Yaren Taino

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Taíno
Asali a Bahamas, Cuba, Dominican Republic, Haiti, Jamaica, Puerto Rico, Turks and Caicos, Virgin Islands, Antigua and Barbuda, Montserrat, Saint Kitts and Nevis, Anguilla
Ƙabila Taíno, Ciboney, Lucayan, Yamaye
19th century[1]
Arawakan
kasafin harshe
Lamban rijistar harshe
ISO 639-3 tnq
Glottolog tain1254[2]
Taíno dialects, among other Pre-Columbian languages of the Antilles
  Ciboney Taíno

  Classic Taíno

Taíno is an Extinct language according to the criteria of the UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger


Taíno wani yaren Arawakan ne wanda mutanen Taíno na Caribbean ke magana. A lokacin hulɗar Mutanen Espanya, ita ce yaren da aka fi sani da shi a duk faɗin Caribbean. Classic Taíno (Taíno daidai) yare ne na asalin kabilun Taíno da ke zaune a arewacin Lesser Antilles, Puerto Rico, Turks da Caicos Islands, da kuma mafi yawan Hispaniola, kuma suna fadada zuwa Cuba. Yaren Ciboney ba shi da tabbaci, amma tushen mulkin mallaka ya nuna cewa yayi kama da Classic Taíno, kuma ana magana da shi a yankunan yammacin Hispaniola, Bahamas, Jamaica, da mafi yawan Cuba.

A ƙarshen karni na 15, Taíno ya kori harsunan farko, sai dai a yammacin Cuba da aljihuna a cikin Hispaniola. Kamar yadda al'adun Taíno ya ragu a lokacin mulkin mallaka na Mutanen Espanya, harshen Mutanen Espanya da wasu harsunan Turai, kamar Ingilishi da Faransanci sun maye gurbin harshen. An yi imanin cewa ya ɓace a cikin shekaru 100 na tuntuɓar, amma mai yiwuwa ya ci gaba da magana a cikin keɓaɓɓen aljihu a cikin Caribbean har zuwa karni na 19. A matsayin harshen asali na farko da Turawa suka ci karo da shi a cikin Amurka, shi ne babban tushen sabbin kalmomi da aka aro cikin harsunan Turai.

Yaruka[gyara sashe | gyara masomin]

Granberry & Vescelius (2004) sun bambanta yaruka biyu, ɗaya akan Hispaniola da gabas, ɗayan kuma akan Hispaniola da gaba yamma

  • Classic (Gabas) Taíno, ana magana a cikin Classic Taíno da yankunan al'adun Gabashin Taíno. Waɗannan su ne Ƙananan Antilles a arewacin Guadeloupe, Puerto Rico, tsakiyar Hispaniola, da Turks & Caicos (daga fadada a cikin ca. 1200). Classic Taíno yana fadada zuwa gabas har ma da tsakiyar Cuba a lokacin yakin Mutanen Espanya, watakila daga mutanen da suka tsere daga Mutanen Espanya a Hispaniola.
  • Ciboney (Yamma) Taíno, ana magana a cikin yankunan al'adun Ciboney da Lucayan . Waɗannan su ne mafi yawan Cuba, Jamaica, Haiti, da Bahamas.

Columbus ya rubuta cewa "...daga Bahama zuwa Kuba, Boriquen zuwa Jamaica, ana magana da yare iri ɗaya cikin ƙananan yaruka daban-daban, amma kowa ya fahimta." [3]

Fassarar sauti[gyara sashe | gyara masomin]

Ba a rubuta yaren Taíno ba. Taínos sun yi amfani da petroglyphs, amma an sami ɗan bincike a yankin. Ana sake gina wayoyi masu zuwa daga bayanan Mutanen Espanya:

Reconstructed Taíno consonants
Bilabial Alveolar Palatal Velar Glottal
Plosive voiceless Template:IPA link Template:IPA link Template:IPA link (c/qu)
voiced Template:IPA link Template:IPA link (d/r)
Fricative Template:IPA link (s/z) Template:IPA link (h/j/g/x)
Nasal Template:IPA link Template:IPA link
Approximant Template:IPA link (gu/gü/hu) Template:IPA link Template:IPA link (i/y)

Har ila yau, akwai maɗaukaki [ ɾ ], wanda da alama ya kasance allophone na /d/</link> . Na /d/</link> ganewa ya faru a farkon kalma da /ɾ/</link> ganewa ya faru tsakanin wasulan.

Wasu marubutan Mutanen Espanya sun yi amfani da harafin x a cikin rubutunsu, wanda zai iya wakiltar /h/</link> , /s/</link> ko /ʃ/</link> a cikin rubutun Mutanen Espanya na zamaninsu.

Wasulan Taíno da aka sake ginawa
Gaba Tsakiya Baya
Kusa i [u]
Tsakar e (ei)



ɛ (e)
o
Bude a

Bambanci tsakanin /ɛ/</link> da /e/</link> ana ba da shawara ta fassarar Mutanen Espanya na e vs ei/ey, kamar a ceiba "ceiba". Na /e/</link> an rubuta ei ko karshe é a sake ginawa na zamani. Akwai kuma wani wasali mai tsayin baya [u]</link> , wanda galibi ana iya musanya shi da /o/</link> kuma yana iya zama allophone.

Akwai wani layi daya saitin wasulan hanci . Wasulan hanci /ĩ/</link> kuma /ũ/</link> sun kasance rare.

