Sarki Abdullahi Kano

Abdullahi Maje Karire Dan Karofi Dan Dabo na Kano yayi mulkin kano Daga shekarar 1855 har zuwa mutuwarsa a shekarar 1883.

Tarihin Mulkinsa a Kano

A ƙasa akwai tarihin Abdullahi daga Palmer na fassarar Turanci na 1908 na Kano Chronicle.

Sarki na 47th kasance Abdullahi Dan Dabo. Sunan Mahaifiyarsa Shekkara. Lokacin da ya zama Sarki, ya tashi ya yi aiki ya kashe 'yan fashi kuma ya sare hannun barayin barayi. Aka kira shi "Abdu Sarkin Yenka."

Domin ya kasance mai tunani mai hankali, mai mugunta ne, mai yawan azaba. Ya hanzarta yin jigilar shugabanni, amma ya kiyaye maganarsa ga abokansa. Bai taɓa yin tsawo a wuri guda ba, amma ya tafi daga gari zuwa gari. A lokacinsa akwai babbar tsananin yunwa, kuma rikici tare da Umbatu ya girma daga kananan farkon. Sarkin Kano ya yi marmarin yin yaƙi a kan Umbatu. Motsa na farko shine kai hari Kaguki. Dan Kasa Lowal ta mutu a Kaguki, sa'ilin da aka dawo da Sarki Sarkin Dawaki da Tafida zuwa yaƙi a kasar Zariya. Sun tafi Zariya tare. Wannan ya kasance a lokacin sarkin Zaria abdumihlelah on hadada. Lokacin da suka dawo cikin Zariya ba tun kafin Dan Boskori ya yi zurfin zango a Gworzo ba. Sarkin Kani ya aika Sarkin Dawaki a gaba kuma ya bi kansa da kansa don haduwa da Dan boskori sarkin Maradi, Yammacin Gworzo. Yaƙin ya faru. Kankayi ya tafi, ya je sarkin Dawaki Dan Ladan, Dan Boskori ya kashe shi. Kanama ta dawo gida a cikin wadanda da tagwaye.

Sarkin Kano ya fusata sosai. Ya ba da umarni cewa gidan da za'a gina shi ne a Nassarawa domin shi ya zauna a lokacin lokacin zafi; Ya kuma gina gida a Tarkii don yakin tare da Ubbatu. Yana da gida a Keffin Bako inda ya rayu kusan shekaru biyu saboda Dan Majami makwabcin Umbatu. Ya yi yaƙi da Warji bayan yaƙin tare da Kafuki, ya kuma ɗauki ganima. Ba wanda ya san adadin da aka ɗauki irin wannan birni da ake kira Sir. Gawar din Yaki, ya yanka sansanin sansaninsu, ya yanka a cikin zangonsu, sun kasance kusan 400. Sarki ya dawo gida.

Bayan ɗan gajeren lokaci, Sarki ya sake kawo wa Waki, kuma sau ɗaya fiye da ganima. Kano ya cika da bayi. Abduumi ya tafi Sokoto, ya bar dansa Yusuufu a Tarkii. Yayin da yake Majami ya kai hari Yusufu. An yi yaƙi a Dubaiya. Kanarawa ta gudu kuma ta bar Yusuufu. Aka kashe mutane da yawa. Bayan wannan Yusuufu aka sanya Galadima Kano, kuma saboda haka ya sami iko da yawa. Abduurai ya aike shi da Dal daga Tarkai don kama Haruna, Ofan Dan Maabi Yusuufu ya sadu Haruna a Obbo, da yaƙi kuma ya faru. Umbatawa ta gudu, ya bar Haruna. Yuufu ya kashe ya dauki mutane da yawa. An faɗi cewa kusan ɗari bakwai aka kashe. Bayan Yusuufdu tayi kokarin tayar da tawaye kuma an hana shi a ofishinsa kuma ya kasance ya kasance cikin hamirin da talauci har ya kasance penniless. Abdula ya juya sarkin Dawaki ya fita daga ofishinsa kuma tare da Makon Gadodamasu, Chiroma Diko, Dan Iaya Alabir-Kadiri, Da Galadima Yasufima. Abduumi ya kashe Alkalidu Kano Ahirudu rafiai, kuma ya lalata maiji Sulyu, Maji Gence, da San Kurmi Musa. Ya hana wa Malam Dogo na ofishin Waziri. Yawan mutanen da ya daina ofis ya kasance da yawa.

