Jump to content

Harshen Tuvalu

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Harshen Tuvalu
‘Gana Tuvalu
'Yan asalin magana
13,000
Baƙaƙen boko
Lamban rijistar harshe
ISO 639-2 tvl
ISO 639-3 tvl
Glottolog tuva1244[1]

  

Rubuce-rubucen Paulo, mai magana da harshen Tuvalu

'Tuvalu' (/ˌtuːvəˈluːən/), sau da yawa ana kiransa Tuvalu, yare ne na Polynesia wanda ke da alaƙa da Ƙungiyar Ellicean da ake magana a Tuvalu. Yana da alaƙa da sauran yarukan Polynesian, kamar Hawaiian, Māori, Tahitian, Samoan, Tokelauan da Tongan, kuma mafi kusanci da yarukan da ake magana a kan Polynesian Outliers a Micronesia da Arewa da Tsakiyar Melanesia. Tuvaluan ya aro da yawa daga Samoan, harshen mishaneri na Kirista a ƙarshen ƙarni na 19 da farkon ƙarni na 20.[2]

Yawan mutanen Tuvalu kusan mutane 10,645 ne (2017 Mini Census), [3] amma an kiyasta cewa akwai fiye da 13,000 masu magana da Tuvaluan a duk duniya. A cikin 2015 an kiyasta cewa fiye da 3,500 Tuvaluans suna zaune a New Zealand, tare da kusan rabin wannan adadin da aka haifa a New Zealand kuma kashi 65 cikin dari na al'ummar Tuvaluan a New Zealand suna iya magana da Tuvaluan.[4]

Bambancin sunaye

[gyara sashe | gyara masomin]

Masu magana da harshen Tuvaluan suna da sunaye daban-daban don yarensu. A cikin harshe da kansa, ana kiransa te ggana Tuuvalu wanda ke fassara zuwa "harshen Tuvaluan", ko kuma ƙasa da haka kamar te ggana a tatou, ma'ana "harshenmu".[5] Harsunan Vaitupi da Funafuti an san su tare a matsayin yaren da ake kira te 'gana māsani, ma'ana 'harshe na kowa".[2] A baya, an san ƙasar Tuvalu da tsibirin Ellice kuma saboda haka ana kiran yaren Tuvalu da Ellice ko Ellicean.[6]

Kamar sauran harsunan Polynesian, Tuvaluan ya fito ne daga yaren kakanninmu, wanda masana harsuna na tarihi ke magana da shi a matsayin "Proto-Polynesian", wanda aka yi magana watakila kimanin shekaru 2,000 da suka gabata.

Tasirin Harshe

[gyara sashe | gyara masomin]

Tuvaluan yana da kyakkyawar hulɗa da Gilbertese, yaren Micronesian; Samoan; kuma, da yawa, Turanci. Ana magana da Gilbertese a asali a Nui, kuma yana da mahimmanci ga mutanen Tuvalu lokacin da mulkin mallaka ke cikin Tsibirin Gilbert. Masu wa'azi a ƙasashen waje ne suka gabatar da Samoan, kuma ya fi tasiri a kan yaren. A lokacin mulkin mallaka a duk faɗin Oceania a cikin karni na sha tara, harshen Tuvaluan ya rinjayi makiyaya na Samoan. A cikin ƙoƙari na "Kirista" Tuvaluans, inganta harshe na harshen Samoan ya bayyana a cikin amfani da shi don ayyukan gwamnati da koyar da karatu da rubutu, da kuma cikin coci, har sai an maye gurbinsa da harshen Tuvaluan a cikin shekarun 1950.[7]

Tasirin Ingilishi ya iyakance, amma yana girma. Tun lokacin da ya sami 'yancin siyasa a cikin shekarun 1970s, ilimin harshen Ingilishi ya sami muhimmancin tattalin arziki a Tuvalu. Ikon yin magana da Turanci yana da mahimmanci ga sadarwa ta kasashen waje kuma sau da yawa shine yaren da ake amfani da shi a harkokin kasuwanci da kuma saitunan gwamnati.[5]

Fasahar sauti

[gyara sashe | gyara masomin]

Sautin sautin

[gyara sashe | gyara masomin]

Tsarin sautin na Tuvaluan ya ƙunshi wasula biyar (/i/, /e/, /a/, /o/, /u/). Duk sautin sun zo a cikin gajeren da tsawo, waɗanda suke da bambanci.

Sautin sautin
Takaitaccen Tsawon Lokaci
A gaba Komawa A gaba Komawa
Kusa i u
Tsakanin e o
Bude a

Babu diphthongs don haka kowane wasali yana sauti daban. Misali: KO'a 'gobe' ana furta shi a matsayin kalmomi daban-daban guda huɗu (ta-e-a-o). [8]

Sautin da aka yi amfani da shi

[gyara sashe | gyara masomin]
Consonants
Labial Alveolar Velar Glottal
Nasal Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol". Samfuri:Grapheme
Plosive Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol".
Fricative Script error: No such module "IPA symbol".Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol". Script error: No such module "IPA symbol".[lower-alpha 1]
Lateral Script error: No such module "IPA symbol".
  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Harshen Tuvalu". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  2. 2.0 2.1 Ager, Simon. "Tuvaluan (Te 'gana Tūvalu)". Omniglot. Retrieved 6 November 2012.
  3. Ministry of Education and Sports; Ministry of Finance and Economic Development; United Nations System in the Pacific Islands (April 2013). "Tuvalu: Millennium Development Goal Acceleration Framework – Improving Quality of Education" (PDF). Archived (PDF) from the original on 2014-02-13. Retrieved 13 October 2013.
  4. "Tuvalu Language Week kicks off today". TV3. MediaWorks TV. 27 September 2015. Archived from the original on 2015-09-28. Retrieved 27 September 2015.
  5. 5.0 5.1 Besnier 2000.
  6. "Tuvaluan". Catalogue of Endangered Languages. 2020. Retrieved November 16, 2020.[permanent dead link]
  7. Barbosa da Silva, Diego (September 2019). "Política Linguística na Oceania: Nas fronteiras da colonização e da globalização". Alfa: Revista de Linguística. 63 (2): 317–347. doi:10.1590/1981-5794-1909-4. ISSN 1981-5794.
  8. Kennedy 1954.


Cite error: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found