Ƴancin siyasa
 Ƴancin siyasa | |
|---|---|
| Hakkokin Yan-adam | |
 |
'Yanci na siyasa (wanda aka fi sani da ikon cin gashin kai na siyasa ko Hukumar siyasa) babban ra'ayi ne a Tarihi da tunanin siyasa kuma ɗaya daga cikin muhimman fasalulluka na al'ummomin dimokuradiyya. An bayyana ƴancin siyasa a matsayin' ƴanci daga zalunci ko tilastawa, rashin yanayin nakasa ga mutum da cika yanayin da ke ba da damar, ko rashin yanayin rayuwa na tilastawa a cikin al'umma, kamar tilastawa ta tattalin arziki.
Koda yake sau da yawa ana fassara ƴancin siyasa a matsayin' ƴanci daga ƙuntatawa na waje mara ma'ana akan aiki, kuma yana iya komawa ga yin amfani da haƙƙoƙi, iyawa da yiwuwar aiki da kuma yin amfani da' yancin zamantakewa ko rukuni. Har ila yau, manufar na iya haɗawa da 'yanci daga ƙuntatawa na ciki akan aikin siyasa ko magana kamar daidaito na zamantakewa, ko halayyar da ba ta da gaskiya. Ma'anar ƴancin siyasa tana da alaƙa da ra'ayoyin' 'Yancin jama'a'a da' 'Yancin ɗan adam, waɗanda a cikin al'ummomin dimokuradiyya galibi ana ba su kariya ta doka daga jihar.
Ra'ayoyi
[gyara sashe | gyara masomin]Ƙungiyoyi daban-daban a ɓangaren siyasa suna da ra'ayoyi daban-daban game da abin da suka yi imanin ya zama 'Yanayin siyasa.
Falsafar siyasa ta hagu gaba ɗaya tana haɗa ra'ayin ƴanci tare da na 'Yanci mai kyau ko kuma ba da damar rukuni ko mutum don ƙayyade rayuwarsu ko fahimtar ikon kansu. A wannan ma'anar, 'yanci na iya haɗawa da ƴanci daga talauci, yunwa, cututtukan da za a iya magance su, da zalunci da kuma' yanci da karfi da tilastawa, daga duk wanda za su iya bayarwa.
A cewar masanin falsafa Neoliberal kuma masanin tattalin arziki Friedrich Hayek, "magana ta zamantakewa" ta bayyana "ƴancin mutum" a matsayin "ƴanci daga' cikas". Ya yi jayayya cewa wannan ma'anar kawai "ta rikitarwa" kuma ta rufe manufar "tsaron 'ƴancin mutum", saboda ya ba da damar yiwuwar "bayyana' ƴanci tare da iko. "Ikon hadin gwiwa a kan yanayi" ya ɓace "ikon jiki na yin abin da nake so', ikon gamsar da burinmu, ko kuma girman zaɓin madadin da aka buɗe mana. "an yarda da shi" "jiyar gaba ɗaya" ya haɗu da sunan ya ƴanci.
Masu adawa da zamantakewar al'umma suna ganin ƴanci mara kyau da kuma kyakkyawan ra'ayi na ƴanci. Irin wannan ra'ayi na haƙƙoƙi na iya buƙatar cinikayya mai amfani, kamar sadaukar da haƙƙin samfurin aikin mutum ko ƴancin haɗuwa don ƙarancin nuna bambancin launin fata ko ƙarin tallafi don gidaje. Masu adawa da zamantakewar al'umma sun bayyana ra'ayi mara kyau na ƴanci wanda jari-hujja ya amince da shi a matsayin "ƴanci na son kai".
Masanin falsafar siyasa Alasdair MacIntyre ya yi la'akari da ƴanci dangane da zamantakewarmu tare da wasu mutane.
Masanin tattalin arziki Milton Friedman ya yi jayayya a cikin littafinsa Capitalism and Freedom cewa akwai nau'ikan ƴanci guda biyu, wato ƴancin siyasa da ƴancin tattalin arziki, kuma ba tare da' 'Yanci na tattalin arziki ba za a iya samun' yancin siyasar ba.
A cikin labarinsa "Me ya sa Kasuwanci ya rushe Dimokuradiyya", Robin Hahnel ya yi jayayya da ra'ayin Friedman na 'yancin tattalin arziki, yana tabbatar da cewa za a keta 'yancin wasu a duk lokacin da kowa ya yi amfani da' ƴancin tattalin arziki. Ya yi jayayya cewa irin wannan keta doka tana haifar da rikice-rikice waɗanda aka warware ta hanyar tsarin haƙƙin mallaka, sabili da haka yana da mahimmanci a yanke shawarar abin da ya fi kyau ko mafi muni, duk da haka Friedman kawai yana ɗaukar haƙƙin mallaki da ke akwai kuma bai yi musu tambaya ba.[1]
Masanin falsafar siyasa Nikolas Kompridis ya nuna cewa neman ƴanci a zamanin za a iya raba shi zuwa manufofi biyu masu motsawa, wato ƴanci a matsayin cin gashin kai ko 'yancin kai da ƴanci da kuma ƴanci kamar sabon ikon farawa.