Ba a ba da izinin gungu na baƙo ba a farkon saƙon. Iyakar abin da aka ba da izini a ƙarshen sila ko kalma a mafi yawan lokuta shine /s/</link> . Daya banbanta shi ne kari (e)l, wanda ke nuna jinsin namiji, kamar yadda yake a warokoel “kakanmu”. Wasu kalmomi ana rubuta su azaman ƙarewa a x, waɗanda ƙila sun wakilci kalma-ƙarshe /h/</link> sauti.

Gabaɗaya, damuwa yana da tsinkaya kuma ya faɗi akan madaidaicin kalmar kalma, sai dai idan kalmar ta ƙare a /e/</link> , /i/</link> ko wasali na hanci, wanda a cikinsa ya fado a kan ma’anar karshe.

Nahawu[gyara sashe | gyara masomin]

Taíno ba ta da kyau. Duk da haka, daga abin da za a iya tarawa, sunaye suna nuna suna da maƙasudin matsayi, kamar yadda a cikin sauran harsunan Arawakan. Shaida Taíno prefixes masu mallaka sune da- 'my', wa- 'namu', li- 'nasa' (wani lokaci da wani wasali daban), da kuma zuwa-, koya- 'ta'.

Kalmomin da aka yi rikodin sun haɗa da daka ("Ni ne"), waibá ("mu tafi" ko "bari mu tafi"), warikẽ ("mun gani"), kãma ("ji", wajibi), ahiyakawo ("yi magana da mu" ) da makabuka ("ba shi da mahimmanci").

Fi'ili-fi'ili affixes sune a-, ka-, -a, -ka, -nV wanda "V" wani wasalin da ba a sani ba ne ko mai canzawa. Wannan yana nuna cewa, kamar sauran harsunan Arawakan, haɗa baki don wani batu ya yi kama da prefixes na suna. Ƙididdigar ƙima ta kasance ma- kuma ƙimar sifa ita ce ka- . Don haka makabuka yana nufin "ba shi da mahimmanci". An kwatanta kashi na buka da Kalinago suffix -bouca wanda ke nuna lokacin da ya wuce. Don haka, ana iya fassara makabuka da ma’anar “ba shi da baya”. Duk da haka, ana iya kwatanta kalmar da kalmar Kalinago aboúcacha ma'ana "don tsorata". Ana raba wannan kalmar a cikin harsunan Caribbean Arawakan daban-daban kamar Lokono ( bokaüya 'don tsoratarwa') da Parauhano ( apüüta 'don tsorata'). A wannan yanayin makabuka yana nufin "ba ya tsorata [ni]".

An nuna jinsin namiji da maƙasudin suna -(e)l . Babu wani sanannen madaidaicin kari na mata.

Kalmomi[gyara sashe | gyara masomin]

Taíno ya ari kalmomi daga Mutanen Espanya, yana daidaita su da salon sautinsa. Waɗannan sun haɗa da isúbara ("takobi", daga espada ), isíbuse (" madubi ", daga espejo ) da Dios ( Allah Kirista, daga Dios ).

Kalmomin Turanci da aka samo daga Taíno sun haɗa da: barbecue, caiman, canoe, rogo, cay, guava, hammock, guguwa, hutia, iana, macana, masara, manatee, mangrove, maroon, dankalin turawa, savanna, da taba . [3] :229

Kalmomin lamuni na Taíno a cikin Mutanen Espanya sun haɗa da: agutí, ají, auyama, batata, cacique, caoba, guanabana, guaraguao, jaiba, loro, maní, maguey (kuma rendered magüey ), múcaro, nigua, querequequé, tiburón, da tuna as da kalmomin Ingilishi da suka gabata a cikin sigar Mutanen Espanya: barbacoa, caiman, canoa, casabe, cayo, guayaba, hamaca, huracán, iguana, jutía, macana, maíz, manatí, manglar, cimarrón, patata, sabana , da tabaco .

Sunayen wuri[gyara sashe | gyara masomin]

Sunayen asalin Taíno sun haɗa da:  </link>

  • Bahamas : ba-ha-ma 'babban-babban-tsakiyar'
  • Bimini : bimini 'twins'
  • Boriquén ( Puerto Rico, kuma aka fassara Boriken, Borinquen ): borĩkẽ, borĩ ("yan ƙasa") -kẽ ("ƙasa") 'ƙasa ta asali'
  • Caicos : ka-i-ko 'kusa da arewa outlier'
  • Tsibirin Cayman : kaimã 'crocodile' ko 'alligator'
  • Cuba : cu-bao 'babban ƙasa mai albarka'
  • Haiti : ha-yi-ti 'land of Mountains'
  • Inagua : i-na-wa 'small east land'
  • Jamaica : Ya-mah-ye-ka 'babban ruhun ƙasar mutum'
  • Quisqueya ( Hispaniola ): kis-ke-ya 'mahaifiyar dukkan ƙasashe' a cikin yaren Taíno, 'babban abu' ko 'ƙasar ƙasa'

Misalin jimlolin[gyara sashe | gyara masomin]

An adana jimloli shida na magana Taíno. An gabatar da su da farko a cikin ainihin rubutun da aka rubuta su, sannan a cikin tsarin rubutu na yau da kullun dangane da harshen da aka sake ginawa kuma a ƙarshe a cikin fassararsu ta Ingilishi:

  1. Aikhenvald, Alexandra Y. (2012). The Languages of the Amazon. Oxford: Oxford University Press.
  2. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Taíno". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  3. 3.0 3.1 Empty citation (help)