Andes

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.

 

Andes
General information
Gu mafi tsayi Aconcagua (en) Fassara
Height above mean sea level (en) Fassara 6,962 m
Tsawo 7,000 km
Fadi 500 km
Yawan fili 3,300,000 km²
Labarin ƙasa
Tsarin Daidaiton Labarin Kasa 32°39′12″S 70°00′42″W / 32.6533°S 70.0117°W / -32.6533; -70.0117
Mountain range (en) Fassara American Cordillera (en) Fassara
Kasa Bolibiya, Chile, Kolombiya, Ecuador, Peru, Venezuela da Argentina
Ƙasantuwa a yanayin ƙasa Amurka ta Kudu
Mountaineering (en) Fassara
Geology
Period (en) Fassara Mesozoic (en) Fassara
" Cono de Arita " a cikin Puna de Atacama, Salta ( Argentina )
Aconcagua

Andes, Andes Mountains ko Andean Mountains (Spanish; Quechua) su ne mafi tsayin tsaunukan nahiyoyi a duniya, suna a wani tsauni mai ci gaba a gefen yammacin Kudancin Amurka. Adadin shine 8,900 kilometres (5,530 mi) tsawo, 200 to 700 kilometres (124 to 435 mi) fadi (mafi faɗi tsakanin 18°S–20°S latitude), kuma yana da matsakaicin tsayi kusan 4,000 metres (13,123 ft) . Andes sun kara daga arewa zuwa kudu ta kasashe bakwai na Kudancin Amurka: Venezuela, Colombia, Ecuador, Peru, Bolivia, Chile, da Argentina.

Tare da tsayin su, Andes sun rabu zuwa jeri da yawa, an raba su ta tsaka-tsakin ciki. Andes wuri ne na tuddai masu tsayi da yawa-wasu daga cikinsu suna karbar manyan birane kamar Quito, Bogotá, Cali, Arequipa, Medellín, Bucaramanga, Sucre, Mérida, El Alto da La Paz. Dutsen Altiplano shi ne na biyu mafi girma a duniya bayan tudun Tibet. An rarraba waɗannan jeri zuwa manyan sassa uku dangane da yanayi: Tropical Andes, Dry Andes, da Wet Andes.

Tsaunukan Andes sune mafi tsayin tsaunuka a wajen Asiya. Dutsen mafi tsayi a wajen Asiya, Dutsen Aconcagua na Argentina, ya kai tsayin kusan 6,961 metres (22,838 ft). sama da matakin teku. Kololuwar Chimborazo a cikin Andes na Ecuador ya fi kowane wuri nisa daga tsakiyar duniya fiye da kowane wuri a saman duniya, saboda kumburin equatorial da ke haifar da jujjuyawar duniya. Dutsen shiga mafi girma a duniya yana cikin Andes, ciki har da Ojos del Salado a kan iyakar Chile da Argentina, wanda ya kai 6,893 metres (22,615 ft).

Wani daga cikin gine-ginen Andes Mountains

Andes kuma wani ɓangare ne na Amurka Cordillera, jerin jerin tsaunuka (cordillera) wanda ya ƙunshi kusan ci gaba da jerin tsaunuka wanda ke samar da yammacin "kashin baya" na Arewacin Amirka, Amurka ta tsakiya, Kudancin Amirka da Antarctica.

Etymology[gyara sashe | gyara masomin]

An yi muhawara akan asalin kalmar Andes. Mafi rinjayen yarjejeniya shine cewa ya samo asali daga kalmar Quechua anti 'east' [1] kamar yadda yake a Antisuyu (Quechua a 'yankin gabas'), [1] ɗaya daga cikin yankuna huɗu na Daular Inca.

Kalmar cordillera ta fito ne daga kalmar Spanish Cordel 'igiya' kuma ana amfani da ita azaman bayanin suna ga sassa da yawa na Andes, da kuma gaba dayan Andean, da kuma hadaddiyar sarkar tsaunuka tare da yammacin yankin Arewa. da nahiyoyin Kudancin Amurka.[2]

Geography[gyara sashe | gyara masomin]

Duban iska na Valle Carbajal a cikin Fuegian Kewayon Andes ya kusan 200 kilometres (124 mi) fadi duk tsawonsa, sai dai a cikin gyare-gyaren Bolivia inda yake da kusan kilomita 640 kilometres (398 mi) fadi.

Ana iya raba Andes zuwa sassa uku:

Kudancin Andes
a Argentina da Chile, kudu da Llullaillaco.
Central Andes
a Peru da Bolivia.
Arewacin Andes
a Venezuela, Colombia, da Ecuador. A arewacin Andes, kewayon Saliyo Nevada de Santa Marta galibi ana ɗaukarsa azaman ɓangare na Arewacin Andes.[3]

Tsibirin Leeward Antilles Aruba, Bonaire, da Curaçao, waɗanda ke cikin Tekun Caribbean kusa da bakin tekun Venezuela, an riga an yi tunanin suna wakiltar kololuwar da ke cikin matsananciyar gefen arewacin Andes, amma binciken ƙasa ya nuna cewa irin wannan sauƙaƙan. baya yin adalci ga hadadden iyakar tectonic tsakanin plates na Kudancin Amurka da Caribbean.[4]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. 1.0 1.1 Teofilo Laime Ajacopa, Diccionario Bilingüe Iskay simipi yuyayk'ancha, La Paz, 2007 (Quechua–Spanish dictionary)
  2. "Cordillera". etimologias.dechile.net. Retrieved 27 December 2015.
  3. "Mountains, biodiversity and conservation". fao.org. Retrieved 28 January 2019.
  4. Miller, Meghan S.; Levander, Alan; Niu, Fenglin; Li, Aibing (23 June 2008). "Upper mantle structure beneath the Caribbean-South American plate boundary from surface wave tomography" (PDF). Journal of Geophysical Research. 114 (B1): B01312. Bibcode:2009JGRB..114.1312M. doi:10.1029/2007JB005507. Archived from the original (PDF) on 5 June 2010. Retrieved 21 November 2010.