Jump to content

Harshen Maranao

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Harshen Maranao
Mëranaw
'Yan asalin magana
harshen asali: 780,000 (1990)
Baƙaƙen boko
Lamban rijistar harshe
ISO 639-3 mrw
Glottolog mara1404[1]

Maranao ( Filipino [3] ; Jawi : باسا أ مراناو‎ ), wani lokacin ana rubuta shi da Maranaw, Meranaw ko Mëranaw, yaren Australiya ne da mutanen Maranao ke magana a cikin lardunan Lanao del Sur da Lanao del Norte da garuruwansu na Marawi da Iligan da ke cikin Philippines, kuma ana samun su a Sabah, Malaysia . Ana magana tsakanin Moros a cikin yankin Bangsamoro mai cin gashin kansa a cikin Mindanao na musulmi .

Ya fi kusa da Iranun fiye da Danao_language" Maguindanao a cikin ƙungiyar Danao.

Ana magana da Maranao a cikin larduna masu zuwa:

• Dukan Lanao del Sur da Lanao del NorteLanao na Arewa

• Gundumar Arewa maso yammacin Maguindanao del Norte: Barira, Buldon, Parang, Matanog, Sultan Mastura, da Sultan Kudarat

• Gundumar Arewa maso yammacin Cotabato: Alamada, Banisilan, Carmen, Libungan, da Pigcawayan

• Gundumar Arewa maso yammacin Bukidnon: Talakag da Kalilangan

• Ƙananan sassa a bakin tekun Zamboanga del Sur

dukansu suna cikin tsibirin Mindanao a kudancin Philippines.

Tsarin rubuce-rubuce

[gyara sashe | gyara masomin]

An rubuta Maranao a tarihi a cikin haruffa na Perso-Arabic da ake kira Jawi, waɗanda aka sani da Batang-a-Arab ko Batang Arab. Yanzu an rubuta shi da haruffa na Latin.[4] Kodayake babu wani tsari na yau da kullun da aka ayyana a hukumance, Maranao an rubuta shi kamar yadda ya rinjayi tarurrukan Filipino na zamani. Wadannan sune haruffa da aka yi amfani da su wajen rubuta kalmomin asali:

A, B, D, E, G, H, I, K, L, M, N, NG, O, P, R, S, T, U, W, Y [5]

Gabaɗaya, ana furta sautuna biyu daban, alal misali, ana furtawa kapaar a matsayin /kapaʔaɾ/ .

Sautin /w/ na ƙarshe a cikin diphthongs da "w" an yi musu alama da "-o" a cikin tsofaffin rubutun, kamar yadda yake a wasu harsunan Philippine, amma dukansu biyu a yau ana rubuta su a matsayin "w". Har ila yau, an yi amfani da "i" a cikin tsofaffin rubutun don fassara /j/, wanda a halin yanzu ana rubuta shi a matsayin "Y".

"H" is only used for Malay loanwords,[4] and "sh" (pronounced as /ʃ/) is normally used for Arabic loanwords and names such as Ishak (Isaac).

Ana amfani da "Di" ko "j" don fassara sauti /d͡ʒ/, kamar radia /raja (daga kalmar Sanskrit don 'sarki', "Rāja") ko sunan Ingilishi John.

A wakiltar tsakiyar wasali (ko schwa) /ə/, marubuta daban-daban sun yi amfani da hanyoyi daban-daban don wakiltar wannan sauti (misali "E" ko "U"). A cikin kafofin sakn zumunta, masu magana suna amfani da ko dai daga cikin haruffa biyu ko kuma kawai su bar shi babu komai (misali seud kuma ana iya rubuta saken da sakun akan intanet). A halin yanzu, Hukumar kan Harshen Filipino ta ba da shawarar rubuta wannan sauti ta amfani da "Ë" don harsunan Philippine daban-daban a cikin 2013 Ortograpiyang Pambansa .

A cikin wani bita na Maranao Dictionary da McKaughan da Macaraya suka yi a cikin 1996, an gabatar da digraph "'ae" kuma an yi amfani da shi don wakiltar kasancewar wasula /ɨ/. Koyaya, bincike na Lobel (2009, 2013 [6]) ya nuna cewa wannan na iya zama allophone na /ə/ bayan ƙayyadaddun ƙayyadadden. McKaughan da Macaraya sun kuma yi amfani da "q" don tsayawar baki ba tare da la'akari da matsayi ba. Diphthongs kamar [aw, aj, oi] an rubuta su a matsayin "ao, ai, oi".

