Tawayen Kongo-Wara
Tawayen Kongo-Wara,wanda kuma aka sani da War of the Hoe Handleda Baya War, tawaye ne na kauye,na mulkin mallaka a cikin tsoffin yankunan Faransa Equatorial Afirka da Faransa Kamaru wanda ya fara ne sakamakon daukar ma'aikata.daga cikin al'ummar kasar wajen gina layin dogo da kuma buga roba.Wani babban boren mulkin mallaka ne amma kuma yana cikin mafi kankantar tashe-tashen hankula a lokacin tsaka mai wuya.Yawancin rikice-rikicen sun faru ne a yankin da a yanzu ke cikin Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya.
Fage
[gyara sashe | gyara masomin]
Barka Ngainoumbey, wanda aka fi sani da Karnou(yana nufin "wanda zai iya canza duniya"),annabin addini ne na Gbaya kuma mai warkarwa daga yankin kogin Sangha.A shekara ta 1924 ya fara wa'azin rashin tashin hankali kan 'yan mulkin mallaka na Faransa don mayar da martani ga daukar 'yan asalin kasar a aikin gina layin dogo na Kwango-Ocean da kuma buga roba,da cin zarafi da kamfanonin kasashen Turai ke yi.Karnou ya kuma yi wa'azi a kan Turawa da ' yan Fula,wadanda ke gudanar da sassan yankin Gbaya a Kamaru a Faransa a madadin Faransa.Za a samu nasarar hambarar da Faransawa da Fulani ba tare da tashin hankali ba ne ta hanyar amfani da magungunan gargajiya,wanda aka yi masa alama da wata ‘yar sanda mai kut-da-kut mai kama da karamar fartanya (koŋgo wara )da Karnou ya raba wa mabiyansa.Wani yunkuri ya kunno kai a kusa da Karnou,wanda ya karu har ya hada da kauracewa cinikin Turai da hadin kan bakaken fata.[1]Wannan yunkuri dai bai lura da gwamnatin Faransa ba,wacce ke da iyaka a yankin,har zuwa shekarar 1927,da yawa daga cikin mabiya kungiyar suka fara daukar makamai.Ya zuwa wannan lokacin akwai sama da 350,000 masu bin wannan motsi,gami da mayaƙa kusan 60,000.Irin wannan haɗin kai ya kasance ba a taɓa yin irinsa ba a yankin da aka san shi da rarrabuwar kawuna na siyasa da kuma rashin cikakken iko na tarihi.
A tsakiyar shekara ta 1928 ne rikici ya barke tsakanin mabiyan Karnou da gungun Fulani makiyaya a tsakanin garuruwan Baboua da Bouar,an kuma kai hari makamancin haka a kan ayarin ‘yan kasuwar Hausa a kusa da Gankombon da wani jami’in noma na Faransa tare da rakiyar ‘yan sanda a Nahing.Sakon Karnou ya bazu cikin sauri a bayan wadannan alkawurran kuma yawancin kungiyoyin Gbaya na nesa sun aika da jakadu zuwa Karnou domin su yi amfani da hanyoyinsa.Nan da nan tashe-tashen hankula sun bazu zuwa ga 'yan kasuwa na Faransa,ofisoshin gwamnatin Faransa da sarakuna da sojoji da ke aiki ga Faransanci.Daga nan ne mabiyan Karnou suka mamaye Bouar suka kone su.Rikicin mabiyan Karnou ya ci gaba a cikin watanni masu zuwa duk da rashin kayan aiki.Baki daya rikicin ya faru ne daga cikin birane.
A karshen shekarar 1928 ne aka kaddamar da wani harin mayar da martani da sojojin Faransa tare da karfafa musu gwiwa,kuma a ranar 11 ga watan Disamba,wani sintiri na sojan Faransa ya kashe Karnou.Tawayen,duk da haka,ya ci gaba da bazuwa ba tare da daidaito ba daga yankin Sangha har ya hada da kungiyoyin da ke makwabtaka da Kamaru da yankin Ubangi na kasa,wato a cikin kwarin Mbéré da Vina na Kamarun Faransa,a kusa da garuruwan Baïbokoum da Moïssala a kudancin Chadi.,a kusa da garuruwan Yaloke, Bambio, Ndele da Boda a cikin yankunan Mambéré-Kadéï da Lobaye na Ubangi-Shari,da kuma kewayen garin Berandjoko a cikin Kongo Faransa.