Harsunan Senegambian

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.

Page Module:Infobox/styles.css has no content.Harsunan Senegambian, da aka fi sani da Arewacin Yammacin Atlantic, ko kuma a cikin wallafe-wallafen kwanan nan wani lokacin rikice-rikice kamar harsunan Atlantic, reshe ne na harsunan Atlantika-Congo da ke tsakiyar Senegal, tare da yawancin harsuna da ake magana a can da kuma makwabta kudancin Mauritania, Gambiya, Guinea-Bissau" id="mwEA" rel="mw:WikiLink" title="Guinea-Bissau">Guinea-Bissau, da Guinea. Duk da haka, mutanen Fula sun bazu tare da yarensu daga Senegal a fadin yamma da tsakiyar Sahel. Harshen da ya fi yawan jama'a shi ne Wolof, harshen ƙasa na Senegal, tare da masu magana da asali miliyan huɗu da miliyoyin masu amfani da harshe na biyu. Akwai watakila masu magana da miliyan 13 na nau'ikan Fula daban-daban, kuma sama da masu magana da Serer miliyan daya. Babban fasalin harsunan Senegambian shine cewa ba su da sautin, ba kamar yawancin Harsunan Atlantic-Congo ba.

Rarraba[gyara sashe | gyara masomin]

David Sapir (1971) ya ba da shawarar reshen Yammacin Atlantic na yarukan Nijar-Congo wanda ya haɗa da reshen Arewa wanda ya fi dacewa da Senegambian. Koyaya, Yammacin Atlantic na Sapir da rassansa sun zama na ƙasa da na al'ada maimakon ƙungiyoyin asali. Binciken da aka yi tun daga wannan lokacin, Segerer & Pozdniakov (2010, 2017), ya cire harsunan Kudancin Atlantic. Sauran harsunan (Arewa ko Senegambian) suna da alamar rashin sautin. Rashin Serer-Fulani-Wolof yana da halayyar maye gurbi.   Haɗakar da yarukan Nalu da ba a tabbatar da su ba tabbas ba ne.

Yawancin rarrabuwa, gami da wanda Ethnologue 20 ya yi amfani da shi, ya nuna Fula yana da alaƙa da Wolof fiye da Serer, saboda kuskuren kwafin a cikin wallafe-wallafen.  [ana buƙatar hujja][<span title="This claim needs references to reliable sources. (January 2023)">citation needed</span>]

[1]Cibiyar Max Planck don ilimin Juyin Halitta ta rarraba harsunan Senegambian a ƙarƙashin sunan Arewa-Central Atlantic a cikin bayanan Glottolog.  

Canjin ma'ana[gyara sashe | gyara masomin]

Harsunan Senegambian sanannu ne saboda maye gurbin su, wani abu wanda ma'anar farko ta kalma ta canza dangane da yanayin sa da / ko yanayin sa. A cikin Fula, alal misali, ma'anar farko ta sunaye da yawa tana canzawa dangane da ko tana da mutum ɗaya ko jam'i:

An bayyana harsunan Yammacin Atlantic ta hanyar tsarin su na suna, wanda yayi kama da waɗanda ke cikin wasu harsunan Nijar-Congo, mafi shahara Harsunan Bantu. Yawancin Yammacin Atlantic, kuma hakika Nijar-Congo, tsarin suna da alamomi tare da prefixes, kuma masana harsuna gabaɗaya sun yi imanin cewa wannan yana nuna tsarin proto-Niger-Congo. Harsunan reshen Fula-Serer na Senegambian, duk da haka, suna da ƙididdiga ƙididdiga ko haɗuwa da ƙididdiga da ƙididdigewa. Joseph Greenberg ya yi jayayya cewa siffofin da aka haɗa sun fito ne daga masu ƙayyadewa masu zaman kansu waɗanda suka yarda da ajin suna:

CL-Noun CL-Det → CL-Noon-CL → Noun-CL

Kalmomin kwatankwacin[gyara sashe | gyara masomin]

Kwatanta kalmomin ƙamus na asali na harsunan Senegambian: [2]

