Txillardegi

 

Txillardegi
Rayuwa
Cikakken suna	José Luis Álvarez Emparanza
Haihuwa	Donostia / San Sebastián (mul) , 27 Satumba 1929
ƙasa	Ispaniya
Mutuwa	14 ga Janairu, 2012
Ƴan uwa
Abokiyar zama	Jone Forcada (en)
Yara	view Joseba Álvarez (en) Jon Alvarez Forcada (en) Maddi Alvarez (en) Mikel Alvarez Forcada (en)
Karatu
Makaranta	University of the Basque Country (en) Escuela Técnica Superior de Ingeniería de Bilbao (en)
Harsuna	Basque (en) Yaren Sifen
Sana'a
Sana'a	linguist (en) , marubuci, ɗan siyasa, sociolinguist (en) da Farfesa
Wurin aiki	Donostia / San Sebastián (mul)
Employers	University of the Basque Country (en) University of Deusto (en) université Bordeaux Montaigne (mul)
Muhimman ayyuka	Leturiaren egunkari ezkutua (en) Standard Basque (en) Soziolinguistika matematikoa (en)
Kyaututtuka	gani Light Award  (2012) Medal of Merit of the City of San Sebastián  (2013) [[]]  (1987, 1993)
Wanda ya ja hankalinsa	Jean-Paul Sartre (mul) da Albert Camus (mul)
Mamba	Udako Euskal Unibertsitatea (en) Euskadi Ta Askatasuna (en)
Sunan mahaifi	El Liberador
Imani
Jam'iyar siyasa	Basque Socialist Party (en) Herri Batasuna (en) Aralar Party (en)

José Luis Álvarez Enparantza ( an haife shie 27 ga watan Satumba 1929 - 14 Janairu 2012), wanda aka fi sani da sunan sa mai suna Txillardegi, masanin harshe Basque ne, ɗan siyasa, kuma marubuci . An haife shi kuma ya girma a cikin Basque Country, kuma ko da yake bai koyi yaren Basque ba har sai yana da shekaru 17, daga baya ya zama daya daga cikin manyan mutane masu tasiri a cikin kishin kasa da al'adun Basque a rabi na biyu na karni na 20. Yana daya daga cikin wadanda suka kafa ETA, amma a 1967 ya tafi saboda bai yarda da layinta na siyasa ba.

Aikin adabi da ilimi

Álvarez Enparantza (sunan mahaifiya shi ne wani lokacin Hispanicised kamar Emparanza) ya yi karatun injiniya a Jami'ar Bilbao, da ilimin harshe a Jami'ar Paris . A cikin 1957, ya zama memba na Euskaltzaindia ( Academia de la Lengua Vasca, Academy of the Basque Language), wanda ya karbi mafi yawan shawarwarinsa game da rubutun kalmomi da ilimin halittar jiki na Standard Basque . A cikin 1993 ya zama memba na Hukumar Kula da Lardi. An gabatar da sunansa sau biyu don zama cikakken memba na Euskaltzaindia amma an ƙi shi saboda dalilai na siyasa. Lokacin da za a gabatar da shi a karo na uku, shi da kansa ya ki amincewa da shawarar.

Ya kasance babban mai ba da gudummawa ga daidaitawar Basque. Falsafarsa ta dogara ne akan abubuwa kamar haka:

• cewa idan har wasu tsirarun harsuna za su ci gaba da wanzuwa, to dole ne su yi mu’amala da kimiyya da fasahar zamani;
• cewa daidaitaccen harshe muhimmin sashi ne na zamani;
• cewa kowane batu za a iya tattauna shi ta hanyar da za a iya fahimta ta kowane harshe, bisa ga "gwaji, lokaci, da hankali";
• da kuma cewa babban sifa, da sauransu, wanda ya kamata ya gane mutum (ko ƙasar) kamar yadda Basque ya kamata ya zama ilimin harshen Basque.

Bidiyo da ke nuna gudummawar falsafar da Txillardegi ya bayar ( fassarar Turanci )

Ya kuma kasance sanannen marubuci kuma masanin ilimin harsuna a ƙarƙashin sunayen Larresoro, Igara da Usako . Marubuci ne wanda wanzuwar Kierkegaard, Unamuno da Sartre suka rinjayi shi, da kuma marubuci Bertrand Russell . Ya sami littattafai da yawa da aka buga, akasari dangane da yaren Basque da nahawunsa. Ya kuma rubuta litattafai da kasidu na siyasa. Ayyukansa Leturiaren egunkari ezkutua (1957) ana ɗaukarsa a matsayin littafi na farko na zamani da aka rubuta a cikin Basque kuma ya bayyana layi mai rarrabawa a cikin adabin Basque . Sauran ayyukan sun haɗa da litattafan Haizeaz bestaldetik (1979) da Putzu (1999); kasidu masu tasiri Huntaz eta hartaz (1965), Hizkuntza eta pentakera (1972) da Euskal Herria helburu (1994), da ayyukan ilimi Euskal fonologia (1980), Euskal azentuaz (1984) da Elebidun gizartearen matematiko (1984).

