Harshen Duke

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Nduke
Duke
Asali a Solomon Islands
Yanki Kolombangara island
'Yan asalin magana
(2,300 cited 1999)[1]
Lamban rijistar harshe
ISO 639-3 nke
Glottolog duke1237[2]


Duke (Nduke, mai suna N- doo -kay) yaren Oceanic ne wanda mutane kusan 3,000 ke magana yanzu a tsibirin Kolombangara, Solomon Islands . Duke sunan exonymic ne (ba masu magana da kansu ke amfani da su ba). Sunaye na ƙarshe (wanda masu magana da kansu ke amfani da su) Dughore ne (Ndughore) da Kolei . Dughore kuma sunan yanki ne a kudu maso yammacin Kolombangara, Kolei shine babban kalmar adireshi na bangarorin biyu musamman ga Nduke. Wani madadin sunan kwanan nan shine ' Kolombangara (bayan sunan tsibirin).

Ilimin harshe na zamantakewa[gyara sashe | gyara masomin]

Tarihin baka a Dughore ya ba da labarin cewa arewa maso yamma, arewa maso gabas da kudu maso gabashin Kolombangara suna da yarukan nasu, wadanda suka bace a lokacin da aka halaka mutanen yankunan a yakin da watakila ya faru a farkon karni na 19.[3] Mutanen kudu maso yamma sun gina jerin katangar tudu kuma suka tsira. A farkon lokacin mulkin mallaka (kimanin 1900), Duke yana da masu magana kusan 250, duk sun tattara a kudu maso yamma.

Musanya tsakanin tsibiran tare da yankunan tsibirin tsibirin maƙwabta na Vella Lavella, Simbo da Roviana sun yi ƙarfi a ƙarshen karni na 19, mai yuwuwa ya kai ga wasu lamunin harshe, kodayake aure ya kasance mai ban sha'awa a wancan lokacin. A farkon karni na ashirin, mulkin mallaka ya kafa Roviana a matsayin yare, kuma cocin Adventist na kwana bakwai, wanda aka karbe a Kolombangara, ya yi amfani da kayan Littafi Mai Tsarki da aka rubuta a cikin Marovo . A tsakiyar karni na ashirin auren da Marovo ya yi yawa kuma yawancin gidaje Duke-Marovo ne masu harsuna biyu. Roviana, kodayake ya daina zama yaren yanki a cikin 1960s, har yanzu masu magana da Duke suna fahimta sosai. Lamuni na ƙarni na ashirin daga Roviana da Marvo ya faru kaɗan.

Tun daga shekarun 1960 zuwa gaba an yi auratayya da yawa a fadin fadin kasar Solomon, wanda hakan ya haifar da al'ummomin da suka hada da yare, a daidai lokacin da Solomon Pijin ya yi fice a matsayin harshen kasa. Sakamakon haka, Pijin yaren gida ne da ake amfani da shi sosai akan Kolombangara, wanda a wasu iyalai ya kusan maye gurbin Duke. Bugu da ƙari, sake daidaita tattalin arziƙin daga salon rayuwar Tekun gargajiya ya haifar da ƙarancin dogaro ga ilimin muhalli na gargajiya da fasahar gargajiya, ta yadda yawancin kalmomin ƙwararrun an manta da su. Ƙarfin ƙamus na harshen yanzu ya yi ƙasa sosai a tsakanin masu magana da 'yan ƙasa da shekaru 40. Ethnologue yana kimanta harshen a matsayin 'ƙarfi'.

Rubutun Rubutu[gyara sashe | gyara masomin]

Orthography yana nufin tsarin rubutun da ake amfani da shi don rubuta kalmomi. Harafin Nduke ya dogara ne akan haruffan Latin. AM Hocart ne yayi amfani da rubutun tsararru na farko a cikin 1908 don rubuta jerin kalmomin Nduke da bayanan bayanan ɗan adam na Nduke. Ba a taɓa buga waɗannan maɓuɓɓuka ba kuma ba su samar da tushen tushen rubutun kalmomi daga baya ba. Bambance-bambancen rubutun kalmomi guda biyu sun taso a cikin amfani na gida, dangane da abin da manufa ta Methodist ta yi amfani da ita don Roviana, da kuma wanda manufa ta Bakwai na Adventist ke amfani da shi don Marovo. Wadannan ayyuka sun isa Nduke a 1917 da 1919 bi da bi. Ayyukan ƙamus na baya-bayan nan akan Nduke ya yi amfani da haɗaɗɗen waɗannan ƙasidu guda biyu don guje wa rashin fahimta.[4]

