Kwadwo Baah-Wiredu

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Kwadwo Baah-Wiredu
Member of the 4th Parliament of the 4th Republic of Ghana (en) Fassara

7 ga Janairu, 2005 - 6 ga Janairu, 2009
District: Asante-Akim North Constituency (en) Fassara
Election: 2004 Ghanaian general election (en) Fassara
Minister for Youth and Sports (en) Fassara

ga Afirilu, 2003 - ga Faburairu, 2005
Minister for Education (en) Fassara

2003 - 2005
Member of the 3rd Parliament of the 4th Republic of Ghana (en) Fassara

7 ga Janairu, 2001 - 6 ga Janairu, 2005
District: Asante-Akim North Constituency (en) Fassara
Election: 2000 Ghanaian general election (en) Fassara
Member of the 2nd Parliament of the 4th Republic of Ghana (en) Fassara

7 ga Janairu, 1997 - 6 ga Janairu, 2001
District: Asante-Akim North Constituency (en) Fassara
Election: 1996 Ghanaian general election (en) Fassara
Minister for Education (en) Fassara


Minister for Finance and Economic Planning (en) Fassara

Rayuwa
Haihuwa Agogo, 1952
ƙasa Ghana
Mutuwa 24 Satumba 2008
Karatu
Makaranta unknown value Digiri a kimiyya : accounting studies (en) Fassara
Institute of Chartered Accountants of Ghana (en) Fassara certified public accountant (en) Fassara : accounting (en) Fassara
Kwalejin Prempeh
Harsuna Turanci
Sana'a
Sana'a ɗan siyasa da chartered accountant (en) Fassara
Imani
Addini Kirista
Jam'iyar siyasa New Patriotic Party

Kwadwo Baah-Wiredu (1952 - 24 Satumba 2008) ɗan siyasan Ghana ne kuma ma'aikacin akawu. Ya kasance dan majalisa a majalisar dokokin Ghana mai wakiltar mazabar Asante Akim ta Arewa daga watan Janairun 1997 har zuwa rasuwarsa ranar 24 ga Satumba, 2008. Ya yi minista a ma'aikatu daban-daban a karkashin gwamnatin Kufuor daga 2001.[1][2]

Rayuwar farko da ilimi[gyara sashe | gyara masomin]

An haifi Baah-Wiredu a Asante Akim Agogo. Ya fara karatunsa na Sakandare a Makarantar Sakandare ta Kumasi a shekarar 1967. Ya samu shaidar kammala karatunsa na GCE a 1972. Ya yi digirinsa na shida a Kwalejin Prempeh, ita ma a Kumasi. Baah-Wiredu ya wuce Jami'ar Ghana a 1974 kuma ya sami digiri na B.Sc. in Administration (Accounting option). Sannan ya yi kwas na shekaru hudu tare da Cibiyar Kula da Akantoci ta Chartered wanda ya cancanci zama akawu mai haya a 1985.[3]

Sana'a[gyara sashe | gyara masomin]

Kwadwo Baah-Wiredu ya yi aiki a mukamai daban-daban tare da Ghana Airways da Volta River Authority. Ya yi aiki a matsayin babban mai ba da shawara kan tsarin kwamfuta kuma a matsayin manajan kuɗi na Ananse Systems. Kafin zama dan majalisa, ya kasance abokin tarayya a Asante Wiredu da Associates, wani kamfani na lissafin kudi.[4]

Siyasa[gyara sashe | gyara masomin]

Dan majalisa[gyara sashe | gyara masomin]

Baah-Wiredu ya fara harkar siyasa ne a shekarar 1997 bayan ya zama wanda ya lashe zaben Ghana na shekarar 1996. Ya kasance daya daga cikin masu fafutukar adawa da ra'ayin gwamnatin Tarayyar (UNIGOV) wanda Majalisar Koli ta Sojoji ta Janar Acheampong ta inganta a 1978. Ya shiga sabuwar jam’iyyar Patriotic Party a lokacin da aka kafa ta a shekarar 1992. Ya zama dan majalisa a majalisar dokoki ta biyu a jamhuriya ta hudu bayan zaben ‘yan majalisa na 1996 kuma tun daga lokacin ya ci gaba da rike mukaminsa.[5]

Ministan kasa[gyara sashe | gyara masomin]

Ya zama Minista a gwamnatin John Kufuor ta NPP a shekarar 2001. Ya rike madafun ikon kananan hukumomi da raya karkara (2001-2003) da ilimi, matasa da wasanni (2003-2005). Ya zama ministan kudi da tsare-tsare a shekara ta 2005. A shekarar 2005, shi ne Ministan Kudi na farko a tarihin Ghana da ya gabatar da bayanin kasafin kudin kasar da manufofin tattalin arzikin kasar a gaban majalisar kafin zuwan wannan shekarar tare da kasafin kudin shekarar 2006. Tun daga wannan lokacin, wannan ya zama al'ada ga duk wanda ya biyo baya. Ministocin kudi.[6][7][8]

Zabe[gyara sashe | gyara masomin]

