Yaren soo

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.

 

Yaren soo
'Yan asalin magana
50 (2007)
Lamban rijistar harshe
ISO 639-3 teu
Glottolog sooo1256[1]

Soo ko So shine yaren Kuliak na mutanen Tepes na arewa maso gabashin Uganda . Harshen ya yi ƙamari, tare da yawancin mutanen 5,000 sun ƙaura zuwa Karamojong, kuma tsofaffi kaɗan ne kawai ke iya magana da Soo. Soo ya kasu kashi uku manyan yaruka: Tepes, Kadam (Katam), da Napak (Yog Toŋi).

Akwai tsakanin kabilar Soo 3,000 zuwa 10,000 (Carlin 1993). Mafarauta ne a tarihi, amma kwanan nan sun koma makiyaya da noman rayuwa kamar makwabtan Nilotic da Bantu. [2] Beer (2009: 2) ya gano cewa yawancin ƙauyukan Soo suna da lasifika ɗaya kaɗai ya rage. Don haka, da kyar masu magana suna samun damar yin amfani da yaren Soo.

Yaruka[gyara sashe | gyara masomin]

Ana magana da yaren Soo a kan gangaren duwatsu uku masu zuwa a gabas ta tsakiya Uganda zuwa arewacin Dutsen Elgon . [3]

  • Yaren Tepes (wanda kuma ake kira Tepeth ), akan gangaren Dutsen Moroto a gundumar Moroto, Uganda. Ana magana a cikin kwarin Kakingol, Lea, da Tapac a kan gangaren Dutsen Moroto. [4] Yaren da ya mamaye yankin shine Karimjong. Yawancin mutanen Tepes sun haɗu da harshe da al'adu tare da mutanen Karimojong . [5] Kauyukan sun hada da Akeme, Nabuin, da Mokora, [6] da kuma Naripo Kakole. [4]
  • Yaren Kadam, akan gangaren Dutsen Kadam a gundumar Nakapiripirit, Uganda. Ƙauyen sun haɗa da Nakapeliethe da Nakaapiripirit. [7] Ana samun bayanan Kadam da farko a cikin Heine (ms). [8] Yaren da ya mamaye yankin shine Pokot . [5] A cewar Carlin (1993), Dutsen Kadam yana da mafi girman taro na kabilanci So.
  • Yaren Napak, a kan gangaren Dutsen Napak a gundumar Napak, Uganda (ba a sami masu magana ba kamar na 1993).

Akwai kasa da tsofaffin masu magana da duk yarukan uku a hade. [2]

Carlin (1993: 2-3) ya lura cewa akwai ƙananan bambance-bambance tsakanin yarukan Tepes da Kadam, waɗanda suke fahimtar juna.

Nahawu[gyara sashe | gyara masomin]

Don haka Beer, et al. (2009). [9]

Tsarin kalma shine VSO ( fi'ili-batun-abu ). Don haka yana da wadataccen ilimin halittar jiki. [9]

Karin magana[gyara sashe | gyara masomin]

Don haka sunayen sunaye da na tuhuma sune: [9]

Mufuradi Jam'i
1st aja inja/Izja
Na biyu bija bitja
3rd ina i ɟa

Masu tambayoyi[gyara sashe | gyara masomin]

Don haka tambayoyin su ne: [9]

  • Wane/Me: / ic</link> /
  • Lokacin: / ita</link> /
  • ku: / eoko</link> /
  • Why: / ikun</link> /
  • Ta yaya: / gwate</link> /
  • Nawa/Nawa: / intanac</link> /

Tashin hankali[gyara sashe | gyara masomin]

Akwai lokuta guda hudu: [9]

  • lokacin da ya wuce
  • halin yanzu
  • makomar gaba (gaba daya)
  • lokaci na gaba (takamaiman)

Maɗaukaki[gyara sashe | gyara masomin]

Ga wasu abubuwa kamar haka: [9]

  • /kɔ-/: nan gaba
  • /-ak/: wucewa
  • /a'a-/: mai kula da jumlar dangi
  • /ɪn-/: gama-gari
  • /lan/: rashin gaskiya
  • /ipa/: ɓata mahimmanci
  • /-tɛz/: alamar alamar
  • /-uk/: alamar wuri
  • /-ok/: alamar kayan aiki
  • /-a/: alamar burin
  • /kun-/: karin magana
  • /-ak/: karin magana

Suffixes guda ɗaya sune /-at/, /an/, /-ɛn/, da /-it/.

Ƙafafun jam'i sune /-in/, /-ɛk/, /-ɛz/, /-an/, /-ɛl/, /-ra/, /-ce/, /-ɔt/, da /-e/.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Yaren soo". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  2. 2.0 2.1 Beer (2009: 1)
  3. Carlin, Eithne. 1993. The So Language. (Afrikanistische Monografien (AMO), 2.) Institut für Afrikanistik, Universität zu Köln.
  4. 4.0 4.1 Beer (2009: 2)
  5. 5.0 5.1 Carlin (1993: 6)
  6. Carlin (1993: 7-8)
  7. Carlin (1993: 8)
  8. Heine, Bernd. m.s. The So Language of Eastern Uganda.
  9. 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Beer, Sam, Amber McKinney, Lokiru Kosma 2009. The So Language: A Grammar Sketch. m.s.