Mutanen Aja

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Mutanen Aja
Yankuna masu yawan jama'a
Benin, Togo da Najeriya
Kabilu masu alaƙa
Ewe (en) Fassara

Aja kuma sun rubuta Adja ƙabila ce daga kudu maso yammacin Benin da kuma kudu maso gabashin Togo.[1] Bisa ga al'adar baka, Aja sun yi hijira zuwa kudancin Benin a karni na 12 ko na 13 daga Tado a kan kogin Mono, kuma c. 1600, 'yan'uwa uku, Kokpon, Do-Aklin, da Te-Agbanlin, sun raba mulkin yankin sa'an nan Aja suka mamaye a tsakaninsu: Kokpon ya dauki babban birnin Great Ardra, yana sarauta a kan masarautar Allada; Do-Aklin ya kafa Abomey, wanda zai zama babban birnin Masarautar Dahomey; da Te-Agbanlin ya kafa Little Ardra, wanda aka fi sani da Ajatche, daga baya ana kiransa Porto Novo (a zahiri, "New Port") ta 'yan kasuwan Portugal da babban birnin Benin na yanzu.

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Waɗanda Aja da ke zaune a Abomey sun yi cudanya da jama’ar yankin, ta haka suka haifar da sabuwar al’umma da aka fi sani da Fon, ko kuma “Dahomey” ƙabilar. Yanzu wannan kungiya ita ce mafi girma a kasar Benin. Wata majiya ta ce Aja sune sarakunan Dahomey (Benin) har zuwa 1893, lokacin da Faransawa suka ci su.[2] A halin yanzu, akwai kimanin Ajas 500,000 a wani yanki da ke kan iyaka tsakanin Benin da Togo, mai tsawon kilomita 50 (mil 30) da faɗinsa kilomita 30.

Aja na magana da yaren da aka sani da Aja-Gbe, ko kuma kawai 'Aja'; kashi 1-5% ne kawai suka iya karatu a yarensu na asali. A cewar wata majiya, voodoo ta samo asali ne daga Aja. Yawancin mutanen da ke magana da Gbe musamman Ewe da Fon sun samo asali ne daga Adja Tado (wanda aka fi sani da Azame) kuma suna ɗaukar Adja a matsayin ƙabilar mahaifiyarsu. Mutanen Gbe sun yi iƙirarin cewa sun haɗu da Alu, Za tare da wasu ɗorewa masu launin fata masu madaidaiciya gashi - watakila pygmies ko ragowar daji (San) - a kusa da su daga kudu maso yammacin Najeriya ta Ketou. Karancin albarkatun kasa, yawan jama'a da rigingimun sarauta sun ba da gudummawa ga rarrabuwar kawuna da tarwatsa Ewe da kuma Fon daga Adja. Awormezi (babban kujera) na Anlo a yankin Volta na Ghana ana kyautata zaton shine asalin stool na Adja Tado kuma Torgbui Sri (basarake) ya tafi da shi zuwa Notsie lokacin da rikici ya taso tsakanin masu da'awar kujerar bayan mutuwar wanda ke zaune. Barkewar cutar sankarau ta halaka mutanen Adja a zamanin dā, kuma hakan ya rage yawansu idan aka kwatanta da zuriyar Ewe ko Fon. Akwai yaruka uku: Tàgóbé (a Togo kaɗai), Dògóbè (a Benin kaɗai), da Hwègbè (a ƙasashen biyu). Yawancin harsuna uku ne, kuma suna jin Faransanci da Fongbe, yare na kudancin Benin, yayin da Aja da ke zaune a Togo da Ghana ke magana a matsayin yare na biyu.

Saboda tsananin karancin filaye a yankin iyakar Togo da Beninois mai yawan jama'a da aka ambata a sama, Aja da yawa sun yi hijira a cikin 'yan shekarun nan, suna neman filayen noma don noma ko aiki a cikin birane. Akwai adadi mai yawa na Aja da ke zaune a cikin yankunan bakin teku na Benin da Togo, kudancin Najeriya da Gabon. Cibiyoyin biranen Cotonou, Lome, Legas da Libreville duk suna da yawan ƙaura na Aja.

Aja, Fon, Ewe, Ga-Adangbe sun dauki yawancin mutanen da aka kwashe zuwa Amurka daga Bight of Benin, Togo da Ghana a cinikin bayi na transatlantic kafin karshen karni na sha takwas (lokacin da Yarabawa suka zama fursunoni na yau da kullum daga yankin).

Etymology

Yaren Yarbanci- Ata: ado: mi - Yanzu ƙauyen zai girma kuma ya ci gaba

Asalin Adja Tado ana kiransa da Azame. A zamanin da, an sami bullar cutar sankarau mai rauni a Adja Tado wanda ya yi sanadin asarar rayuka da dama. Wani limamin gargajiya na kabilar Yarabawa ya tsarkake garin tare da dakile yaduwar cutar.

Ya tabbatar wa waɗanda suka tsira a ƙasarsa ta Yarbawa da waɗannan kalaman kuma da shigewar lokaci, Azame ya zama mai suna Atado.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Asiwaju, A. I. (1979). "The Aja-Speaking Peoples of Nigeria: A Note on Their Origins, Settlement and Cultural Adaptation up to 1945". Africa: Journal of the International African Institute. 49 (1): 15–28. doi:10.2307/1159502. ISSN 0001-9720. JSTOR 1159502.
  2. "History of Benin (formerly Dahomey)". www.nationsonline.org. Retrieved 2020-05-25.

Ci gaba da karatu[gyara sashe | gyara masomin]

  • In the context of slavery: Diouf, Sylviane A. (2003). Fighting the slave trade: West African strategies. Athens, Ohio: Ohio University Press. ISBN 0-8214-1517-4.Fighting the slave trade: West African strategies. Athens, Ohio: Ohio University Press. ISBN 0-8214-1517-4.