Harshe ido kunne hanci hakora harshe baki jini kasusuwa itace ruwa suna; sunan mahaifi
Wolof Bət / gət Sa'ad da aka yi amfani da shi bakkan bəny / gamsu lambu gemminy Ya kasance Ƙarƙashin ƙashi Garab ndɔx tur; mai tsarki
Sereer A cikin damuwa Nayif Onyis Anyíìny (PL) ɗélém Yankin da aka yi amfani da shi fo ʔɔl ɔla o hij ola / a kij aka i ndaxar na / taxar ka hoton hoto:
Sine Rashin jituwa Yana da kyau ɲis Salansa ɗelɛm Ya kasance mai laushi foʔyeʔ kiʔy ndaxar Fuskar Rashin hankali
Fula / Pular yiit-ere / git-e yanzu-ru / sauka dangi-al / dangi-e nyii-re / nyi"-e tafiyar da -ɗe hundu-ko / kundu-le; kara-ho ʔyii ʔy-an ʔyi-ʔ-al / ʔyiʔ-e legal / legal A gaban / di'e in-nde / in-ɗe; yettoo-re / gettoo-je
Ndut Tushen ma'auni Harkokin Kasuwanci sashi Ƙananan ƙwayoyin ɓuk ɲif ʔyo kɪlɪl Ya kasance a cikin kaː
Sili Tushen nuf Harkokin Kasuwanci sashi Ƙananan ƙwayoyin ɓuq ɲif ʔyox kilik ƙwayoyin cuta thiː
Safi yaji ma'auni kiɲin sashi Ƙananan ƙwayoyin cuta Gaddafi ɲif ʔjɔx kidik mazup tik
Lala Gira Arewa kumun sashi peɾim kuː ɲif ʔyɔx ƙanƙara su Rashin jin daɗi
Babu kuas Arewa Kunnen siːs Ƙananan ƙwayoyin ku ɲif ʎoh ƙanƙara A cikin shekara tek
Banhum ci-gil / i- ci-nuf / xa- Nayan zamba / -əŋ gu-rul / xa- bu-lemuc / i- bu-rul / i- Mu-leen gu-xuun / xa- / ba-, ku- ci-nɔ / mu-nn mu-nd / +-əŋ gu-rɛt / xa-; ci-ram / nya-
Cobiana si-ggih / nyi- idan-nuf / ŋa- gu-nyikin / ŋa- bu-gees / ja- jaarum / a- a-cis / ga-s bu-heeh gu-maab / ŋa- u-doʔ / t- ma-leem gi-sɛh / ŋa-; gu-mantiinya / ŋa-
Cassanga idan-gir / ga-, nyi- gu-nuf / makirci- gu-nyikən / ŋa- gu-gees / ŋa- Yarda da kuma a- a-cis / ga-s Bi-lɛr gu-maab / ŋa- gu-rien / ŋa- ma-yaab gu-sɛr / ŋa-; si-mbur / nyi-
Konyagi ì-ŋkə́r æ̀-nə̀f / væ̀- ì-cə̀l / wæ̀-s Ø-bènyə́ / wæ̀- Ø-ryə̀w̃ / wæ̀- Ø-w̃ə̀s / wæ̀- Ya zama haka Ø-ỹə̀c / wæ̀- æ̀-tə́x / væ̀- wə-̀ŋkà ù-w̃æcə́ / wæ̀-m
Tenda a-ŋgəz / b+ a-nəv / b+ ɛ-cən / o-z yiŋga / ɔ- liw / o-d e-tey / o-z ɔ-zat a-capar / b+ ɛ-təɣ / ɔ- maza (o-class) ɔ-wac / ɔ-m; лиrc / o-c
Bedik ngəs ga-nəf / ba- e-cəl / ma-s gi-nyaŋga / ma- I-ɗem / mə- bə-məš / ma- Ma-yel ɛ-bɛʔy / Ø-m ga-t / ba-t Ya kasance mai sunaŋga yatse
Pajade m-aasa ko-nufa Nya-Sɛnɛ pe-nnya pe-deema pa-mməs p-wadon yanzu pe-jeere Ma-tte Ma-Mbe micc
Biafada Gərä Yara-nəfa nya-sin / ba+ cede / maa-s bu-deema mməsə / maa-m bwa-hanna bu-jedä bu-r / maa-r ma-mbiya Rashin amfani da shi

Bayanan da aka ambata[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Robert. JSTOR Hammarström. Missing or empty |title= (help)
  2. Wilson, William André Auquier. 2007. Guinea Languages of the Atlantic group: description and internal classification. (Schriften zur Afrikanistik, 12.) Frankfurt am Main: Peter Lang.