Rubutun da aka yi amfani da shi a cikin binciken da Lobel (2009) shine wanda Aleem Abdulmajeed Ansano na Taraka (1943-2008), Sanata Ahmad Domocao "Domie" Alonto na Ramain (1914-2002), da Shaiekh Abdul Azis Guroalim Saromantang na Tugaya (1923-2003) suka haɓaka. A cikin wannan rubutun, an rubuta "masu amfani da wuya" /ph, th, kh, sh/ a matsayin "ph, th", kh, z".

Fasahar sauti

[gyara sashe | gyara masomin]

Da ke ƙasa akwai tsarin sauti na Maranao ciki har da siffofin sauti.

Sautin sautin

[gyara sashe | gyara masomin]

Maranao yana da sautin sautin guda huɗu waɗanda zasu iya zama kusa ko mafi girma lokacin da suke cikin wasu mahalli (duba ƙayyadaddun ƙayyadadden ƙasa). [6] Sakamakon tasowa na ƙayyadaddun ƙayyadadden ƙayyadada na iya haifar da binciken da ya gabata zuwa Kodayake binciken da ya yi a baya ya bincika sauti [ɨ] a matsayin sauti daban (an rubuta shi da ae) maimakon allophone da aka ɗaga na /ə/.

Sautin[6]
A gaba Tsakiya Komawa
Kusa /i/

[i" data-mw='{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"IPA link","href":"./Template:IPA_link"},"params":{"1":{"wt":"ɪ"}},"i":0}}]}' data-ve-no-generated-contents="true" id="mw1w" lang="und-Latn-fonipa" typeof="mw:Transclusion">ɪ ~ ni]

Tsakanin /ə/

[ə ~ ɨ]

/o/

[ku="#mwt125" class="IPA" data-mw='{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"IPA link","href":"./Template:IPA_link"},"params":{"1":{"wt":"o"}},"i":0}}]}' data-ve-no-generated-contents="true" id="mw5w" lang="und-Latn-fonipa" typeof="mw:Transclusion">o ~ u]

Bude /a/

[a ~ ɤ]

Vowel [e] kawai yana faruwa a cikin kalmomin aro daga Mutanen Espanya ta hanyar Tagalog ko Cebuano da kuma daga Malay.

Sautin da aka yi amfani da shi

[gyara sashe | gyara masomin]

A cewar Lobel (2013), Maranao yana da waɗannan ƙwayoyin:

Sautin da aka yi amfani da shi
Biyuwa Dental Alveolar Palatal Velar Gishiri
Hanci m n ŋ
Dakatar da Rashin murya p t k ʔ
Mai nauyi
Magana b d ɡ
Fricative Rashin murya s
Mai nauyi (h)
Flap ɾ
Hanyar gefen l
Kusanci w j

A cikin Maranao, /ʔ/ ba kalma ce ta phonemic-da farko (kamar Ingilishi wanda ba na Philippines ba). Saboda haka, layok aken ('aboki na') ana furta shi a hankali [la.jo.ka. klen].

Tun lokacin da manyan ƙwayoyin suka samo asali ne daga ƙididdigar ƙwayoyin, ana samun su ne kawai a cikin kalma.

Ana amfani da "r" don /ɾ/, ana amfani da "y" don /j/, kuma ana amfani da ""ng" don /ŋ/

Rashin jituwa [h]

[gyara sashe | gyara masomin]

A cewar Lobel (2013), [h] kawai yana faruwa a cikin 'yan kalmomin aro na Malay na baya-bayan nan:

  • tohan 'Allah'
  • tahon 'alamu na taurari'
  • Tunanin 'a gaban Allah'

k aro na Larabci da suka gabata tare da "h" waɗanda suka shiga Proto-Danao ko Maranao a baya an gane su a matsayin k.

  • kalal 'halal (duk abin da aka yarda da shi a Islama) '
  • karam 'haram (duk abin da ba a yarda da shi a cikin Islama ba) ',
  • kadî 'hadji (sunan mutumin da ya yi aikin hajji zuwa Makka) '
  • Kadis 'Hadith'

Tsawon ma'anar

[gyara sashe | gyara masomin]

Ana kuma furta ma'anar ma'ana idan an riga su da schwa /ə/ . Koyaya, wannan tsari ba wani nau'i ne na gemination ba tunda tsawo na consonant a Maranao ba ya bambanta kamar yadda aka gani a wasu Harsunan Philippine kamar Ilokano da Ibanag. Wasu daga cikin wadannan sune:

  • tepad [təpːad] 'ka fita daga abin hawa'
  • tekaw [təkːaw] 'mai mamaki; mai ban mamaki'

Harshen harsashi da haɓaka wasula

[gyara sashe | gyara masomin]

Tun daga shekara ta 2009, an ba da shawarar cewa binciken da ya gabata game da ilimin sauti na Maranao ya yi watsi da kasancewar "mai nauyi", [6] [7] waɗannan "mai nauyi" guda huɗu sun kasance /p" t" k" s. Ana ɗaga sautin da ke biye da waɗannan ƙwayoyin a matsayi.

