Mount agou

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Mount agou
General information
Height above mean sea level (en) Fassara 986 m
Labarin ƙasa
Map
Tsarin Daidaiton Labarin Kasa 6°52′14″N 0°45′17″E / 6.87053641°N 0.75460068°E / 6.87053641; 0.75460068
Mountain range (en) Fassara Dutsen Togo
Kasa Togo
Territory Kloto (en) Fassara

Dutsen Agou ( Faransanci : Mont Agou, wanda aka fi sani da Baumannspitze ko Baumann Peak ) shine dutse mafi girma a Togo a 986 metres (3,235 ft) . Tana kudu maso gabas Kpalimé a yankin Plateaux, na Togo. Dutsen,yana kusa da iyakar Ghana ; Ana iya ganin kasar nan daga taron kolin.

Geology[gyara sashe | gyara masomin]

Dutsen Agou wani yanki ne na matsanancin yammacin tsaunin Atakora wanda ke ratsa makwabciyar kasar Benin . [1] A cikin iyakokin,Togo, wannan kewayon wani lokaci ana kiransa Dutsen Togo . Tare da waɗannan tsaunuka, Dutsen Agou ya kasance wani ɓangare na Dahomeyide Orogen, yankin da aka ɗaga shi a cikin tsari na orogenic lokacin da Craton na Afirka ta Yamma ya fada cikin Garkuwan Benin-Nigeria . Yankin suture na ciki na wannan bel yana ƙunshe da ɗimbin ɓangarorin ɗimbin yawa waɗanda ke kan hanyar Arewa-Kudu. Dutsen Agou wani bangare ne na daya daga cikin wadannan massifs wanda, dangane da rarrabuwar kimiyya, ko dai ana kiransa Lato-Agou Massif (tare da tsaunin Lato kusa) ko kuma Ahito-Agou Massif (tare da Dutsen Ahito ). [2] [3] [4]

Ko da yake a fannin ilimin ƙasa na waɗannan gine-gine, Dutsen Agou yana gabatar da kansa a matsayin inselberg, yana tashi ba zato ba tsammani sama da tudun Danyi Plateau, tare da digo na kusan 700 metres (2,300 ft) . [5] Yana tsaye a kan tushe na charnockitic igneous dutse daga Neoproterozoic Era . Dutsen da kansa ya ƙunshi amphibolite, pyroxenites da gabbro, [6] kuma ya ƙunshi ajiyar bauxite . [7] [8]

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

A tarihi, mutanen Ewe ne ke zaune a yankin. A ƙarshen karni na sha bakwai da farkon karni na sha takwas, 'yan gudun hijira na Adangme sun zauna a Dutsen Agou, suna tserewa daga masu cinikin bayi. [9] A cikin 1870, sojojin Ashanti sun yi ƙoƙari su mamaye yankin, amma ƙauyukan da ke kan dutse sun kori su. Don haka, har yanzu ana ganin dutsen a matsayin alamar juriya. [10]

A zamanin Togoland mai kariyar Jamus, ana kiran dutsen Baumann Peak ( Baumannspitze ), mai suna Oscar Baumann . [11] Wani labari na tatsuniya ya nuna cewa sa’ad da Jamusawa suka isa ƙauyen Naviè da ke kusa, sun yi yarjejeniya su sayi abin da zai dace da fatar tumaki. Sai suka yanyanka fata guda suka kewaye dutsen da su. Wannan labarin yayi kama da labarin gargajiya na kafuwar Carthage ta Dido . [10]

Kusa da tsaunin Agou,ana iya ganin ragowar kayan aikin soja na zamanin Jamus da na Togoland na,Faransa . Waɗannan sun haɗa da asibitin sojojin Faransa daga yakin duniya na biyu. An aza duwatsun tunawa a kan dutsen da ke nuni ga waɗannan lokutan.

A cikin 1955, ƙwayar, cacao ta kumbura harbi ta shiga Togo daga Ghana ta cikin gonakin koko da ke kusa da Dutsen Agou.Wani bambance-bambancen ƙwayar cuta na musamman ana kiransa "Agou 1". [12]

A cikin 2000s akwai shirye-shiryen yin amfani da kasuwancin bauxite a kan dutsen, wanda ya gamu da zanga-zangar daga kungiyoyin kare muhalli na gida.[10] A halin yanzu, ana amfani da yankin koli don sadarwa; kayan aikin sun haɗa da eriya a saman dutsen.

Yawon shakatawa[gyara sashe | gyara masomin]

Gandun dajin na cike da kauyuka da dama da kuma gonakin koko da kofi wadanda ke hade da tsiron ayaba da sauran itatuwan 'ya'yan itace. Akwai titin da aka shimfida zuwa saman da babur ko mota ake iya tafiya. Yawancin masu yawon bude ido sun gwammace su bi hanyoyin da ba a kafa ba wadanda jama'ar yankin ke amfani da su don tafiya tsakanin kauyuka da filayen. Waɗannan hanyoyi suna ratsa koguna da yawa, kuma suna wucewa ta wani magudanar ruwa. Dangane da inda mutum ya bar titin da aka shimfida, tafiya zuwa taron na iya ɗaukar daga ƴan mintuna zuwa sama da sa'o'i 3. Akwai wuraren bincike da dama a yankin, kuma hukumomin yankin na karbar kudade daga masu yawon bude ido da ke son hawan dutsen.