A shekara ta 2000, Baah-Wiredu ya lashe babban zaɓe a matsayin ɗan majalisa mai wakiltar Asante Akim North na yankin Ashanti na Ghana. Ya yi nasara akan tikitin sabuwar jam'iyyar kishin kasa. Mazabarsa wani bangare ne na kujeru 31 na 'yan majalisa daga cikin kujeru 33 da sabuwar jam'iyyar Patriotic Party ta lashe a wancan zaben na yankin Ashanti. Sabuwar jam'iyyar kishin kasa ta samu rinjayen kujeru 99 na 'yan majalisa daga cikin kujeru 200. An zabe shi da kuri'u 32,341 daga cikin jimillar kuri'u 45,227 da aka jefa. Wannan yayi daidai da kashi 72.3% na jimlar ingantattun ƙuri'un da aka jefa. An zabe shi a kan Kofi Opoku Manu na National Democratic Congress, Kwabena Anafi na Jam'iyyar Convention People's Party, James K. Baah na Jama'ar National Convention, Emmanuel K. Adade na New Reformed Party da Joseph B Frimpong na United Ghana Movement. Wadannan sun samu kuri'u 11,852, 168, 151, 130 da 75 daga cikin jimillar kuri'u masu inganci da aka kada. Waɗannan sun yi daidai da 26.5%, 0.4%, 0.3%, 0.3% da 0.2% bi da bi na jimlar ingantattun ƙuri'un da aka jefa.[9][10][11][12]

An zabi Baah-Wiredu a matsayin dan majalisa mai wakiltar mazabar Asante Akim ta Arewa na yankin Ashanti na Ghana a babban zaben Ghana na 2004. Ya yi nasara akan tikitin sabuwar jam'iyyar kishin kasa. Mazabarsa wani bangare ne na kujeru 36 na 'yan majalisa daga cikin kujeru 39 da sabuwar jam'iyyar Patriotic Party ta lashe a wancan zaben na yankin Ashanti. Sabuwar jam'iyyar kishin kasa ta samu rinjayen kujeru 128 na 'yan majalisa daga cikin kujeru 230. An zabe shi da kuri'u 40,497 daga cikin 53,098 masu inganci da aka jefa kwatankwacin kashi 76.3% na yawan kuri'un da aka kada. An zabe shi a kan Atobrah Isaac na babban taron jama'a, Thomas Osei Bonsu Nkansah na National Democratic Congress da Kwabena Anarfi na Jam'iyyar Convention People's Party. Waɗannan sun sami 0.8%, 21.6% da 1.3% bi da bi na jimlar ƙuri'un da aka jefa.[13][14][15][16][17]

Rayuwa ta sirri[gyara sashe | gyara masomin]

Baah-Wiredu ta yi aure da ‘ya’ya 6.[18]

Mutuwa[gyara sashe | gyara masomin]

A ranar 24 ga Satumba, 2008, Baah-Wiredu ya rasu a Afirka ta Kudu inda yake jinya saboda gajeriyar rashin lafiya.[19][20]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "Baah-Wiredu Voted Africa's Best Finance Minister For 2008". Modern Ghana (in Turanci). Retrieved 2020-12-26.
  2. "Ghana's finance minister dies - Baah-Wiredu". Modern Ghana (in Turanci). Retrieved 2020-12-26.
  3. "Minister for Finance & Economic Planning". Official website. Ghana government. Archived from the original on 2007-01-28. Retrieved 2007-05-12.
  4. "Hon. Kwadwo Baah-Wiredu (NPP) (Asanti-Akim North)". GhanaDistricts.com. Archived from the original on 26 September 2007. Retrieved 2007-05-12.
  5. "Minister for Finance & Economic Planning". Official website. Ghana government. Archived from the original on 2007-01-28. Retrieved 2007-05-12.
  6. "Parliament suspends debate on 2006 Budget". Modern Ghana. 15 November 2005. Retrieved 2015-07-21.
  7. "Government names new Cabinet". Ghana Web. 1 April 2003. Retrieved 2007-05-12.
  8. "Eleven Ministers Sworn-in". Ghana Web. 2 February 2001. Retrieved 2007-05-12.
  9. FM, Peace. "Ghana Election 2000 Results - Asante Akim Central Constituency". Ghana Elections - Peace FM. Retrieved 2020-09-02.
  10. Electoral Commission of Ghana.Parliamentary Result- Election 2000 (PDF). Accra: Electoral Commission of Ghana. 2007. p. 2. Archived from the original (PDF) on 2020-10-18. Retrieved 2022-11-21.
  11. FM, Peace. "Ghana Election 2000 Results - Ashanti Region". Ghana Elections - Peace FM. Retrieved 2020-09-02.
  12. FM, Peace. "Ghana Election 2000". Ghana Elections - Peace FM. Retrieved 2020-09-02.
  13. "Parliament suspends debate on 2006 Budget". Modern Ghana. 15 November 2005. Retrieved 2015-07-21.
  14. FM, Peace. "Ghana Election 2004 Results - Asante Akim Central Constituency". Ghana Elections - Peace FM. Retrieved 2020-08-02.
  15. Elections 2004; Ghana's Parliamentary and Presidential Elections. Accra: Electoral Commission of Ghana; Friedrich Ebert Stiftung. 2005. p. 119.
  16. FM, Peace. "Ghana Election 2004 Results - President". Ghana Elections - Peace FM. Retrieved 2020-08-02.
  17. "Statistics of Presidential and Parliamentary Election Results". Fact Check Ghana (in Turanci). 2016-08-10. Retrieved 2020-08-02.
  18. "How Hon. Baah Wiredu Died". Ghana Web. 25 September 2008. Retrieved 2008-10-02.
  19. Kwasi Kpodo (24 September 2008). "Ghana's finance minister dies in South Africa". African News. Reuters. Archived from the original on 28 September 2008. Retrieved 2 October 2008.
  20. "How Hon. Baah Wiredu Died". Ghana Web. 25 September 2008. Retrieved 2008-10-02.