Akwiya
| Akwiya | |
|---|---|
 | |
| Scientific classification | |
| Kingdom | Animalia |
| Phylum | Chordata (en)  |
| Class | mammal (en) |
| Order | Artiodactyla (en) |
| Dangi | Bovidae (en) |
| Genus | Capra (en) |
| Jinsi | Capra aegagrus (en)
|
subspecies (en)  | Capra aegagrus hircus (Linnaeus, 1758)
|
| Synonyms | |
|
| |
Akwiya ko Akuya (Capra hircus) dabba ce daga cikin irin nau'ukan dabbobin gida da ake dasu a duniya. Akua dai ana cin namanta wadda abinci ne ga dubban mutane da kuma sha daga nononta.[1]
An yi amfani da awaki don madara, nama, fur, da fatu a yawancin duniya. Madara daga awaki sau da yawa ana juya zuwa cuku. Ana kiran awakin mata a matsayin masu yi ko nannies, mazan da ba su da kyau ana kiransu dala ko billies, kuma akuya na jinsin biyu ana kiran su yara. Ana kiran mazan da aka jefar da wethers. Yayin da kalmomin hircine da caprine duka suna nufin duk wani abu da yake da ingancin akuya, ana amfani da hircine sau da yawa don jaddada warin awakin gida. A shekarar 2011, akwai fiye da awaki miliyan 924 da ke rayuwa a duniya, a cewar Hukumar Abinci da Aikin Noma ta Majalisar Dinkin Duniya.
Rayuwar akuya[gyara sashe | gyara masomin]
Hakika rayuwar akuya tana yin ta ne kusan a cikin mutane domin akuya ba ta rayuwa a manyan dazukan da wasu dabbobin suke rayuwa a cikin su.
Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]
Akuya na daga cikin fara-farkon dabbobin da mutane ke kiwon su. Binciken kwayoyin halitta na baya-bayan nan ya tabbatar da shaidar archaeological cewa bezoar ibex na tsaunin Zagros shine yiwuwar asalin kakannin akuya na gida a yau. Manoman Neolithic sun fara kiwon awakin daji da farko don samun sauƙin samun madara da nama, da kuma takinsu, wanda ake amfani da shi azaman mai; kuma an yi amfani da ƙasusuwansu, da gashin kansu, da jijiyarsu don tufafi, da gini, da kayan aiki. Ana samun farkon ragowar awakin gida da suka shafe shekaru 10,000 kafin yanzu a Ganj Dareh na Iran. An gano gawar akuya a wuraren binciken kayan tarihi a Jericho, Choga Mami, Djeitun, da Çayönü, wanda ke da alaƙa da kiwon awaki a Yammacin Asiya tsakanin shekaru 8,000 zuwa 9,000 da suka wuce.
Yanayin jiki da lafiya[gyara sashe | gyara masomin]
Kowane nau'in akuya da aka sani yana da takamaiman nau'ikan nauyin nauyi, wanda ya bambanta daga sama da 140 kg (300 lb) kan kuɗaɗen manyan nau'o'in irin su Boer, zuwa 20 zuwa 27 kg (45 zuwa 60 lb) ga ƙaramin akuya. A cikin kowane nau'i, nau'i daban-daban ko layin jini na iya samun girma daban-daban da aka gane. A kasan girman girman shine ƙananan ƙananan ƙananan ƙwayoyin cuta, wanda ya tsaya 41 zuwa 58 ga cm (16 zuwa 23 a) a kafada.
Ƙaho
Yawancin awaki a zahiri suna da ƙahoni biyu, masu siffofi da girma dabam dabam dangane da irin nau'in. An sami aukuwar akuyoyin polycerate (suna da ƙahoni kamar takwas), kodayake wannan raƙuman halittu ne da ake tunanin gado. Ba kamar shanu ba, ba a sami nasarar kiwo awaki don a dogara da su ba, saboda kwayoyin halittar da ke tantance jima'i da waɗanda ke tantance ƙaho suna da alaƙa da juna. Kiwo tare da akuya guda biyu da aka yi wa jinsin halitta yana haifar da yawan masu juna biyu a cikin zuriya, wadanda galibi ba su da haihuwa. An yi ƙahoninsu na ƙashi mai rai wanda ke kewaye da keratin da sauran sunadaran sunadaran, kuma ana amfani da su don tsaro, rinjaye, da yanki.
Kalolin akuya[gyara sashe | gyara masomin]
Akwai Kalolin awaki da ake da su kusan kala uku (3) 1. Jar akuya wadda ita ce tafi yawa a duniya 2. Baƙar akuya da kuma 3. Farar akuya [2]
Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]
