Yaƙin Katamanso

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Infotaula d'esdevenimentYaƙin Katamanso
Iri yaƙi

Yaƙin Katamanso kuma wanda aka sani (Yaƙin Dodowa) yaƙi ne da Ga-Adangbe ya ci kuma ya hana Ashantis mamaye yankin tekun a 1824.[1][2] An ware shi a matsayin ɗaya daga cikin "Yakin Anglo-Ashanti"[3] bisa ga shaidar tarihi a Gidan Tarihi na Ƙasa.[2]

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Sarkin Ashanti ko Asantehene (Osei Yaw Akoto) a wancan lokacin, ya fusata a Ga-Adangbe saboda taimakon Fantes a yakin Asamankow na 1824, ya ba da shawarar a hukunta su. Ya yanke shawarar bin su, ko da sun tsere zuwa cikin kanfra (ƙaramin kifi mai lebur).

A ranar 7 ga Agusta 1826, aka fara yakin wanda kuma aka sani da "Yaƙin Dodowa".[4] Duk da haka ya sadu da gamayyar sauran sojojin 'yan asalin da ke kawance da Ga-Adangbe na Prampram, Ningo da mutanen Ada a ƙarƙashin Sarkinsu Tackie Kome. Sojojin Burtaniya, Holand da Danish gaba ɗaya ba su haura 60 ba, sun taimaka wajen yaƙi da sabbin makamai bayan wani hari da aka kai a bakin tekun a watan Yulin 1824. Asantehene ya tara sojoji 40,000. Hadin gwiwar Burtaniya tare da Ga-Adangbe, Fanti, Denkyira, Akwamu da Akyems a Katamanso kusa da Dodowa sun fuskanci sojojin Asante. Akyems ta kasance karkashin jagorancin Okyehene, Nana Afia Dokuaa, mace daya tilo mai mulkin wata babbar jiha.[5][6] Amma sojojin kawancen sun yi fafatawa da galabaita kuma sun ci nasara da Sojojin Ashanti da gagarumar nasara wacce ta gurgunta Daular Ashanti kuma ta kasance sanadiyyar asarar tsohon darajarta. Wannan ya ba da gudummawa ga ikon Burtaniya da martabarsa a kan gabar teku. Ashantis sun rike matsayinsu na awanni tara (6 AM zuwa 3 PM).[7]

Illolin yaƙin[gyara sashe | gyara masomin]

Illolin yaƙin sun haɗa da:

  • Ayyukan kasuwanci masu santsi tare da ƙarancin farmakin mamayewa.
  • Hadin kan Ga-Adangbe.
  • Accra ya shahara kuma tasirinsu ya bazu.
  • Kasashen waje da baƙi sun yi ciniki da tekun don kasuwanci.[5][8]

Bayanan tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

An sa Sarkin ya yi rantsuwa a matsayin 'ka ntam' (Akan don rantsuwa), 'na su' (Akan don kuka) = An gurbata cikin Katamanso.

An gabatar da salon gashin da matan Asante ke kira 'Gyese Nkran', (ban da Akra), wanda aka yi wa lakabi da Densinkran, don nuna alhinin mutuwar Asante a yakin Katamanso.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Lawler, Nancy; Wilks, Ivor (2008). "Correspondence of Jacob Dosoo Amenyah of Ada Part Two: 1956-1965". Transactions of the Historical Society of Ghana (11): 1–88. ISSN 0855-3246. JSTOR 41406744.
  2. 2.0 2.1 "Battle of Katamanso is important for all Ghanaians". www.ghanaweb.com (in Turanci). 2002-07-23. Retrieved 2020-08-09.
  3. "GRIN - The Anglo-Asante-Wars and its political effects". www.grin.com (in Jamusanci). Retrieved 2020-08-09.
  4. "August 7, 1826 - Battle of Dodowa (Katamanso)". Edward A. Ulzen Memorial Foundation (in Turanci). Retrieved 2020-08-09.
  5. 5.0 5.1 "The battle of Dodowa (the Katamanso War)". Ghanaian Museum (in Turanci). 2020-08-07. Archived from the original on 2021-08-02. Retrieved 2020-08-09.
  6. "Kea 2: 1826 Documents". www.ghanastudies.com. Retrieved 2020-08-09.
  7. Greene, Sandra E. (2011). West African Narratives of Slavery: Texts from Late Nineteenth- and Early Twentieth-century Ghana (in Turanci). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-22294-7.
  8. "GRIN - The Anglo-Asante-Wars and its political effects". www.grin.com (in Jamusanci). Retrieved 2020-08-09.