Rashin ruwa
Wusasa wani gari ne da ke wajen babban birnin Zaria a Jihar Kaduna a Arewacin Najeriya .
Tarihin Wusasa
[gyara sashe | gyara masomin]Ayyukan Mishan na Turawan Mulkin Mallaka a tsohon birnin Zariya sun tilastawa masarautar Zariya domin bukatar su fice daga tsohuwar katangar birnin. An bai wa ’yan mishan ’yanci su zaɓi kowane wurin da suka zaɓa don ci gaba da ayyukansu. Daya daga cikin dalilan da suka sanar da matakin da masarautar ta dauka na mayar da ayyukan ‘yan mishan a wajen birnin, shi ne yadda da yawa daga cikin mazauna birnin Zariya da suka hada da wasu daga cikin masu mulki suka koma addinin kirista. Sarakunan, waɗanda da farko suka yi jinkiri wajen ƙaura ’yan’uwan a ƙasashen waje, sun ga cewa ayyukansu ba su haƙura ba sa’ad da wasu daga cikin dangin sarki suka soma karɓar Kristi a matsayin mai fansa. Wannan shine dalilin da ya sa aka bukaci Dr. Miller, shugaban tawagar ’yan mishan, ya je ko’ina a wajen birnin Zariya don nemo wurin da ya dace ya koma makarantarsa. Masu wa’azi a ƙasashen waje sun riga sun gina makaranta da asibiti a birnin. Makarantar Dr. Miller ta zama sananne a kowace rana ta wucewa. Bukatar sarari na fadada makarantar Miller shine wani dalili da ya tilasta motsi. Lokacin da masu binciken mulkin mallaka suka zo Zariya, sun fara zama a Babban Dodo a cikin tsohon birni. Dr. Miller wanda aka baiwa ‘yancin zabar sabon matsuguni, ya zabi Wusasa na yanzu, kuma Sarkin bai yi kasa a gwiwa ba ya ba shi filin da zai yi amfani da shi a matsayin aro na tsawon shekaru 60.
Kafin Dr. Miller ya sami yankin Wusasa, wanda aka sani da Wusa-Wusa, ya ziyarci wurare da yawa. Shugaban masu wa'azi a ƙasashen waje ya janyo hankalin dutsen Wusa-Wusa. An ce ya sadu da wasu 'yan asalin Wusa-Wusa da suka kai shi kewaye da ƙasar. Bayan Dr. Miller ya sami yankin da ya dace da ayyukansa, fararen mutumin, wanda ba zai iya furta sunan Wusa-Wusa ba, ya canza sunan zuwa ga saukin sa, wanda shine Wusasa. Bayan matsayinsa na sarauta, sarkin Zazzau Kwasau na lokacin, kuma daga baya Sarki Ibrahim, ya ba su izinin komawa Wusasa, masu wa'azi a ƙasashen waje tare da wasu Kiristoci na farko na Hausa-Fulani, sun zauna a yankin kuma sun ci gaba da bishararsu. Sun gina Ikilisiya, asibiti da makaranta a 1929. Cocin har yanzu yana cikin siffar da mai wa'azi a ƙasashen waje ya gina shi a 1929. Rufin ne kawai aka gyara zuwa zinc maimakon asalin ciyawar da laka.
Wasu sassan asibitin Anglican na St. Luke, sanannen asibiti na biyu a Zaria bayan ABUTH, har yanzu suna kula da siffarsu ta asali kamar yadda masu wa'azi a ƙasashen waje suka gina a 1929. Ginin yumbu na farko na asibitin, wanda ya ƙunshi ɗakuna uku, duk da haka ya rushe. Gudanar da asibitin ya ci gaba da riƙe kayan ginin duk da fadadawa da ci gaba daban-daban da suka faru a asibitin.
Zuwan Kiristanci zuwa Zaria da kuma kafa Wusasa ya samo asali ne a cikin shekara ta 1899; wani rukuni na mishaneri na Kirista daga Burtaniya sun zo Hausaland na Najeriya don kafa Kiristanci. Kungiyar biyar; Bishop Jugwell, shugaban, Dokta Miller, Mista Burgin, Rev. Dudley Rider da Rev. Richardson sun zo Najeriya bayan sun koyi yaren Hausa a Tripoli, babban birnin Libya, daga mahajjata na Hausa na Najeriya waɗanda galibi suna da tsayawa a tsakiyar tafiyarsu zuwa Makka.
Kungiyar masu wa'azi a ƙasashen waje sun yi tafiya daga Legas zuwa Kano. A Kano, hukumomin lokacin sun mayar da masu wa'azi a ƙasashen waje. A cikin 1902, sarkin Zazzau Aliyu Kwasau ya ba da izinin masu wa'azi a ƙasashen waje su zauna a birnin Zaria. Ya sanya musu wurare biyu a cikin birni; daya ya kasance a Durumin Mai-Garke - Babban Dodo - ɗayan kuma a Kofar Kuyanbana .
Dr. Miller ya zama ministan cocin da aka naɗa. An nada shi ne a shekarar 1922. Dr Miller tare da J.T Umar da P.A Yusufu sun fassara Littafi Mai Tsarki zuwa Hausa domin amfanin wa’azin da suke yi a kasar Hausa da kuma yankin Zariya musamman. Wannan al’amari mai cike da tarihi ya sanya Wusasa kamar yadda take a yanzu inda a gida daya ake samun Musulmi da Kirista suna zaune tare a matsayin ‘yan’uwa maza da mata. Mazauna Wusasa ba sa nuna wariya. Baya ga halartar Coci da Masallatai daban-daban, kusan suna yin komai tare, suna shagulgulan bukukuwan Sallah da Kirsimeti, suna halartar bikin suna ko bikin aure da makoki tare idan an mutu ko wani bala’i. Wani lokaci musulmi ma yakan yi aure daga dangin Kirista.
Tsayayyar wasu 'yan asalin Wusasa don karɓar Kiristanci shine dalilin kasancewar Musulmai a Wusasa a yau, duk wani Kirista da ba Hausa-Fulani ba ya zo daga waje don zama a can. Mutanen asali, ban da 'yan asalin, waɗanda suka zauna a nan tare da masu wa'azi a ƙasashen waje, sune Hausa-Fulani.
Dukkanin Shugabannin Wusasa suna ba da rahoto ga sarkin Zazzau. Wusasa ta samar da fitattun mutane da yawa masu basira waɗanda suka ba yankin arewacin ƙasar wurin alfahari.
Likitan likitan Arewacin Najeriya na farko, I. B. Dikko, an horar da shi a Wusasa. Marigayi Farfesa Ishaya Audu, Malam Zakari, marigayi Malam John Tafida, Rhoda Mohammed, mace ta farko jakadan Najeriya a Majalisar Dinkin Duniya, Janar Yakubu Gowon, tsohon shugaban kasa da kuma wasu fitattun 'yan Najeriya suna da tushensu a Wusasa. Baya ga masu fasaha, Wusasa ya samar da tsoffin 'yan jarida kamar marigayi James Audu, mawaƙa kamar marigayin Bala Miller da masana kimiyya kamar Farfesa Adamu Biki.