Don haka waƙar — “Dan Ibrahim, gatari ga ƙasa mai ƙarfi.”

Ya kori garuruwa da dama. Ya yi sabuwar kofa, Kofan Fada. A zamanin mahaifinsa an gina shi. Ya sake gina masallaci da gidan Turaki Mainya a farkon mulkinsa. Sun kasance cikin kango shekaru da yawa. A zamaninsa aka gina Soron Giwa. A Woso ya hadu da Dan Maji a yaki. Sai yamma aka yi yakin. Dan Maji ya ja da baya. Idan ba don hasken ya gaza ba da an kashe shi. Abdulahi ya kai hari Betu, amma ya kasa. Abdulahi ya kasance idan ya hau dokinsa yana harbin bindiga har sai da ya zama al'ada.

Manyan mutanensa su ne: Sarkin Yaki, wanda ake ce da shi Malam Dogo, da Malam Isiaka, da Malam Garuba, da Sarkin Gaiya, da Malam Abdu Ba-Danneji, da Alhaji Nufu, da abokinsa Malam Masu, da Tefida dansa, da Shamaki Naamu, da Manassara, da Jekada na Gerko, da Dan. Tabshi. Mallam Ibrahim shi ne marubucinsa, kuma aka yi masa Galadima. Bayan haka an mayar da wannan mutumin daga mukaminsa a lokacin Mohammed Belo. Sauran sun hada da Alkali Zengi da Alkali Sulimanu. Abdulahi ya je Zaria ya zauna a Afira, sannan a Zungonaiya.

Madawaki Ali na Zariya ya yi wa Sarkin Zariya tawaye. Sarkin Kano ya yi sulhu a tsakaninsu ya koma gida. A zamanin Abdullahi Salemma Berka ya zama babba. A zamanin Mohammed Belo wannan mutum ya yi tawaye kuma ya wulakanta shi. A zamanin Abdulahi ma, bayin gidan sarauta sun yi yawa har sun zama kamar ’yantattu. Dukkansu sun yi tawaye a zamanin Mohammed Belo, amma Allah ya taimaki Mohammed Belo wajen kwantar da tarzoma.

Akwai manyan hafsoshin yaki da yawa a zamanin Abdulahi, wadanda ba su da tsoro—da yawa daga cikinsu har ba a iya lissafta su, amma wasu kadan za a iya ambata: Sarkin Yaki, Malam Dogo da dansa Diiti, Jarumai Musa, Sarkin Bebeji Abubakr, Sarkin Rano Ali, Sarkin Gesu Osuman, Sarkin Ajura Jibr.

A wannan sarauta Sarkin Damagaram Babba ya zo har Jirima ya kori Garun Allah. Sarkin Guminel Abdu Jatau ya zo Pogolawa ya kai hari. Sarkin Maradi Dan Boskori yazo Katsina. Abdullahi ya je ya same shi. Sun hadu a Kusada, amma ba su yi fada ba. Don haka ne aka kira taron "Algish Bigish Zuru Yakin Zuru," don haka suka kalli juna suka koma. Haka kuma an yi artabu tsakanin Barafiya Sarkin Maradi da Sarkin Kano a Bichi. Barafiya da gudu Abdulahi ya kwashe ganima. Ba a san adadin mutanen da aka kashe aka kashe ba. Ba mu da masaniya kan abin da Abdulahi ya yi a farkon mulkinsa. Ya yi sarautar Kano shekaru 27 da kwana 8, kuma ya rasu a Karofi akan hanyarsa ta zuwa Sokoto.

— Kano Chronicle