Rose Leke

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Rose Leke
Rayuwa
Haihuwa Kumbo (en) Fassara, 13 ga Faburairu, 1947 (77 shekaru)
ƙasa Kameru
Karatu
Makaranta University of Illinois at Urbana–Champaign (en) Fassara
Université de Montréal (en) Fassara
Saint Mary-of-the-Woods College (en) Fassara
Harsuna Faransanci
Sana'a
Sana'a immunologist (en) Fassara da parasitologist (en) Fassara
Employers Université de Yaoundé I (en) Fassara
Kyaututtuka

Rose Gana Fomban Leke kwararriyar masaniya ce a fannin cutar zazzabin cizon sauro 'yar ƙasar Kamaru kuma Farfesa Emeritus a fannin ilimin rigakafi da kuma Parasitology a Jami'ar Yaounde I.

Rayuwar farko da ilimi[gyara sashe | gyara masomin]

Lokacin da Leke ta girma ta sha fama da cutar maleriya sau da yawa, al'ada ce ta rayuwa.[1] Ta fara sha'awar magani saboda jinyar da aka yi mata na ciwon huhu a Limbe lokacin tana da shekaru shida.[2][3] Mahaifiyarta ba ta taɓa zuwa makaranta, ba duk da haka mahaifinta malamin makaranta ne, kuma dukansu sun ƙarfafa ta don neman ilimi.[2][3] Ta tafi Kwalejin Saint Mary-of-the-Woods, Indiana, Amurka a shekarar 1966 saboda karatun digirinta, sannan ta tafi Jami'ar Illinois a Urbana-Champaign don samun digiri na biyu a ɗakin gwaje-gwaje na David Silverman. Leke ta ci gaba da karatun digirinta na uku, mai suna Murine plasmodia: cututtuka na yau da kullum, masu cutarwa da masu karewa, a Jami'ar De Montréal, Kanada a shekarar 1975.[4][5][6]

Bincike[gyara sashe | gyara masomin]

Binciken Leke yana mayar da hankali ne kan cutar zazzabin cizon sauro da ke da alaka da juna biyu, wanda hatta matan da suka yi rigakafin kamuwa da cutar zazzabin cizon sauro na iya kamuwa da wata cuta mai barazana ga rayuwa, tare da yin illa ga lafiyar jariri.[7] Ta kafa haɗin gwiwa na dogon lokaci tare da Diana Taylor a Jami'ar Hawaii a Manoa don bincika wannan yanayin.[2][7] Tare sun wallafa wani bincike a cikin shekarar 2018 wanda ya nuna cewa karuwar adadin masu kamuwa da cutar zazzabin cizon sauro da ke da alaƙa da juna biyu a zahiri yana ba da kariya mafi kyau ga jarirai ga kamuwa da cutar zazzabin cizon sauro a nan gaba, kuma sun ba da shawarar cewa kamuwa da ciki mai ƙarancin ƙarfi zai iya sa yaron ya fi girman cutar.[8]

Kyaututtuka da karramawa[gyara sashe | gyara masomin]

Leke ta kasance babban memba a kungiyoyi da yawa a fannin rigakafi da zazzabin cizon sauro.[9] Leke ta kafa kungiyar hadin gwiwar yaki da zazzabin cizon sauro a Kamaru. Ta kasance shugabar ƙungiyar ƙungiyoyin rigakafi ta Afirka tsakanin shekarun 1997 zuwa 2001, sannan kuma mamba ce ta ƙungiyar ƙungiyoyin rigakafi ta duniya daga shekarun 1998 zuwa 2004.[7] A shekara ta 2002 wata doka ta shugaban ƙasa ta naɗa Leke shugabar kwamitin gudanarwa na Cibiyar Nazarin Likitoci ta Kamaru.[7][4] Leke ta lashe lambar yabo ta Kimiyyar Kimiyya ta Kwame Nkrumah ta shekarar 2011 ga Mata, ta kafa kungiyar Tarayyar Afirka, tare da wasu mutane biyar da suka samu.[7][9] Leke ta yi ritaya daga manyan muƙaman jami'a a shekarar 2013, lokacin da ta kasance shugabar Sashen Magunguna da Darakta a Cibiyar Kimiyyar Halittu a Jami'ar Yaoundé I.[10] Jami'ar Ghana ta gayyace ta a 2014 Aggrey-Fraser-Guggisberg Lecturer Memorial. Bayan haka ta sami Doctor Honoris Causa (DSc) daga Jami'ar Ghana. an zaɓi Leke a matsayin fellow ta duniya mai daraja na Ƙungiyar Magungunan Magunguna da Tsabta ta Amurka, kuma ta kafa Cibiyar Ci gaban Ci gaban Kiwon Lafiya ta Ƙungiyar Mata don ba da jagoranci ga mata masana kimiyya a Kamaru.[7][11][12] A yayin taron Majalisar Lafiya ta Duniya na shekarar 2018, ta karrama ta a matsayin Jaruma ta Lafiya, kuma a cikin 2019 an nada ta Sarauniyar Uwar Kungicikin shekararikitocin naɗaru, ta Hukumar Kula da Lafiya ta Kamaru.[13][14][15] Tana cikin Kwamitin Ba da Shawarar Manufofin Maleriya na Hukumar Lafiya ta Duniya da Kwamitin Gaggawa na Kawar da cutar shan inna ta Majalisar Dokokin Lafiya ta Duniya.[1][2][10][15] Rose Leke ta sami lambar yab ta Virchow don Kiwon Lafiyar Duniya ta 2023, tana girmama ta na farko da ta yi ta shekararncike kanu tar zazzabin cizon sauro da kuma sadaukar da kai wajen inganta daidaiton jinsi. An ba da lambar yabo ta kasa da kasa da Yuro 500,t00 kuma gidauniyaƙasarchoƙasai zaman kanta ce ta kafa kungiyar Lafiya ta Duniya.