Har ila yau, an yi la'akari da ƴancin siyasa a cikin adawa da yanayin dangantakar iko, ko ikon aiki akan ayyuka, ta Michel Foucault. Har ila yau, an gano hakan sosai tare da wasu nau'ikan fasaha da al'adu ta Cornelius Castoriadis, Antonio Gramsci, Herbert Marcuse, Jacques Rancière da Theodor Adorno.
Masu kula da muhalli galibi suna jayayya cewa ƴancin siyasa ya kamata ya haɗa da wasu kan amfani da yanayin halittu. Sun ci gaba da cewa babu irin wannan abu, alal misali, kamar ƴancin gurɓata ko ƴancin sare daji saboda irin waɗannan ayyukan suna haifar da mummunan abubuwan waje, wanda ke keta ƴancin wasu ƙungiyoyi don kada a fallasa su ga gurɓata. An yi amfani da shahararren SUVs, golf da Yaduwar birane a matsayin shaida cewa wasu ra'ayoyin ƴanci da kiyaye muhalli na iya yin karo. Wannan yana haifar da rikice-rikice masu tsanani da rikicewar dabi'u da aka nuna a cikin kamfen ɗin talla, misali na PETA game da gashi.[2]
John Dalberg-Acton ya ce: "Gaskiyar gwajin da muke yanke hukunci ko ƙasa tana da 'yanci da gaske shine adadin tsaro da' yan tsiraru ke morewa. "
Gerald C. MacCallum Jr. ya yi magana game da sulhu tsakanin ƴanci masu kyau da marasa kyau, yana mai cewa dole ne wakili ya sami cikakken ikon cin gashin kansa. A cikin wannan ra'ayi, ƴanci dangantaka ce ta uku saboda game da abubuwa uku ne, wato wakili, matsalolin da suke buƙatar kasancewa ƴanci da burin da suke so.[3]
Tarihi
[gyara sashe | gyara masomin]Hannah Arendt ta gano asalin ra'ayi na ƴanci zuwa siyasar Girka ta dā. A cewar bincikenta, ra'ayin ƴanci a tarihi ba za a iya raba shi da aikin siyasa ba. Za a iya yin siyasa ne kawai ta hanyar wadanda suka ƴantar da kansu daga buƙatun rayuwa don su iya shiga cikin al'amuran siyasa. A cewar Arendt, manufar ƴanci ta zama mai alaƙa da ra'ayin Kirista na' 'yancin son rai, ko' yanci na ciki, a kusa da ƙarni na 5 kuma tun daga wannan lokacin an yi watsi da' ƴanci a matsayin nau'in aikin siyasa duk da cewa, kamar yadda ta ce, ƴanci shine "mahimmancin siyasa".
Arendt ta ce ƴancin siyasa a tarihi yana adawa da ikon mallaka ko ikon niyya tunda a tsohuwar Girka da Roma manufar ƴanci ba za a iya raba ta da aiki ba kuma ba ta tashi a matsayin rikici tsakanin niyya da kai ba. Hakazalika, ra'ayin ƴanci a matsayin' ƴanci daga siyasa ra'ayi ne wanda ya bunƙasa a zamanin yau. Wannan ya saɓa wa ra'ayin ƴanci a matsayin ikon "farawa da sakewa", wanda Arendt ke ganin a matsayin ma'anar yanayin haihuwa na ɗan adam, ko yanayinmu a matsayin "sabon farawa kuma saboda haka masu farawa".
A ra'ayin Arendt, aikin siyasa shine katsewar tsari na atomatik, ko dai na halitta ko na tarihi. 'Yanci don sake farawa shine don haka fadada "yancin kiran wani abu a cikin kasancewa wanda bai wanzu ba, wanda ba a ba shi ba, ko da a matsayin abu na fahimta ko tunanin, sabili da haka, a takaice, ba za a iya sani ba".
Manazarta
[gyara sashe | gyara masomin]- ↑ Hahnel, R. (2009-03-01). "Why the Market Subverts Democracy". American Behavioral Scientist (in Turanci). 52 (7): 1006–1022. CiteSeerX 10.1.1.563.8688. doi:10.1177/0002764208327672. S2CID 56576412.
- ↑ "Fur Challenge: Unzip That Collar and Expose Cruelty | Action". PETA.org. 2016-02-09. Archived from the original on 2022-08-30. Retrieved 2022-08-31.
- ↑ MacCallum, Gerald (July 1967). "Negative and Positive Freedom" (PDF). The Philosophical Review. 73 (3). Archived (PDF) from the original on 2011-01-25.
Hanyoyin Haɗin waje
[gyara sashe | gyara masomin]- Alberto Abadie (Oktoba 2004). "Talauci, 'Yanci na Siyasa, da Tushen Ta'addanci" (PDF). Jami'ar Harvard da NBER.
- "Binciken taƙaitaccen yanayin canjin siyasa: 'yanci da rikici".
- "Yanci: Babban Kyautar Yamma".