Mutanen Mamprusi

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Mutanen Mamprusi

Yankuna masu yawan jama'a
Ghana

Mamprusis, ƙabila ce da ke a arewacin Ghana da Togo. Kiyasin ya nuna cewa akwai kimanin 200,000 Mamprusis da ke zaune a Arewacin Ghana a shekara ta dubu biyu da sha uku 2013,[1] Suna jin Mampruli, ɗaya daga cikin harsunan Gur. A Ghana, Mamprusis sun fi zama a Nalerigu, Gambaga, Walewale, da garuruwan da ke kewaye da su a yankin Arewa maso Gabas. Asalin su ya kasance a yankin Gabas ta Gabas, musamman Bawku, kuma suna zaune a sassan yankin Upper West, ma.

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Masarautar Mamprugu ita ce, daɗaɗɗen Masarautar, wadda ta riga ta fara tuntuɓar duk wasu shekaru aru-aru, a cikin yankin da daga baya za a yi masa suna The Gold Coast, daga baya kuma, Ghana. Babban Naa Gbanwah/Gbewah[2] ne ya kafa Masarautar a kusan karni na 13 a Pusiga, wani kauye mai nisan kilomita 14 daga Bawku, shi ya sa Mamprusis ke girmama Bawku a matsayin gidan kakanninsu. Kabarin Naa Gbanwaah yana cikin Pusiga.

Masarautar ta mamaye mafi yawan Arewa maso Gabas, Arewa, Gabas Gabas da Babban Yamma na Gana, wasu sassan Arewacin Togo, da Burkina Faso. A sakamakon haka, Sarkin Mossi, Moronaba, na Burkina Faso, har wa yau, a alamance, Nayiri - Sarkin Mamprugu, ya rufe fuskarsa. Don haka, kafa wannan masarauta a matsayin mafi girman irinsa. Masarauta daya tilo a Ghana a yau wacce dacewa da ikonta ya ketare iyakokin kasa gwargwadon girman girmanta.

Sunan masarautar Mamprugu, kabilar Mamprusi, harshen kuma Mampruli. Magaji ga fata gado ne. Maza kai tsaye zuriyar Naa Gbanwaah ne kawai suka cancanci.

Labarin masarautar Mamprusi ya samo asali ne daga wani babban jarumi mai suna Tohazie. Tohazie, yana motsa Jan Hunter. Jama'ar sa ne suke kiransa da Jan Hunter domin yana da kyau a fuskarsa. Jikan Tohazie Naa Gbanwaah ya zauna a Pusiga ya kafa Mamprugu.

Mamprusi shine babba a cikin ƙabilar Mõõre-Gurma (Mole—Dagbamba): Mamprusi, Dagomba, Nanumba, da Moshie.

Masu mulki[gyara sashe | gyara masomin]

Jerin shugabannin[3]
Lokaci Nayiiri (Mampurugu Naa) (Masu mulki)
c. 1450 wanda ba a sani ba
1688 to 1742 Atabia Zontuua
1742 to 1750 Yamusa Jeringa
17?? to 17?? Mahaman Kurugu
17?? to 17?? Sulimani Apisi
17?? to 17?? Haruna Bono
17?? to 17?? Andani Yahaya
17?? to 1790 Mahama Kuluguba
1790 to 1830 Salifu Saatankugri
1830 to 1833 Abdurahamani Dambono,
(Dahmani Gyambongo)
1833 to 1850 Dawura Nyongo
1850 to 1864 Azabu Pagri
1864 to 1901 Yamusa Barga
1902 to 1905 Sulimanu Sigri
1906 to 1909 Ziniya Zore Abduru
1909 to 1915 Mahama Wubuga
1915 to 1933 Mahama Waafu
1934 to 1943 Badimsuguru Zulim
1943 to 1943 Salifu Salemu
1943 to 1947 Abudu Soro Kobulga
1947 to 1966 Abdulai Sheriga
1967 to 1985 Adam Badimsuguru Bongu
1986 to 1987 Sulemana Salifu Saa
1987 zuwa 9 ga Yuni 2003 Gamni Mohamadu Abdulai
27 Janairu 2004 zuwa yanzu Bohagu Abdulai Mahami

Al'adu[gyara sashe | gyara masomin]

Galibin mutanen Mamprusi mabiya addinin Musulunci ne. Mamprusi ya fara musulunta a karni na 17 sakamakon tasirin 'yan kasuwar Dyula.[4]

Sana'o'in gargajiya na Mamprusi sun hada da noma da kiwo.[5]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. The Diagram Group, ed. (2013-11-26). Encyclopedia of African Peoples (in Turanci). Routledge. p. 590. ISBN 9781135963415.
  2. Claessen, H. J. M.; Skalník, Peter (1981). The Study of the State (in Turanci). Walter de Gruyter. ISBN 9789027933485.
  3. Davis, David C. "'Then the White Man Came with His Whitish Ideas...': The British and the Evolution of Traditional Government in Mampurugu." The International Journal of African Historical Studies, vol. 20, no. 4, 1987, pp. 632. JSTOR 219655. Accessed 31 July 2021.
  4. Lewis, I. M. (2017). Islam in Tropical Africa. Taylor & Francis. p. 17. ISBN 978-1-138-23275-4.
  5. Yakan, Mohamad (2017). Almanac of African Peoples and Nations (in Turanci). Routledge. ISBN 978-1-351-28930-6.

Ci gaba da karatu[gyara sashe | gyara masomin]

  • Plissart, Xavier (1983). "Mamprusi Proverbs". Musée Royal de l'Afrique Centrale Annales. 8 (111).
  • Drucker-Brown, Susan (1993). "Mamprusi Witchcraft, Subversion and Changing Gender Relations". Africa: Journal of the International African Institute. 63 (4): 531–549. doi:10.2307/1161005. JSTOR 1161005. S2CID 145493870.
  • Drucker-Brown, Susan (December 1982). "Joking at Death: The Mamprusi Grandparent-Grandchild Joking Relationship". Man. 17 (4): 714–727. doi:10.2307/2802042. JSTOR 2802042.
  • Drucker-Brown, Susan (March 1992). "Horse, Dog, and Donkey: The Making of a Mamprusi King". Man. 21 (1): 71–90. doi:10.2307/2803595. JSTOR 2803595.