Mutanen Nanumba

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Mutanen Nanumba

Yankuna masu yawan jama'a
Ghana

Mutanen Nanumba ƙabila ce da ƙasarsu ta gargajiya ke a kudu maso gabashin yankin Arewacin Ghana. Suna jin Nanugli (var. Nanuni), yaren Gur.[1][2]

Labarin ƙasa[gyara sashe | gyara masomin]

Ya zuwa shekara ta 2000, an kiyasta yawan mutanen Nanumba a Ghana a 78,812.[3]

Ko da yake Nanumba ƙungiya ce ta al'adu da harshe iri ɗaya, amma suna da alaƙa da Dagomba a arewa da gabas da Mamprusi a arewa, kuma fiye da Mossi na Burkina Faso. A al'adance kakanni na farko na manyan manyan layukan tsoffin 'yan'uwa uku, da manyan Mossi sun fito ne daga 'yar layin Mamprusi. Abubuwan da aka buga sun haɗa da maganganun da aka nakalto na masu magana da Mampruli: Ti ŋmampurisi, Yooba, Naanumma ni Moosi piiligu nyɛ la Kyama maa "Asalin mu Mamprusi, Dagomba da Nanumba ya kasance a cikin Chama",[2] Ti zaa nyɛ la yimmu "Dukkanmu ɗaya ne. (Mamprusi, Dagomba, Nanumba)"[4] and tattaunawa in [passim][5]

Babban birni na Nanumba shine Bimbilla, ƙaramin gari wanda ke aiki a matsayin babban birnin gundumar Nanumba ta Arewa a Arewacin Ghana.[6] Har ila yau, babban birnin jihar Nanumba ne kuma wurin zama na Mai Martaba Nanumba, Bimbilla Naa.[7]

Hukumomin gargajiya[gyara sashe | gyara masomin]

Matsayi mafi girma a cikin tsarin sarauta na gargajiya, wanda ake magana a kai a cikin Ingilishi a matsayin 'Paramount Chief' ko kuma wani lokacin 'Sarki', shine kotun daukaka kara ta karshe ga duk wasu rigima a kananan matakai: tsakanin manyan abubuwa babu wata hanyar da ta wuce yaki. Batun Babban Babban Hakimai sun ƙunshi kabila ko 'kabila'. A cikin wannan tsarin Bimbilla Naa tare da kujerarsa a Bimbilla shine Babban Hakimin kabilar Nanumba.[8] A al'adance, babban hakimin Mampurugu (NaYiri) ya nada manyan hakimai kai tsaye daga Mampurugu a cikin 'kanin'uwa' da 'jikar' jahohin 'ya'ya', amma shekaru da yawa ana amincewa da NaYiri game da sababbin abubuwan da suka dace kuma an yi sabani game da muhimmancinsa. Nanumba na da dangantaka ta kud da kut da Dagomba, amma da kyar babbar kungiyar ba ta yi musu iko kai tsaye ba.[9]

A Ghana ta zamani akwai majalisar sarakuna inda al'amuran gargajiya ke da dandalin tattaunawa a matakin kasa.[10]

Addini[gyara sashe | gyara masomin]

Musulunci shi ne addinin Nanumba da Dagomba da aka fi sani da kuma siffa, wato Nanumba wanda bai kai Dagomba ba, duk da cewa mutane da yawa ma suna tuntubar masu duba wadanda ba musulmi ba suna ba da sadaka ga kakanni da sauran wuraren ibada.[11] Akwai Kiristoci kaɗan, galibi ’yan Katolika na Roman Katolika.[12]

Biki[gyara sashe | gyara masomin]

Bayan bukukuwan Musulunci guda biyu; Eid al-Fitr da Eid al-Adha, Nanumba na bikin Bugum Chugu, Damba da Naa Jigli.[13][14][15]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. A. K. Awedoba (2010). An Ethnographic Study of Northern Ghanaian Conflicts: Towards a Sustainable Peace : Key Aspects of Past, Present, and Impending Conflicts in Northern Ghana and the Mechanisms for Their Address. African Books Collective. p. 321. ISBN 9789988647384.
  2. 2.0 2.1 Wundow, Salifu [2nd. edn.] p.1 (2004). ŋmampurugu Piiligu Yala. G.I.L.L.B.T.
  3. Alhassan Sulemana Anamzoya & Steve Tonah (2012). "Chieftaincy Succession Dispute in Nanuŋ, Northem Ghana: Interrogating the Narratives of the Contestants". Ghana Journal of Geography. 4: 19.
  4. Drucker-Brown, Susan (1975). Ritual aspects of the Mamprusi kingship. Leiden : Afrika-Studiecentrum v.8. OCLC 2184368.
  5. St John-Parsons, D (1958). Legends of Northern Ghana. London, New York, Longmans, Green. OCLC 3803111.
  6. "8 persons arrested over Bimbilla clashes". Graphic.com.gh. GhanaWeb. 11 July 2015. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved January 15, 2016.
  7. Cheater, Angela (2003). The Anthropology of Power: ASA Monographs. Routledge. p. 224. ISBN 9781134650484.
  8. Mohammed, Sulemana (August 2009). "Understanding the Causes and Impacts of Conflicts in the Northern Region of Ghana" (PDF). Ghana Policy Journal. 3 (4): 110–140. Archived from the original (PDF) on 2016-02-23. Retrieved 2022-06-05.
  9. Attah, Hajia Salamatu Nantogmah (11 July 2014). "The Bimbilla chieftaincy struggle: what we must know". Ghanaweb.com. Retrieved February 8, 2016.
  10. Iddrisu, Farouk Adam (2 August 2014). "Unanswered questions on the Bimbilla chieftaincy issue". Ghanaweb.com. Retrieved February 8, 2016.
  11. "Nanumba North District". Ghanadistricts.gov. 2006. Retrieved February 8, 2016.
  12. "NANUMBA NORTH DISTRICT" (PDF). Ghana Statistical Service. 2014. p. 82. Archived from the original (PDF) on August 7, 2015. Retrieved February 8, 2016.
  13. Bonsu, Abigail (1 February 2013). "Damba festival comes off successfully". Zakaria Alhassan. Retrieved January 15, 2016.
  14. "Fire Festival update: Truck kills reveler; man butchered; 15 injured after gun violence". Myjoyonline.com. October 25, 2015. Archived from the original on December 28, 2015. Retrieved January 15, 2016.
  15. Zadok Kwame Gyesi & Suweiba Yakubu (2 October 2015). "Bimbilla celebrates Naa Jigli". Graphic.com.gh. Retrieved January 15, 2016.