Mutanen Efutu

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Mutanen Efutu

Efutu (wanda kuma ake kira Awutu ko Simpafo) mutanen Guang ne na Akanized waɗanda su ne ainihin mazauna Ghana a yau. Sun kafa yankin bakin teku a shekara ta 1390 A.Z. Ana samun Efutu a Awutu, Adina, Senya-Beraku da Winneba (wanda ake kira Simpa) kuma babban aikinsu shine kamun kifi. Kamar yawancin Guans, sun ɗan shiga cikin al'adun Akan mafi girma kuma sun karbi sunayen Akan ta hanyar haɗawa da yakin soja kamar yadda Akan ya kasance mayaka na halitta. Kamar dai mutanen Akuapem na yankin Gabashin Ghana waɗanda wani Akan Abusua (wanda ake kira dangin Asona) ke mulka amma asalin sarakunan Guan nasu ne ke mulki. Sun kuma rungumi (tare da gyare-gyare) fasalin Fante na wasu cibiyoyin Akan da kuma amfani da wasu kalmomin Fante a cikin al'adarsu. Kafin Akanization, an kafa Masarautar Simpa kusan 1400 AD.[1][2]

Shahararren sarkin Efutus shine Omanhene Nana Kwasi Gyan Ghartey I (1666-1712, 1st to bear the Akan Omanhene title). Ya shahara wajen sana’ar kamun kifi, yana da mata har 12, kuma yana da ‘ya’ya sama da shida da kowace mace. Ya taimaka wajen ci gaban garin da al’ummarsa ta hanyar gina gine-gine daban-daban da suka hada da ofishin ‘yan sanda, makarantar sakandare, da dukkan manyan gine-ginen garin.

Efutu suna magana da Efutu.[3]

Al'umma[gyara sashe | gyara masomin]

Mutanen Efutu ’yan uwa ne. Layin maza na ’yan’uwa da ’ya’ya maza ana kiran su Prama (Gidan iyali na maza waɗanda ake yin taro). A Winneba kowane 'yan'uwa maza ko 'ya'ya maza suna da fetish wanda daga ciki ya samo sunansa.

Dole ne ɗan asalin Efutu ya fito daga ɗaya daga cikin gidajen uba na asali (Prama). Tana da kauyuka kusan goma sha shida wadanda galibinsu suka kafa a sakamakon noma. Sun hada da: Ekoroful, Ansaful, Ateitu, Gyatakrom, Dawuro Prama, Saakoodo, Nsuekyire, Gyahadze, Gyangyanadze, Sankoro, Tuansa, Kojo Beedu, Atekyedo, Osubonpanyin, New Winneba, New Ateitu.[4]

Bikin Akumesi da Bikin Aboakyer[gyara sashe | gyara masomin]

Efutu na bikin Akumesi (ban da Winneba da ke bikin Aboakyir). Bikin Akumesi, wanda yayi kama da na Homowo na Ga-Adangmes, ana yin bukin ne don jin yunwa.

Bikin Aboakyer Biki ne na farautar bushbuck da mutanen Winneba da ke yankin tsakiyar kasar Ghana suka yi.[5] Sunan Aboakyer yana fassara a matsayin 'farautar nama ko dabba' a yaren Fante kamar yadda mutanen yankin Tsakiya ke magana. Cibiyar bikin shine don tunawa da ƙaura na Simpafo (sunan asalin mutanen Winneba).[6] Mutanen sun yi imanin cewa wani abin bautawa da suka kira Penkye Otu, ya kare su daga duk wani hadari a lokacin hijirarsu da kuma nuna godiyarsu, mutanen sun tuntubi majibincin Allah, wani limamin gargajiya wanda ya kasance mai shiga tsakani tsakanin jama’a da jama’a. allah, don rokon allah ya fi so hadaya. Ga mamakinsu, allahn ya roƙi hadaya ta mutum, wani daga gidan sarauta. An ci gaba da yin wannan hadayar na wasu shekaru amma daga baya aka daina domin mutanen ba sa son hadayu na ’yan Adam.[6] An roƙi Allah ya canja nau’in hadaya, domin sun gaskata cewa sadaukar da sarauta zai iya halaka dangin sarauta daga ƙarshe.[6] Ubangijin kuma ya nemi a kama irin kyanwar daji da ransa a gabatar da shi a wurin ibadarsa. Bayan an gabatar da shi, sai a fille kansa a matsayin hadaya. A kowace shekara ana yin wannan a wani biki.

Wasan Farauta An fara farautar wasan ne da Kamfanonin Asafo guda biyu, Tuafo 1 da Dentsfo 2. Mako guda zuwa bikin aboakyer duka na Tuafo 1 da Dentsefo 2 a waje da gumakansu. da kansu.A ranar juma'a zuwa wasan manyan kungiyoyin ansafo guda biyu wato tuafo1 da dentsifo 2 za su yi faretin allolinsu.A ranar Asabar din da za a yi wasan ne kamfanin na asafo biyu za su yi ado dajin don farautar Barewa. Daga nan sai babban hakimin da sauran sarakunansa za su matsa zuwa filin deber don jira rukunin farko don kawo barewa.[7]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "Ghana Ethnic Groups: Guan".
  2. Meyerowitz, Eva L. R. "A Note on the Origins of Ghana." African Affairs 51.205 (1952): 319-23.
  3. University of London. School of Oriental and African Studies (1997), African languages and cultures, Volume 10, School of Oriental and African Studies, University of London, p. 69
  4. "Simpa Communities". effutustate.net. Retrieved 2021-04-29.
  5. "Aboakyer festival". www.pathghana.com. Retrieved 2 December 2011.
  6. 6.0 6.1 6.2 Brown, Kwesi Ewusi (December 2005), Social Conflicts in Contemporary Effutu Festivals (M.S. thesis), Bowling Green State University, archived from the original on 10 February 2012, retrieved 2 December 2011
  7. "Aboakyer Festival". Archived from the original on 2005-04-03.