Rayuwa ta sirri[gyara sashe | gyara masomin]

Leke tana da jikoki da yawa.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. 1.0 1.1 "WHO | A career dedicated to helping women fight malaria". WHO. Archived from the original on October 12, 2016. Retrieved 2019-10-19.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 "TDR | TDR Global profile: Creating new opportunities for women researchers". WHO. Retrieved 2019-10-20.
  3. 3.0 3.1 Leke, Rose (April 2016). "Interview with Rose Leke: Urging Female Scientists to Shoot for the Moon". Trends in Parasitology (in Turanci). 32 (4): 266–268. doi:10.1016/j.pt.2015.12.008. PMID 27489922.
  4. 4.0 4.1 Leke, R. G. (2006). "Rose Gana Fomban Leke's". The Lancet (in Turanci). 367 (9512): 723. doi:10.1016/S0140-6736(06)68291-3. PMID 16517261.
  5. "Meet Prof Dr Mrs Rose Gana Fomban Leke". www.lesausa.org. Retrieved 2019-10-23.
  6. Leke, Rose Gana Fomban (1979). Murine plasmodia: chronic, virulent and self-limiting infections (Thesis) (in English). Montréal: Université de Montréal. OCLC 53533966.CS1 maint: unrecognized language (link)
  7. 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 Teke, Elvis (2019-04-25). "Emeritus Professor Rose Gana Fomban Leke: the malaria combatant". Cameroon Radio Television (in Faransanci). Archived from the original on 2023-11-01. Retrieved 2019-10-19.
  8. Tassi Yunga, Samuel; Fouda, Genevieve G.; Sama, Grace; Ngu, Julia B.; Leke, Rose G. F.; Taylor, Diane W. (2018-01-09). "Increased Susceptibility to Plasmodium falciparum in Infants is associated with Low, not High, Placental Malaria Parasitemia". Scientific Reports (in Turanci). 8 (1): 169. Bibcode:2018NatSR...8..169T. doi:10.1038/s41598-017-18574-6. ISSN 2045-2322. PMC 5760570. PMID 29317740.
  9. 9.0 9.1 "Cameroonian Female Scientist Praised for Fighting Stereotypes, Disease". Voice of America (in Turanci). Retrieved 2019-10-20.
  10. 10.0 10.1 "WHO | Biographies of the members of, and advisers to, the IHR Emergency Committee concerning ongoing events and context involving transmission and international spread of poliovirus". WHO. Retrieved 2019-10-20.
  11. Mekongo, Pierrette Essama; Nolna, Sylvie Kwedi; Ngounoue, Marceline Djuidje; Ndongo, Judith Torimiro; Ndje, Mireille Ndje; Nguefeu, Celine Nkenfou; Nguefack, Julienne; Mah, Evelyn; Adjidja, Amani; Tiedeu, Barbara Atogho; Ngassa, Marielle Paty (2019-02-09). "The Mentor–Protégé Program in health research in Cameroon". The Lancet (in English). 393 (10171): e12–e13. doi:10.1016/S0140-6736(19)30205-3. ISSN 0140-6736. PMID 30739699.CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. "American Society of Tropical Medicine and Hygiene - MEDALS" (PDF). Retrieved 20 Dec 2019.
  13. "Cameroon's Rose Leke wins 2018 'Heroine of health' award". Journal du Cameroun (in Faransanci). 2018-08-06. Retrieved 2019-10-20.
  14. "Recognition - Professor Rose Leme | Medical Recognition-Camer". www.cameroon-tribune.cm (in Turanci). Retrieved 2019-10-20.
  15. 15.0 15.1 "After 30 years in global health, this woman is ensuring the future is in good hands". GE Healthcare The Pulse (in Turanci). 2018-05-21. Archived from the original on 2019-10-28. Retrieved 2019-10-28.