A cikin 1968 ya lashe lambar yabo ta Txomin Agirre don littafinsa Elsa Scheelen . Ya kuma lashe lambar yabo ta Andima a Caracas a 1969 don littattafan koyar da lissafi. Ya lashe kyautar Silver Lauburu don littafinsa Euskal Gramatika a Bilbo a 1980.

A cikin 1970s Txillardegi ya kafa ƙungiyar Euskal Herrian Euskaraz Basque. A cikin 1982 ya fara koyarwa a Jami'ar Basque Country, wanda daga baya ya zama farfesa emeritus.

Takaddun bayanai na al'umman kimiyya-masu hankali na Basque Inguma yana nuna nassoshi ga samfuran 122 (takarda, littattafai, tattaunawa da sauransu) wanda Txillardegi ya kirkira.

Ayyukan siyasa

Godiya ga Txillardegi a bikin cika shekaru 6 da mutuwarsa

Memba na Basque Nationalist Party (PNV) a lokacin ƙuruciyarsa, ya inganta tsaro da nazarin harshen Basque a matsayin tushen asalin Basque.

Bayan da ya yanke kauna da PNV, Txillardegi yana daya daga cikin wadanda suka kafa ETA a shekarar 1959, tare da gungun matasa masu kishin kasa kuma shi ne jagoran da ake gani na reshen al'adu na kungiyar. A 1961 ya gudu zuwa gudun hijira, a Paris da Brussels, ya dawo a 1967. A cikin 1976 shi da Iñaki Aldekoa sun kafa jam'iyyar siyasa, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB: Congreso de Socialistas Vascos, Basque Socialist Congress).

Txillardegi ya shiga cikin gidauniyar a shekarar 1977 na Herri Batasuna kuma an zabe shi Sanata a jam’iyyar abertzale a zaben farko.

Zuwa ga imani cewa gwagwarmayar makami ba ta da tabbas, a wani lokaci yana aiki a Aralar . A cikin babban zaɓe na 2008, ya sanar da takararsa na Majalisar Dattijai na jam'iyyar Eusko Abertzale Ekintza ( Acción Nacionalista Vasca, Basque Nationalist Action) don yankin Guipúzcoa.

Sources

• Aizpuru, Alaitz 2012: "Existentzialismoaren hastapenak Euskal Herrian: Leturiaren egunkari ezkutua " in Alaitz Aizpuru(koord.), Euskal Herriko pensamenduaren gida, Bilbo, UEU. ISBN 978-84-8438-435-9
• Azurmendi, Joxe 1999: Txillardegiren saioa: hastapenen bila, Jakin, 114: 17-45.
• Azurmendi, Joxe 2000: "Kierkeggard-en <<egunkari ezkutua>>" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU 
• Hegats. Literatur aldizkaria . 49. ISSN 1130-2445
• Olaziregi, Mari Jose 2012. Tarihin Adabin Basque, Reno, Cibiyar Nazarin Basque/Jami'ar Nevada 
• Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura I: hizkuntza eta ideologia, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-4-0
• Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura II: kazetaritza eta siaker, Donostia, Utriusque Vasconiae. ISBN 978-84-938329-5-7
• Sudupe, Pako 2012: "Ideologia eztabaidak 50eko hamarkadan" in Alaitz Aizpuru (koord.), Euskal Herriko pensamenduaren gida, Bilbo, UEU . ISBN 978-84-8438-435-9
• Sudupe, Pako 2016: Txillardegiren borroka abertzalea, Donostia: Elkar
• Sudupe, Pako 2025: "Orixe, Gandiaga, R. Arregi eta Txillardegi" in XX. mendeko euskal pentsamendua Joxe Azurmendiren talaiatik, Leioa, EHU. ISBN 978-84-9860-927-1 
• Torrealdai, Joan Mari 2014: Batasunaren bidea urratzen. Txillardegiren eragintza praktikoa, Jakin, 204:11-96.
• Zapiain, Markos 2000: "Txillardegi gazte eroaren heriotza eta egia" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU. ISBN 84-8438-007-6
• Zapiain, Markos 2024: Txillardegi hizkuntzalari, Donostia, Elkar. ISBN 978-8413604473

Hanyoyin haɗi na waje

• Shafin Txillardegi a cikin gidan yanar gizon Ƙungiyar Marubuta Basque Archived 2020-07-22 at the Wayback Machine Archived
• (in Basque) Rahoton game da Txillardegi na Hamaika Telebista (2014).
• (in Basque) Yanar Gizo a kan Txillardegi a cikin gidan yanar gizon gipuzkoakultura.net na Majalisar Lardi na Gipuzkoa .
• (in Spanish) Yanar Gizo a kan Txillardegi a cikin gidan yanar gizon gipuzkoakultura.net na Majalisar Lardi na Gipuzkoa .