Jerin sarakunan Ife

Yarbawa Ife tagulla na wani Sarki, Nigeria c. 1300

Ife tagulla na wani Sarki, wanda aka yi kwanan watan kusan karni na goma sha biyu

Masu ganga a fadar Ooni

Hoton wani mutum-mutumin Oduduwa a fadar Ooni na Ife

  Ooni na Ile-Ife ( Ọọ̀ni na Ile-Ifẹ̀ )shi ne sarkin gargajiya na Ile-Ife kuma shugaban ruhaniya na kabilar Yarbawa.Daular Ooni ta wanzu tun kafin mulkin Oduduwa wanda masana tarihi suka ce ya kasance tsakanin karni na 7-9 miladiyya.

Bayan rasuwar Oduduwa da kuma asarar sarautar Ogun,sansanin goyon bayan Oduduwa ya watse daga Ile-Ife.Wani labari amma bai yi daidai da hujjojin da ake da su ba ya nuna cewa da gangan Ogun ta tura duk ’ya’yan Oduduwa tafiye-tafiye daban-daban don aiwatar da fadada yankin Yarabawa.

Koma dai menene,bayan gajeriyar sarautar Oduduwa,Obatala ya sake zama sarkin Ile-Ife kuma aka rika juya gadon sarautar tsakanin gidajen Obatala da Obalufon har sai da Oranmiyan ya dawo wanda ya katse tsarin gadon sarautar a takaice.Shahararren tarihi kamar yadda ya danganta Ooni Lajamisan da Oranmiyan a matsayin dansa.Duk da haka,al'adar Ife ta nuna cewa Lajamisan ya kasance zuriyar Oranfe. Duk da haka,ana yawan cewa Lajamisan ya buɗe tarihin Ife na zamani.

Kafin karni na 20,tsarin maye gurbin Ooni ya kasance mai ruwa.Duk da haka,tare da zamani da ya zo da mulkin mallaka,an tsara tsarin maye gurbin zuwa ga ainihin Majalisun Mulki guda huɗu daga Ooni Lafogido,Ooni Osinkola, Ooni Ogboru da Ooni Giesi. An soki tsarin sosai saboda siyasa,cin zarafi na sirri da kuma ɓarna tarihi.Misali,yayin da aka ce ukun na farko ‘ya’yan Ooni Lajodogun ne, wasu mutanen da ake ganin‘yan uwan Ogboru ne,ko dai an cire su gaba daya ko kuma a ci su.Ooni na yanzu shine Adeyeye Enitan Ogunwusi Ojaja II (an haifi Oktoba 17,1974).

Marubuta daban-daban suna da jeri iri-iri

Tushen tushen tarihin Yarbawa sun fito ne daga al'adar baka.Al’adun Ile-Ife na baka sun nuna cewa Oranfe Olofin ne kuma shi ma Obatala wanda ake ganin ya mallaki Are (kambin Ife).Tun da ba a sami karatun biki na jerin Oonis (a lokacin jana'iza ko lokacin rawani),a haƙiƙa akwai hadisai na baka da yawa, waɗanda suka haifar da adadin rubuce-rubuce daban-daban da ba a saba gani ba.A cikin abin da ke biyo baya,#nn shine fihirisar Ooni a cikin jerin A (duba tebur,shafi LA ).Duk da haka, littattafan da ake da su sun fitar da Oranfe da Obatala daga jerin sarakunan Ile-Ife.

Littattafai da takardun bincike

1. Ojo Bada 1954ya kawo sunaye 15 na zamanin Oduduwa zuwa Lajamisan.Duba shafi na 5 .
2. Cif Fabunmi 1975 ya kawo sunaye 7 a lokaci guda. Duba shafi na 6 . Cif Fabunmi sananne ne da bayanan tarihi.

3. Cif Fasogbon 1976 ya kawo sunaye 12 na wannan lokacin. Duba shafi na 7.
4. Cif Awosemo 1985 ya kawo sunaye 22 daga Oduduwa zuwa Giesi. Duba shafi na 8.
5. Eluyemi 1986 ya kawo sunaye 41 daga Oduduwa zuwa yau. Duba shafi na 9.