Ana ɗaga wasula huɗu na Maranao (a, ə, i, o) lokacin da suka bi ƙayyadaddun ƙayyadadden [6]

Akwai yanayi huɗu masu yiwuwa don wannan ya ƙayyade ko za a ɗaga wasula ko a'a:

  1. Non-raising – /p t k s m n ŋ r w y/
  2. Obligatory raising – /p’ t’ k’ s’ (h)/
    • Tohan is pronounced as [t̪o.hɤn] instead of [to.han]
  3. Optional raising – /b d g/
    • Evidenced by some younger speakers writing gagaan as gegaan.
  4. Transparent – /l ʔ/ – the raising from the consonant before it will "pass through" and affect the following vowel.

Hakanan ana iya samun irin wannan sautin a cikin Madurese.

Ci gaban tarihi

[gyara sashe | gyara masomin]

Haɗakarwar ƙididdigar ƙididdiga ta faru ne a cikin Danao da Subanon da suka gabata, inda maganganun ƙididdigari na farko suka biyo bayan na biyu (Fitowa: *-gp- > *-bp-).

Wani binciken da Allison ya yi ya lura cewa Proto-Danao *b, *d, g * sun ɓace a cikin Maranao na zamani lokacin da aka samo su a gaban wasu ƙwayoyin da ke da wuri ɗaya na magana (Misali: *bp > *p), amma an kiyaye su a wasu wurare.

Lobel [6] ya lura cewa wannan canjin sauti a zahiri ya haifar da siffofi biyu na ilimin sauti na Maranao: ƙayyadaddun ƙayyadadden ƙayyadada (*[-bpa-] > [-phɤ-]). Har ila yau, ƙididdigar ƙira ta haɓaka ta irin wannan hanyar a Kudancin (Lapuyan) Subanon, amma ba tare da ɗaga wasula ba.

Canjin sauti
Babban Babban Babban Tsakiyar Philippine Proto-Danao Maguindanaon Maranao
*-gp-, *-dp-, * -bp- *-bp- -bp- -ph-
*-gt-, *-dt-, *-bt- *-da- -D. -th-
*-gs-, *-ds-, *-bs- *-da- -ds- -z-
*-gk-, *-dk-, *-bk- *-gk- -gk- -kh-

Harshen harshe

[gyara sashe | gyara masomin]

Alamun shari'a

[gyara sashe | gyara masomin]

Ya bambanta da Tagalog wanda ke da alamomi uku (ang / ng / sa), da Iloko wanda ke da biyu (ti /iti), Maranao yana da hudu: (so / ko / sa).

Alamun shari'ar Maranao
Abubuwan da aka saba amfani da su Na Mutum
Shari'a Ba tare da iyaka ba Tabbatacce Mai banbanci Yawancin mutane
Nominative

(Maganar)

so i si siki
Ergative

(Abin kai tsaye)

sa o i i kisi
Rubuce-rubuce / Wurin

(Benefactor / Wurin)

Halitta

(Yana da sha'awa)

ko ki sa kisi

Abin sha'awa, sa ba shi da iyaka a Maranao, yayin da yake da iyaka / takamaiman a Cebuano da Tagalog.

Wakilan sunaye

[gyara sashe | gyara masomin]

Wakilan Maranao na iya zama kyauta ko ɗaure zuwa kalma / morpheme a gabanta.

Ma'anar Nominative

(ba tare da kyauta ba)

Nominative

(an ɗaure shi)

Genitive / Ergative

(an ɗaure shi)

Rashin amincewa

(ba tare da kyauta ba)

Na saken (a)ko aken raken
kai (mutum ɗaya) seka ka (ng)ka[lower-alpha 1] reka
shi/ta/shi sekaniyan sekaniyan (n)iyan rekaniyan
mu (dual) sekta ta ta rekta
mu (ciki har da ku) sektano tano tano rektano
mu (ba tare da ku ba) sekami kami (a)mi rekami
kai (da yawa) sekano kano (n)iyo rekano
su siran siran (i)ran kiran

.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}

Kalmomin da aka saba amfani da su

[gyara sashe | gyara masomin]

Da ke ƙasa akwai kalmomin da aka saba samu a cikin jimloli na Maranao, fassarorin su a Turanci, Cebuano, da Tagalog, da makamantansu kalmomi a cikin harsunan Philippine masu nisa.