Nduke orthography
IPA a mb nd e ka h i k l m n ŋ ŋg o p r s t ku β z
Hocart a mb nd e gh ku h i k l m n ng ngg o p r s t ku v z
SDA a b d e gh ku h i k l m n ng g o p r s t ku v z
Methodist a b d e g h i k l m n n q o p r s t ku v z
Haɗe-haɗe a b d e gh ku h i k l m n ng q o p r s t ku v z

Akwai diphthong guda biyar: /ei/</link> , /ai/</link> , /ae/</link> , /au/</link> , da /oi/</link>

Sunaye da masu mallaka[gyara sashe | gyara masomin]

Jerin sunayen suna yawanci Oceanic. Baya ga ainihin sifofin da aka tsara a ƙasa, akwai nau'ikan nau'ikan gwaji biyu da gwaji.

Sunan magana na sirri
guda ɗaya jam'i
1st



</br> mutum
na musamman rai ghami
m ghita
Mutum na 2 ghoi ghamu
Mutum na 3 aia ria

Mallaka za a iya yi wa alama a nahawu ta hanyoyi biyu. Ana iya amfani da ɓangarorin da aka riga aka tsara. Mallakar 'maras-ƙara', kamar a yanayin sassan jiki, dangi, ko halaye na zahiri, ana iya yin alama ta mallake ta.

Mallaka
guda ɗaya jam'i
an gabatar da shi kari an gabatar da shi kari
1st



</br> mutum
na musamman qu -qu -ma
m noda -da
Mutum na 2 mu -mu mi -mi
Mutum na 3 nona -na di -di

Nduke na zamani ya nisanta kansa daga amfani da waɗannan jerin abubuwan mallaka a fifita ga madaidaicin alamar ta</link> , as in mata ta rai</link> ('mata na').

Deixis[gyara sashe | gyara masomin]

Kalmomi masu tsattsauran ra'ayi sune 'magana kalmomi'. Bugu da ƙari ga keɓaɓɓun deixis (pronoun and possessive) jerin a sama, Nduke yana da nau'ikan kalmomi don sararin samaniya da deixis na lokaci.

Kalmomin sararin samaniya
Dangantaka Gloss Deictic adverbs Nuna Mufuradi Jam'i Mai Nunawa
1P kusa da mai magana hai hoa hora
2P kusa addressee hane/sane hana/sana hara/sara
3P nisa daga duka biyun hoze hoi hore
Fi'ili na jagora don motsin ɗan takara
Lokacin jagora Hanyar motsi ya nuna Gloss
mai zuwa ga mai magana zo
la, lagho nesa da mai magana tafi
atu zuwa ga addressee bi
Dangantakar fi'ili na jagora
Gloss Jagoranci Cibiyar Deictic Jagoranci Gloss
hawan tudu tete ← ⋅ → iqo sauka tudu
sama saghe ← ⋅ → ghore kasa
hanyar fitowar rana saghe ← ⋅ → ghore faɗuwar rana shugabanci
shiga lughe ← ⋅ → kakaha fita

Takaddun bayanai[gyara sashe | gyara masomin]

Palmer 2005 ya lura da tushe don rubutun harshen Nduke Bayanan nahawu da ke sama an samo su daga Scales 1997. Lissafin kalmomi sun haɗa da Hocart 1908, Tryon da Hackman 1983, da jerin kalmomin kan layi dangane da Tryon da Hackman. A halin yanzu ana ci gaba da aikin fassarar ƙamus da na Littafi Mai Tsarki.

Nassoshi[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Template:Ethnologue18
  2. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Duke". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  3. "Duke, Nduke in Solomon Islands". Joshua Project. Retrieved 31 October 2014.
  4. Scales, Ian (2003). The Social Forest: landowners, development conflict and the State in Solomon Islands. PhD Thesis, Australian National University.