Haƙƙin Yin Shaida akan Wani
 Ƴancin Tonawa kai asiri | |
|---|---|
legal concept (en)  da principle of law (en) | |
| Bayanai | |
| Ƙaramin ɓangare na |
privilege (en) da Self-blame (en) |
| Shafin yanar gizo | law.cornell.edu… |
Laifin kai shi ne mutum ya fallasa kansa gaba ɗaya akan wani laifi, ko ta hanyar tonawa kansa da kansa asiri, akan wata tuhuma ko aikata wani babban abu a bayyane ko a ɓoye laifi; shigar da kansa ko wani mutum a cikin tuhumar aikata laifuka ko haɗarinsa. Ɗorawa kai laifi na iya faruwa ko dai kai tsaye ko a kaikaice: kai tsaye, ta hanyar tambaya inda aka bayyana bayanan da suka shafi aikata laifin kai; ko kuma a kaikaice, lokacin da wani mutum ya fallasa laifin da wani yayi kuma da son rai, ba tare da matsin lamba daga wani mutum ba).
A yawancin tsarin shari'a, masu laifi ba za a iya tilasta wa waɗanda ake tuhuma da ɗorawa kansu laifi ba - za su iya zaɓar yin magana da 'yan sanda ko wasu hukumomi, amma ba za a iya hukunta su don sun ƙi yin hakan ba.Akwai ƙasashe 108 da ire-iren waɗannan hukunce-hukuncen da a halin yanzu suke yin gargaɗi ga masu shari'a ga wadanda ake tuhuma, wadanda suka haɗa da 'yancin yin shiru da kuma 'yancin samun lauya da a kaucewa zaluntar ire-iren su. Waɗannan dokokin ba iri ɗaya ba ne a duka faɗin duniya; ko wace ƙasa da nata dokokin, duk da haka, membobin Tarayyar Turai sun haɓaka dokokinsu akan jagorar EU.
Dokar fallasa kai a Kanada[gyara sashe | gyara masomin]
A Kanada, akwai haƙƙoƙi iri ɗaya bisa ga Yarjejeniya ta Haƙƙoƙi da ƴanci. Sashe na 11 na Yarjejeniya ya tanadi cewa ba za a iya tilasta mutum ya zama shaida a shari’ar da ake yi masa ba. Sashi na 11(c) yana cewa:
Duk mutumin da aka tuhume shi da laifi yana da haƙƙin...kada a tilasta shi ya zama shaida a shari'ar da ake yi wa mutumin dangane da laifin...
Wani muhimmin abu mai fa'ida a cikin dokar Kanada shi ne cewa wannan ba ya shafi mutumin da ba a tuhume shi a cikin shari'ar da ake magana ba. Mutum ya ba da sammaci, wanda ba a tuhume shi dangane da laifin da ake la'akari da shi ba, dole ne ya ba da shaida. Koyaya, ba za a iya amfani da wannan shaidar daga baya akan mutumin ba a wani harka. Sashe na 13 na Yarjejeniya Yana cewa:
Shaidan da ya ba da a kowace shari’a yana da ƴancin kada ya sami wata shaida da za a yi amfani da ita wajen tuhumar wannan shaida tashi a duk wani shari’a, koda kuwa an gabatar da ƙara don yin ƙarya ko kuma don bayar da hujjoji masu karo da juna.
A tarihi, a cikin dokar gama gari ta Kanada, shaidu za su iya ƙin ba da shaidar da za ta zargi kansu. Koyaya, sashe na 5 (1) na Dokar Shaida ta Kanada ta kawar da wannan cikakkiyar gata ta gama gari ta hanyar tilasta wa shaidu su ba da shaida. A musayar, sashe na 5 (2) na wannan aikin ya baiwa shaidun kariya daga samun wannan shaida da aka yi amfani da su a nan gaba in badai a shari’ar karya ba. Duk da yake waɗannan tanade-tanade na Dokar Shaidar Kanada suna ci gaba da aiki, an cim ma su a aikace-aikacensu ta hanyar rigakafi da aka bayar ta sashe na 13 da 7 na Yarjejeniya Ta Kanada na Haƙƙi da ƴanci.
