Chief EO Ashamu

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Chief EO Ashamu
Rayuwa
Haihuwa 1924
ƙasa Najeriya
Mutuwa 1992
Karatu
Makaranta Yaba College (en) Fassara
Sana'a
Sana'a ɗan kasuwa

Cif Emmanuel Oyedele Ashamu (1924 - 1992) wanda aka fi sani da Cif EO Ashamu ko The Mayo of Oyo ya kasance mai mallakar filayen Najeriya kuma Sarkin Oyo wanda ya yi fice a harkar kasuwancin Najeriya a shekarun 1960-1990.[1] Ma'aikacin harhada magunguna ne ta hanyar horarwa kuma shine mai kamfanin Industrial Chemists Ltd, Legas. Ya tashi ya zama daya daga cikin fitattun ‘yan kasuwa a Afirka, mai sha’awar noma, banki, sufuri da gidaje.

Rayuwar farko da ilimi[gyara sashe | gyara masomin]

An haifi Cif Ashamu a ranar 14 ga Agusta 1924, ga Chief Agbaakin Ashamu na Oyo, basaraken kabilar Yarbawa a Yammacin Najeriya . Ya halarci Makarantar Durbar, Oyo, da Makarantar Grammar, Ilesha. Daga nan ya karanta Pharmacy a Yaba Higher College, inda ya kammala a shekarar 1951.

Sana'ar kasuwanci[gyara sashe | gyara masomin]

Ya fara aiki da gwamnatin Najeriya a matsayin likitan magunguna a asibitin Orthopedic, daga baya ya tafi ya koma Lion Chemists a matsayin manaja. A shekarar 1954, ya zama manajan darakta na masanan kimiyyar kere-kere a Legas. Cif Ashamu ma’aikacin harhada magunguna ne ta hanyar horarwa sannan kuma ya kasance mai kamfanin Industrial Chemists Ltd da ke Legas, da sauran sana’o’in da suka ci gaba.

Ya kasance daraktan hukumar gonakin Oke-Afa da kamfanin ciyar da abinci na Oyo da kamfanin kera fashe-fashe da robobi na Najeriya, wadanda dukkansu ke da kaso mafi tsoka. A cikin shekarun 60s, ya shiga harkar gine-gine kuma ya yi aikin raya kasa da suka hada da Ire Akari estate, Alausa Lagos da kuma yankuna da dama na kasar Yarbawa . Kadarorinsa na kasa sun mamaye fadin Najeriya, Ingila da Amurka.

Shi ne kuma mai Igbeti Marbles : akwai nau'ikan marmara guda biyu a Igbeti; da farin marmara zalla da fari fari marmara. Dukansu suna da inganci sosai tare da kusan 98% tsabta. Adadin marmara na Ashamu ya kai har zuwa 25 km sq. Gwamnan jihar Oyo na wancan lokacin Cif Bola Ige ne ya kaddamar da wurin da aka samu rahoton sama da mutane 2000 da Ashamu ya dauka aiki. Jarin da Ashamu ya saka ya bude mashigin Igbeti na jihar kuma sunansa ya yi daidai da ajiyar marmara.[2] Biyo bayan takaddamar shari’a da gwamnatin jihar, sha’awar Ashamu ta karkatar da shi a shekarar 1980 wanda ya sa ya bar sana’ar, wanda hakan ya jawo rugujewar kasuwancin.[3]

Noma[gyara sashe | gyara masomin]

Ashamu ya kafa gonakin Oke Afa a shekarar 1970 wanda shine mafi yawan kiwon kaji a Najeriya da kuma Oyo Feed and Premier Farms; a tsayin kasuwancin, ya ɗauki mutane 1,000 aiki. Primier Farms ya kware a noman masara a gonarsa ta Okaka, Ikoyi, Igbo-Ora, jihar Oyo, inda yawancin amfanin gonakin da ake sayar da shi ga Oyo Feeds wanda ya mayar da shi abincin dabbobi kuma ya sayar da yawancinsa ga gonakin Oke Afa. Daga nan sai Oke Afa ya sayar da naman kasuwanci da kaji ga gidajen abinci da sojoji. Takardun Ma’aikatar Jiha ta Amurka a shekarar 1961 kan zuba jarin noma a Najeriya ta bayyana Ashamu Holdings a matsayin “daya daga cikin manyan kungiyoyin kasuwanci a Najeriya da suka fara noma mai yawa tare da kudurin bunkasa irin wadannan gonaki”. [4] Duk da haka, a ƙarshen 1970s, kasuwancin noma a Najeriya ya sami cikas ta hanyar hana shigo da kayayyaki wanda ya hana samun kayan abinci.

Rigima[gyara sashe | gyara masomin]

Ya kasance a tarihin Oyo cewa Ashamu shi ne mai kyautatawa Lamidi Adeyemi kuma mai goyon bayan Sarautar Alaafin, inda ya zama Alaafin Oyo na 44, Oba Lamidi Olayiwola Adeyemi Alowolodu III, a ranar 14 ga Janairu, 1971.

Duk da cewa hawan Adeyemi ya fuskanci gasa mai tsanani, amma Cif Ashamu ya tara magoya bayan mahaifin Adeyemi da abokansa don ganin Adeyemi mai shekaru 32 ya samu nasara. An ruwaito cewa hamshakin dan kasuwa (Ashamu), ya taba cewa wani limami ya ce masa kada ya sake barin Lamidi ya dauki jakarsa domin zai zama sarki. Rahotanni sun bayyana cewa limamin cocin ya shaidawa Cif Ashamu cewa dole ne ya tura kayansa domin taimakawa matashin Lamidi akan sauran masu neman takara a duk lokacin da lokaci ya yi. Hakan ya faru. Nadin Adeyemi a matsayin Alaafin wani gagarumin biki ne da ba a taba ganin irinsa ba.[5]

Shekarun baya[gyara sashe | gyara masomin]

Cif Ashamu ya kasance uba ga babban dangi kuma an san shi a matsayin shugaba mai daraja a cikin al'ummarsa.[6] Cif Ashamu ya rasu a ranar 20 ga watan Agustan shekarar 1992. A lokacin mutuwarsa yana da kimanin dalar Amurka miliyan 250.[ana buƙatar hujja]Ya rasu ya’ya da jikoki da yawa.

Nassoshi[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "Black Power". The Wall Street Journal. 30 October 1979. Missing or empty |url= (help)
  2. "IGBETI: From marble site to forest reserve?". 8 August 2016.
  3. "IGBETI: Rich but poor the Nation Newspaper". 23 November 2014.
  4. .https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNAAM904.pdf
  5. "OBITUARY: Alaafin Adeyemi III and his extraordinary life of battles - Premium Times Nigeria". 26 April 2022.
  6. Craig, Thomas (1998). "Ashamu Holdings Limited". In James E. Austin, Tomas O. Kohn (ed.). Strategic Management in Developing Countries. Simon & Schuster. p. 578. ISBN 978-0-684-86370-2.