Masarautun Mossi

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Masarautun Mossi

Wuri

Babban birni Tenkodogo
Bayanan tarihi
Rushewa 1896
Masarautun Mossi
Moogho

Wuri

Babban birni Tenkodogo
Bayanan tarihi
Rushewa 1896
Yaƙin masarautar mossi
Masarautun Mossi
Habitat traditionnel des Mossi à Kiripalogo

Masarautun Mossi, wani lokaci ana kiranta daular Mossi, rukuni ne na masarautu masu karfi a zamanin Burkina Faso waɗanda suka mamaye yankin kogin Volta na sama tsawon ɗaruruwan shekaru.[1] Masarautar Mossi mafi girma ita ce ta Ouagadougou da sarkin Ouagadougou da aka fi sani da Mogho Naaba, ko Sarkin Dukan Duniya, yana aiki a matsayin Sarkin duk Mossi. An kafa masarautar ta farko lokacin da mayakan Dagomba daga yankin da ke Ghana da mayakan Mandé suka shigo yankin suka yi aure da mutanen yankin.[2] Rikicin siyasa da na soja na masarautun ya fara ne a karni na 13 kuma ya haifar da rikici tsakanin masarautun Mossi da yawa daga cikin manyan kasashe a yankin. A cikin shekarar 1896, Faransawa sun mamaye masarautun kuma suka kirkiro Faransa Upper Volta wanda kuma galibi yayi amfani da tsarin gudanarwa na Mossi shekaru da yawa wajen mulkin mallaka.[3]

Asali[gyara sashe | gyara masomin]

Kiripalogo Mossi

Bayanan asalin Masarautar Mossi da wasu sassan tarihinsu ba daidai ba ne tare da al'adun baka masu cin karo da juna waɗanda suka saba wa wasu bangarorin labarin. Labarin asalin ya bambanta da cewa Mace ta taka muhimmiyar rawa a matsayin magabata na layin sarauta.

Asalin jihar Mossi dai wata fitacciyar al'adar baka ce ta fito daga lokacin da wata gimbiya Dagomba ta bar garin Gambaga saboda sabani da mahaifinta. Wannan taron ya kasance a cikin tarihin baka daban-daban ya kasance kowane lokaci tsakanin ƙarni na 11 zuwa na 15. Kamar yadda labarin ya nuna, gimbiya Yennenga ta tsere sanye da rigar mutum a lokacin da ta zo gidan wani maharbin giwa Mandé mai suna Rialé. Suna da ɗa mai suna Ouédraogo wanda aka ba wa wannan suna daga dokin da Yennenga ya yi amfani da su don tserewa. Ouédraogo ya ziyarci kakansa a Dagomba yana da shekaru goma sha biyar kuma an ba shi dawakai huɗu, da shanu 50, da kuma mahaya dokin Dagomba da dama sun shiga rundunarsa. Da waɗannan sojojin, Ouédraogo ya ci mutanen yankin, ya auri wata Mace mai suna Pouiriketa wacce ta ba shi ’ya’ya uku, kuma ya gina birnin Tenkodogo. Mafi tsufa shine Diaba Lompo wanda ya kafa birnin Fada N'gourma. Dan na biyu, Rawa, ya zama mai mulkin lardin Zondoma. Ɗansa na uku, Zoungrana ya zama mai mulki a Tenkodogo bayan Ouédraogo ya mutu. Zoungrana ya auri Pouitenga, wata Mace da aka aiko daga sarkin mutanen Nini, kuma sakamakon auratayya tsakanin Dagomba, da Mandé, da Ninisi, da mutanen gari ya zama mutanen Mossi. Zoungrana da Pouitenga suna da ɗa, Oubri, wanda ya ƙara faɗaɗa mulkin ta hanyar cin nasara akan Kibissi da wasu mutanen Gurunsi.[4] Oubri, wanda ya yi mulki daga shekara ta 1050 zuwa 1090 AZ, galibi ana ɗaukarsa a matsayin wanda ya kafa daular Ouagadougou wacce ta yi mulki daga babban birnin Ouagadougou.

Sojojin dawakan na Mossi sun kware wajen kai hare-hare a cikin yankunan abokan gaba, har ma da gagarumin daular Mali. Hoto: Boukary Koutou, wanda aka fi sani da Wobgho, Sarkin Mossi na Ouagadougou tare da rakiyar sojan doki, Burkina Faso, 1892.

Duba kuma[gyara sashe | gyara masomin]

  • Jihar Mossi
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Gurunsi
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Gwiriko
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Liptako
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Tenkodogo
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Wogodogo
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Mossi na Yatenga
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Bilanga
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Bilayanga
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Bongandini
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Con
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Macakoali
    • Jerin sunayen sarakunan jihar Gurma Mossi na Piela
    • Jerin sunayen sarakunan Gurma Mossi na jihar Nungu

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Faso: Unsteady Statehood in West Africa. Boulder, CO: Westview Press.
  2. Shifferd, Patricia A. (1996). "Ideological problems and the problem of ideology: reflections on integration and strain in pre-colonial West Africa". In Claessen, Henri J.M.; Oosten, Jarich G. (eds.). Ideology and the Formation of Early States. Leiden, The Netherlands: E.J. Brill. pp. 24–46.
  3. Skinner, Elliott P. (1958). "The Mossi and Traditional Sudanese History". The Journal of Negro History . 43 (2): 121–131. doi: 10.2307/2715593. JSTOR 2715593. S2CID 140297791.
  4. Izard, Michel (1982). "La politique extérieure d'un royaume africain: le Yatênga au XIXe siècle (The Foreign Policy of an African Kingdom: Yatenga in the 19th Century)". Cahiers d'Études Africaines. 22 (87–88): 363–385. doi :10.3406/cea.1982.3383 .