Lokaci-lokaci, ana shirya cikakken tseren gudun fanfalaki ƙarƙashin kulawar ƙungiyar ƙwararrun ƙwallo ta Togo wadda ta haɗa da hawan dutsen Agou. [13]

Flora da fauna[gyara sashe | gyara masomin]

Dutsen da yankunan da ke kewaye da shi an rufe shi da dazuzzuka a baya, tare da alaƙa mai ƙarfi daga tsaunin Agou zuwa sauran sarkar Atakora. An fara daga rabin na biyu na karni na ashirin, an yi saran gandun daji mai karfi don sare itatuwa da noma, wanda ke da nasaba da hasarar rabe-raben halittu, wanda ya bar faci na asali dazuzzuka a kebabben wurare a kan tsaunin tuddai. [14] Duk da haka, an yi binciken nazarin halittu, alal misali akan butterflies ( Heliconiinae, [15] Papilionoidea, Hesperioidea [14] ) da kuma Pteridophytes . [16]

Nassoshi na al'adu[gyara sashe | gyara masomin]

Exoplanet (duniya da ke kewaya wani tauraro) yana da sunan Agouto, wanda aka samo daga Dutsen Agou. Yana kewaya tauraron WASP-64 a nesa na shekarun haske na 1200 a cikin ƙungiyar taurari Canis Major An karɓi sunanta daga masu son taurari na Togo a gasar NameExoWorlds na 2019, wanda Ƙungiyar Astronomical ta Duniya ta shirya . [17]

Nassoshi[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "Mount Agou (mountain, Togo)" on eb.com Retrieved 2 October 2011
  2. Affaton, P., Kröner, A., Seddoh, K.F. (2000) "Pan-African granulite formation in the Kabye Massif of northern Togo (West Africa): Pb-Pb zircon ages" Int Journ Earth Sciences 88 pp.778–790
  3. Tairou, M.S. et al (2012) "The Aledjo Quartzitic Ruins in Northern Togo: Genesis and Structural Geomorphology" Global Journal of Geological Sciences Vol.10 No.2
  4. Tairou, M.S., Affaton, P. (2013) "Structural Organization and Tectono-Metamorphic Evolution of the Pan-African Suture Zone: Case of the Kabye and Kpaza Massifs in the Dahomeyide Orogen in Northern Togo (West Africa)" International Journal of Geosciences Vol.4 No.1
  5. Bocquier, G. et al (1977) "Interprétation pédologique des dépressions annulaires entourant certains inselbergs" Sciences Géologiques, bulletins et mémoires 30-4 pp.245–253
  6. Gsell, A., Charrier, J. (1952) "Observations sur la chromite du mont Ahito (Togo)" Bulletin de la Société Géologique de France S6-VIII (3): pp.207–212
  7. Markwitz, V. et al (2016) "Metallogenic portfolio of the West Africa craton" Ore Geology Reviews 78 pp.558–563
  8. Markwitz, V., Hein, K.A.A., Miller, J. (2016) "Compilation of West African mineral deposits: Spatial distribution and mineral endowment" Precambrian Research 274 pp.61–81
  9. Strickrodt, S. (2015) Afro-European Trade in the Atlantic World: The Western Slave Coast, c1550-c1885. Woodbridge: James Currey
  10. 10.0 10.1 10.2 Gardini, M. (2013) "Land and Conflicts in Togo" PhD thesis, University of Milano-Bicocca
  11. Mount Agou | mountain, Togo Encyclopaedia Britannica
  12. Cilas, C., Dufour, B., Djiekpor, E.K. (1988) "Étude de la résistance au swollen shoot du cacaoyer (Theobroma Cacao L.) dans un diallèle quasi complet 8 x 8" Café Cacao Thé Vol.32 N.2 pp.105–110
  13. 2nd Trail-Marathon du Mt. Agou, Kpalimé, Togo African Marathon Challenge
  14. 14.0 14.1 Sáfián, S., Csontos, G., Kormos B. (2009) "Butterfly (Lepidoptera: Papilionoidea & Hesperioidea) records from Mount Agou and Klouto (Kouma-Konda Region, near Kpalimé), Togo Mountains, Togo (with notes on species composition in highly degraded forest habitats)" Metamorphosis Vol.20 No.4 pp.115–130
  15. Coache, A. (2014) "Primière citation de Acraea (Actinote) acerata Hewitson, 1874 et synthèse du genre en République Togolaise (Lepidoptera Nymphalidae, Heliconiinae)" Bull. mens. Soc. linn. Lyon 83(5–6), pp.111–115
  16. Abotsi, K.E. et al (2018) "A first checklist of the Pteridophytes of Togo (West Africa)" Biodivers Data J. (6)
  17. Togo Approved Names International Astronomical Union

Hanyoyin haɗi na waje[gyara sashe | gyara masomin]