Maranao Cebuano Tagalog Sauran yaren yankin PH ko yaren Turanci
na kay ay shine
na dayon tápos Alpa (Tausug) sa'an nan
a nga na wannan shine
timan buok piraso yanki
den na na Kinaray-a-language text" typeof="mw:Transclusion">ren (Kinaray-a) tuni
pen pa pa zai yi, nan ba da daɗewa ba
di dili hindi Ba zai yi ba, ba
da wala hindi bai yi ba
da wala wala ba tare da wani abu ba
aden adunay mayroon Dawn (Tausug), adda (Ilocano) akwai...
ino mao iyo (Bikol-Naga) haka ne
ago ug at Iban (Tausug) da kuma
atawa Ya kasance, yaoo="#mwt321" data-ve-ignore="true" href="./Category:Articles_containing_Cebuano-language_text" id="mwA7s" rel="mw:PageProp/Category"/> o Sa'an nan kuma (Tausug) ko kuma
ogaid An ɗauke shi, amma Ya kamata, ya yi, amma sa'/sagawa'/saga'/ malayngkan (Tausug) duk da haka, amma
o di Dili pud, Dili Sab Hindi rin ko kuma (?)
langun tanan lahat Katān (Tausug) duk
Imanto shiga Yanayin Mazaun (Tausug) yanzu
hanyar da za a iya oo oo/opo Huun (Tausug) eh ne
sabap Ya yi watsi da shi Sa'an nan kuma sabab, kalna' ko karna' (Tausug) saboda
siliki Isada Isada ta' (Tausug) kifi
sapi' baka baka sapi' (Maguindanaon & Tausug) saniya
pagari igsuon Girma langgung, taymanghud (Tausug) ɗan'uwa
Baago bag-o Baago bagu (Tausug), baro (Ilocano) sabon abu
tahon Birni Uwargidan Wahu (Tausug) shekara
koda' Kabayo Kabayo kura' (Tausug) doki
sorab suwab tamil sulab (Tausug) takobi
Don'ya' A cikinta Duniya Duniya' (Tausug) duniya
dalendeg dalugdog kulog dawgdug (Tausug) tsawa
sorga' sama sama sulga' (Tausug) sama
narka', diyahanam maras kyau maras kyau nalka'/narka', jahanam (Tausug) jahannama
An kashe shi Sannu, tsada Matsayi ciwon daji (Tausug) kyakkyawa, kyakkyawa
otin otin titi, kayan aiki Utin (Tausug) Jinin namiji, azzakari
Mutanen da ke cikin gida langgam ibon Manuk-manuk (Tausug) tsuntsaye
diyandi' kasabotan, saad Sojojin da suka yi Yarinya' (Tausug) yarjejeniya, alkawari

Rubutun samfurin

[gyara sashe | gyara masomin]

Sanarwar 'Yancin Dan Adam ta Duniya

[gyara sashe | gyara masomin]

Maranao:

Langon a taw na inimbawata a ndudon so kapaar ago ndatadatar sa bantogan ago kabnar. Bigan siran sa kabnar ago gagaw na aya patot a di kapakasusurota o omani isa ko kapakiphapagariya.

Cebuano:

Ang tanáng tawo kay gipakatawo nga may kagawasan ug managsama sa kaligdong. Silá gigasahan og pangisip ug tanlag ug mag-ilhanáy sa usá'g usá sa diwà managsoon.

Bayanan Kula

[gyara sashe | gyara masomin]
  1. May actually be eka,[6] and assimilates with the vowel before it, as in batî ika {{{1}}} 'your brother-in-law', and babô oka {{{1}}} 'your aunt'.
  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Harshen Maranao". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  2. Komisyon ng Wikang Filipino (2013). Ortograpiyang Pambansa [National Orthography] (PDF) (in Dan Filifin). Archived from the original (PDF) on 2013-10-12. Retrieved 2013-08-28.
  3. Mëranaw is the spelling recommended by the Commission on the Filipino Language[2]
  4. 4.0 4.1 "Maranao Language and Alphabet". Omniglot. Retrieved 2018-09-23.
  5. Rubino, Carl. "Maranao". iloko.tripod.com (in Turanci).
  6. 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 Lobel, Jason William; Riwarung, Labi Hadji Sarip (2009). "Maranao Revisited: An Overlooked Consonant Contrast and its Implications for Lexicography and Grammar". Oceanic Linguistics. 48 (2): 403–438. doi:10.1353/ol.0.0040. JSTOR 40783537. S2CID 145549504. Cite error: Invalid <ref> tag; name "Lobel and Riwarung 2009b" defined multiple times with different content
  7. Lobel, Jason William; Riwarung, Labi Hadji Sarip (2011). "Maranao: A Preliminary Phonological Sketch With Supporting Audio". Language Documentation & Conservation (in Turanci). 5: 31–59. |hdl-access= requires |hdl= (help)