bongo District
  • Builsa North District
  • Builsa South District
  • Garu-Tempane District
  • Kassena Nankana East Municipal
  • Kassena Nankana West District
  • Nabdam District
  • Pusiga District
  • Talensi District

Yankin Yammacin Yamma[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Yammacin Yamma

Yankin Yammacin Gana ya ƙunshi gundumomi 11, na birni 4 da kuma gundumomi na yau da kullun 7. Wadannan su ne:

  • Daffiama-Bussie-Issa District
  • Jirapa Municipal
  • Lambussie Karni District
  • Lawra Municipal
  • Nadowli-Kaleo District
  • Nandom District
  • Sissala East Municipal
  • Sissala West District
  • Wa East District
  • Wa Municipal
  • Wa West District

Yankin Volta[gyara sashe | gyara masomin]

DistriYankinVolta

Yankin Volta na Ghana ya kasance yana dauke da gundumomi 17, na birni 5 da kuma gundumomi na talakawa 20. Waɗannan su ne: Yanzu yana da jimillar gundumomi 18 waɗanda suka ƙunshi 6 na birni da kuma gundumomi na yau da kullun 12 tun lokacin da aka shata yankin a cikin Disamba 2018

Yankin Yamma[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Yamma

Yankin Yammacin Ghana ya ƙunshi gundumomi 13, babban birni 1, na birni 8 da kuma gundumomi na talakawa 4. Wadannan su ne:

  • Ahanta West Municipal
  • Ellembele Municipal
  • Jomoro Municipal
  • Mpohor District
  • Nzema East Municipal
  • Prestea-Huni Valley Municipal
  • Sekondi Takoradi Metropolitan
  • Shama District
  • Tarkwa-Nsuaem Municipal
  • Wassa Amenfi Central District
  • Wasa Amenfi East Municipal
  • Wasa Amenfi West Municipal
  • Wassa East District

Yankin Arewa Maso Yamma[gyara sashe | gyara masomin]

Yankin Arewa maso Yammacin Ghana an ƙirƙira shi ta hanyar raba gardama a cikin Disamba 2018. Yana daga cikin Yankin Yammacin Ghana na lokacin. Ya ƙunshi gundumomi 9, na birni 3 da kuma gundumomin talakawa 6. Wadannan su ne:

  • Aowin Municipal
  • Bia West District
  • Bia East District
  • Bibiani/Anhwiaso/Bekwai Municipal
  • Bodi District
  • Juaboso District
  • Sefwi Akontombra District
  • Sefwi Wiawso Municipal
  • Suaman District