Abdul Kader (almami)

Abdul Kader (almami)
Rayuwa
Haihuwa	1720s
Mutuwa	1806
Sana'a

Abdul Kader Kan (larabci: عبد القادر; ca. An haife, shi a shekara ta 1725 - ya mutu a ranar 26 ga watan Afrilun shekara ta 1806), ya kasan ce Kuma malamin addinin musulunci ne a ƙarni na 18 kuma Almaami na farko na Futa Toro, ya fito daga inda ake kira yanzu Senegal.

Aiki

Abdul Kader Kan yana da kimanin shekaru hamsin lokacin da aka rantsar da shi a matsayin Almaami na Futa Toro. Kafin hawa wannan matsayin, Kan ya kasance qadi mai zaman kansa da ke aiki a kusa da Bundu wanda ya yi karatu a Kajoor. Ya fito ne daga jerin malaman Musulunci; kakansa Lamin ya yi aikin hajji a Makka, kuma, mahaifinsa Hamady ya yi karatun Alkur’ani a Futa Jallon . Yayi karatu a gaban Moktar Ndumbe Diop, wanda ya kafa makaranta a Coki.

Abdul Kader Kan na daya daga cikin ‘yan takarar wanda zai zama magajin Sulayman Bal, wanda ya jagoranci tawayen da nufin rusa ajin masu mulkin Deeñanke. A cewar Ware, nadin nasa ya zo ne bayan kin amincewar da mukamin da wani malami yayi, kuma yardarsa da kansa ya yi jinkiri har aka kashe Sulayman a filin daga. Ware ya danganta wannan jinkirin da "tazara mai nisa" daga ikon siyasa wanda malaman addinin Senegambian ke kiyayewa. Robinson ya ambaci abin da ya bayyana a matsayin wata al'ada ce wacce ba a santa ba, a inda aka zabi Abdul Kadeer Kan bayan an dade ana rikici na siyasa, kuma shugabancin torodbe ba shi da tabbas idan suna so su zabi shugaba a matsayin Almaami, wanda da zai zama kamar bayyananniyar sanarwa don sha'awar kafa kasar Musulunci daban.

Zabe

Abdul Kader Kan an ƙaddamar dashi a matsayin Almaami a cikin shekarar 1776. Robinson ya bayyana "ci gaba mai ban mamaki tare da shigarwar Denyanke da kamanceceniya da hanyoyin da aka amince dasu a jihar musulmai ta Futa Jallon": An tsare Kan a kebe har tsawon mako guda yayin da aka yi hadaya da dabbobi a madadinsa. Sannan an ba shi rawani da ke nuna ofis dinsa ta hanyar wani malami wanda ya taba yin akan aiki a matsayin mai bada shawara ga tsohuwar gwamnatin. Akalla shugabanni hamsin sun yi rantsuwa da biyayya a gare shi a wannan bikin. Wata majiyar ta ce bikin ya kunshi cikakken karatun Alkur'ani, da 'Ishriniyyat, da Dala'il alKhayrat, tare da Kan sanya malaman da suka karantar da su alkawarin yi masa gyara idan suka ga ya gaza rayuwa har zuwa ƙa'idodin da kowane aiki yayi. Wannan bayanin ya fito ne daga wani asusun da ke ajiye da ya gabata wanda ba ya nan.

Kiyayya ga Cinikin bayi

Dangane da wasiƙun da Thomas Clarkson ya rubuta, aƙalla wani masani ya yi jayayya cewa mai martaba ya yi imanin cewa Abdul Kader Kan ya soke cinikin bayi gaba daya a Futa Toro. Daya daga cikin irin wadannan wasika ta bayyana Kan a matsayin "Almaamy mai hikima kuma mai nagarta" wanda ya ba da "misali mai kyau wajen kawo karshen fataucin bil'adama." An sanya hannu kan wata yarjejeniya wacce ke nufin ta hana Faransawa sayar da mutanen Futa Toro zuwa bauta, Sannan Almaami yayi nasara akan Masarautar Trarza zai iya zama sakamakon yardar Abdul Kader Kan ya yi na sakin bayin su bayi kan cin nasara. An lura cewa, yayin da ba za a iya bayar da tabbatacciyar hujja ta wannan dabarar a matsayin dalilin nasarar yakin ba, alkawarin sakin bayin da suka yi fada da iyayen gidansu wata dabara ce ta bai daya a Afirka da ma Amurka a wannan lokacin.

Halin Almaami a matsayin mai kawar da abu ba jayayya bane. Wasu kuma sun bayyana manufofinsa na bautar kamar yadda ya dace da bautar Musulunci ta gargajiya; wato a ce yayin da ba za a iya bautar da musulmai a shari'ance ba, amma har yanzu kafirai suna da lasisin bautar. Kodayake ba a ba wa barorin Futa Toro bautar bawan Faransawa ba ko kuma bautar da bayi ta yankin Imamanci, mazauna kansu har yanzu suna da bayi. Dangane da wannan fahimtar, mazaunan Futa Toro ba su da kariya saboda tsananin ƙiyayya ga bautar, amma saboda batutuwa na Almaami aƙalla ta hanyar ma'anar Musulmi.