Dokar fallasa kai a Sin[gyara sashe | gyara masomin]
Bayan gyare-gyaren da aka yi na 1996 ga dokar da ta shafi laifuka, Maƙala ta 15 ta bayyana cewa "Ba a haramta ba a yi amfani da ikirari ta hanyar azabtarwa, tattara shaida ta hanyar barazana, yaudara, ko wasu hanyoyin da ba bisa ka'ida ba, ko tilasta wani ya yi ikirarin ya aikata laifi da kansa a ƙasar Sin." A cikin 2012 kuma an sake gyara dokar don ƙarfafa kare haƙƙin ɗan adam na waɗanda ake zargi da laifi. Tun daga lokacin China ta amince da haƙƙin fallasa kai, kuma doka ta haramta tilasta wa mutum yin ikirari ya aikata laifi. Duk da haka, a aikace yayin da ake ci gaba da take hakkokin bil'adama a kasar Sin, har yanzu ya zama al'ada ga 'yan sanda su yi amfani da azabtarwa ga wadanda ake tuhuma don samun ikirari daga garesu na su fallasa cewa sunyi laifi Shigar kasar Sin yarjejeniyar kasa da kasa ta Majalisar Dinkin Duniya kan hakkin jama'a da siyasa a shekarar 1998 ya kuma baiwa 'yan kasar Sin 'yancin daga cin zarafi; duk da cewa dai, kasar Sin ba ta amince da yarjejeniyar ba.
Dokar fallasa kai a Indiya[gyara sashe | gyara masomin]
A Indiya a ƙarƙashin sashe na 20 (3) na Kundin Tsarin Mulki, wanda ake tuhuma yana da hakkin ya bayyana kansa a matsayin mai laifi amma ba a ba wa shaidu damar yin haka ba.
Dole ne a sanar da wanda ake tuhuma hakkinsa kafin ya yi duk wata magana da za ta iya cutar da shi. Dole ne a tilasta wa waɗanda ake tuhuma su ba da wata sanarwa. Idan aka tursasa wanda ake tuhuma ya bayar da wata magana wadda bata gaskiya ba, ba za a yarda da maganar a kotu ba. Kundin Tsarin laifuka da Kundin Tsarin Mulki na Indiya sun ba wa waɗanda ake tuhuma ƴancin yin shiru, watau ƴancin hana bayyana kai ga hukumomi a matsayin mai laifi. Dole ne wanda ake tuhuma ya sanar da hukuma cewa yana amfani da ƴancin shi ne na yin shiru; Ba a la'akari da riƙe bayanan ta yin amfani da haƙƙinsshi na riƙe bayanan da ka iya zama mai laifi. Domin yin amfani da haƙƙin su na yin shiru, dole ne wanda ake tuhuma da laifi ya bayyana cewa suna yin haka. Misali, wanda ake tuhuma zai iya cewa, “Ina amfani da ‘yancin yin shiru kuma ba zan sake amsa wasu tambayoyi ba.” kundi na 20 (3) bai shafi wadanda suka yi ikirari da son rai ba tare da an tsoratar da su ba ko kuma an tilasta musu su, cikin yin irin wannan magana.
Dokar fallasa kai a Ingila[gyara sashe | gyara masomin]
Haƙƙin fallasa kai ya samo asali ne daga Ingila daga Wales. A cikin ƙasashen da ke samo dokokinsu a matsayin ƙarin tarihin dokar gama gari ta Ingilishi, wata ƙungiyar doka ta haɓaka game da batun samarwa mutane hanyoyin kare kansu daga cin zarafi.
Da ake nema zuwa Ingila da Wales, Dokar Laifukan Shari'a da Dokar Jama'a ta 1994 ta gyara ƴancin yin shiru ta hanyar ba da damar yin amfani da abubuwan da alkalai suka yi a shari'ar da wanda ake tuhuma ya ki bayyana wani abu, sannan ya ba da bayani. Wato alkalan kotun na da hakkin su gane cewa wanda ake tuhumar ya ƙirƙiro bayanin ne a wani lokaci, saboda ya ƙi bayar da bayanin a lokacin da ƴan sanda ke yi masa tambayoyi. alkalai kuma suna da ƴanci kada su yi irin wannan shawarar.
Dokar fallasa kai a Sukotland[gyara sashe | gyara masomin]
A cikin dokokin Scots da na farar hula, da duka na gama gari da na doka sun samo asali kuma suna aiki daban da na Ingila da Wales. A cikin dokar Scots, haƙƙin yin shuru ba ya canzawa ta abubuwan da ke sama, kuma an tauye haƙƙin alkalai na zana abubuwan da suka dace.
A ranar 25 ga Janairu, 2018, doka a Scotland ta canza game da mutanen da ƴan sanda ke tsare da su. Waɗannan canje-canjen suna shafar mutanen da aka kama ne kawai bayan 25 ga Janairu, 2018. Wadanda aka kama suna da ƴancin yin shiru kuma ba dole ba ne su amsa tambayoyin ƴan sanda. Sai dai duk da cewa wanda ƴan sanda ke tsare da shi ba ya bukatar amsa tambayoyi dangane da laifin da ake zarginsa da shi, amma ya zama wajibi wadanda ake tsare da su amsa tambayoyin asali kamar: suna, ranar haihuwa, adireshin da kuma asalin ƙasar da yake.