Yarjejeniyar kimiyya

Yarjejeniyar kimiyya
Bayanai
Ƙaramin ɓangare na	consensus (en)

Yarjejeniyar kimiyya ita ce hukunci, matsayi, da ra'ayi na mafi rinjaye ko mafi rinjaye na masana kimiyya a wani bangare na binciken a kowane lokaci.

Ana samun yarjejeniya ta hanyar sadarwa ta masana a tarurruka, tsarin bugawa, maimaita sakamakon da wasu za a iya bugawa, muhawara ta masana, da kuma bita na tsara. Taron da aka nufa don ƙirƙirar yarjejeniya ana kiransa taron yarjejeniya. Irin waɗannan matakan suna haifar da halin da ake ciki wanda waɗanda ke cikin horo zasu iya gane irin wannan yarjejeniya inda yake; duk da haka, sadarwa ga baƙi cewa an cimma yarjejeniya na iya zama da wahala, saboda muhawara "al'ada" ta hanyar da kimiyya ke ci gaba na iya bayyana ga baƙi a matsayin takara. A wani lokaci, cibiyoyin kimiyya suna ba da maganganun matsayi da aka nufa don sadarwa ta taƙaitaccen kimiyya daga "cikin" zuwa "a waje" na al'ummar kimiyya, ko kuma za a iya buga labaran bita na yarjejeniya ko bincike . A lokuta inda akwai ɗan jayayya game da batun da ake nazarin, kafa yarjejeniyar na iya zama mai sauƙi.

Shahararren muhawara ta siyasa a kan batutuwan da ke da rikice-rikice a cikin jama'a amma ba lallai ba ne masu rikitarwa a cikin al'ummar kimiyya na iya kiran yarjejeniyar kimiyya: lura da batutuwa kamar juyin halitta, Canjin yanayi, amincin kwayoyin halitta da aka canza, ko rashin alaƙa tsakanin Allurar rigakafin MMR da autism.

Yarjejeniyar kimiyya tana da alaƙa da (kuma wani lokacin ana amfani da ita don ma'ana) shaidar haɗuwa, wato, ra'ayin cewa tushen shaidu masu zaman kansu sun haɗu a kan ƙarshe.

Canjin yarjejeniya a tsawon lokaci

Akwai ra'ayoyin falsafa da tarihi da yawa game da yadda yarjejeniyar kimiyya ke canzawa a tsawon lokaci. Saboda tarihin canjin kimiyya yana da matukar rikitarwa, kuma saboda akwai halin da ake ciki don tsara "masu cin nasara" da "masu hasara" a baya dangane da yarjejeniyar kimiyya ta yanzu, yana da matukar wahala a samar da daidaitattun samfuran don canjin kimiyya. Wannan ya zama da wahala sosai kuma a wani bangare saboda kowane bangare daban-daban na kimiyya yana aiki a hanyoyi daban-daban tare da nau'ikan shaida daban-daban da hanyoyin gwaji.

Yawancin samfuran canjin kimiyya sun dogara da sabbin bayanai da aka samar ta hanyar gwaji kimiyya. Karl Popper ya ba da shawarar cewa tunda babu yawan gwaje-gwaje da za su iya tabbatar da shi'idar kimiyya, amma gwaji guda ɗaya zai iya karyata ɗaya, kimiyya ya kamata ta dogara da ƙarya. Duk da yake wannan ya samar da ka'idar da ta dace ga kimiyya, a cikin ma'anar "marasa lokaci" kuma ba lallai ba ne ya nuna ra'ayi game da yadda kimiyya ta ci gaba a tsawon lokaci.

Daga cikin masu kalubalantar wannan tsarin shine Thomas Kuhn, wanda ya yi jayayya a maimakon haka cewa bayanan gwaji koyaushe suna ba da wasu bayanai waɗanda ba za su iya shiga gaba ɗaya cikin ka'idar ba, kuma cewa karya kadai bai haifar da canjin kimiyya ko lalata yarjejeniyar kimiyya ba. Ya ba da shawarar cewa yarjejeniyar kimiyya ta yi aiki a cikin nau'ikan "paradigms", waɗanda ra'ayoyin da suka haɗa da juna da kuma tunanin da ke tattare da yanayin ka'idar kanta wanda ya haɗa masu bincike daban-daban a cikin wani filin. Kuhn ya yi jayayya cewa bayan da aka tara "masu muhimmanci" da yawa za a sami yarjejeniyar kimiyya ta shiga lokacin "rikice". A wannan lokacin, za a nemi sabbin ra'ayoyi, kuma a ƙarshe wani tsari zai yi nasara a kan tsohon - jerin canje-canje na tsarin maimakon ci gaba zuwa gaskiya. Misali na Kuhn ya kuma jaddada a bayyane al'amuran zamantakewa da na mutum na canjin ka'idar, yana nunawa ta hanyar Misalai na tarihi cewa yarjejeniyar kimiyya ba ta taɓa zama ainihin batun tunani ko gaskiya ba. Koyaya, waɗannan lokutan kimiyya 'na al'ada' da 'rikice' ba su da alaƙa da juna. Bincike ya nuna cewa waɗannan hanyoyi ne daban-daban na aiki, fiye da lokuta daban-daban.