Efunsetan Aniwura

Efunsetan Aniwura
Rayuwa
Haihuwa	Abeokuta, 1790s
ƙasa	Najeriya
Mutuwa	Jahar Ibadan, 30 ga Yuni, 1874
Sana'a
Sana'a	ɗan siyasa da slave trader (en)

Cif ffúnṣetán Aníwúrà (a wajajen 1790s - 30 ga Yuni, 1874) itace Iyalode na biyu na Ibadan kuma ɗaya daga cikin fitattun 'yan kasuwar bayi a cikin karni na 19 a Ibadan. Wanda ake girmamawa a matsayinta na mai fataucin ɗan kasuwa da mai fataucin, tasirin ta ya ƙunshi fannonin siyasa, soja, tattalin arziki da na addini na Ibadan. Ta shahara saboda kasancewarta mafi karfin iko - kuma tabbas tana daga cikin mawadata - matan Yarbawa da suka rayu. Marubutan tarihi sun bayyana ta a matsayin jagora mai ikon mallaka wacce take yawan amfani da hukuncin kisa kan bayi da suka kuskure. Wannan an danganta shi ga lalacewar halayyar mutum saboda mutuwar ɗiyarta tilo, da rashin iya haihuwa bayan haka.

Rayuwar mutum

An haife ta a garin Abeokuta a shekarun 1790s (ko 1820s ), Aniwura ya kasance ɗan ci- rani daga Egbaland a cikin jihar Ogun ta yanzu . Mahaifinta, Cif Ogunrin, sarkin yaƙi ne daga Ikija yayin da mahaifiyarta ’yar asalin Ife ce . Yunkurin kasuwancin ta ya samo asali ne lokacin da mahaifiyarta, wacce ke karamar 'yar kasuwa, ta dauke ta zuwa kasuwa da ita. Ta yi aure sau da yawa, kuma tana da ɗa, wanda ta rasa yayin haihuwa. Wannan taron ya kasance batun rubuce-rubuce da yawa na tarihi, kuma an danganta shi da tasiri ga ƙarshen ɓangarorin rayuwarta, duka da kyau (dangane da mayar da hankali) da kuma akasi (dangane da rashin tausayi).

Tashi ka fada

A cewar Olawale Idowu, shawarar da Aniwura ta yanke na yin hijira zuwa Ibadan ta kasance saboda dalilai biyu ne: Na farko, a lokacin, dan uwan nata fitaccen shugaba ne a garin. Abu na biyu, saboda yanayin birni na gari a lokacin idan aka kwatanta da sauran wurare, za ta iya fara kasuwancin nasara a can. Ana tsammanin tana da bayi kusan dubu biyu da gonaki da yawa, tana fitar da kayan noma zuwa Porto-Novo, Badagry da Ikorodu . Babban layinta ya kasance a cikin taba da fataucin bayi. Ta kuma ƙera wani kayan kwalliyar gida, Kijipa, wanda aka kai shi Amurka don amfani. Matsalar ta ta haihuwar ta haifar da ba wai kawai ta kasance mai himma a harkokinta ba, amma kuma ta zama mai rashin nutsuwa kamar yadda ake ganin samun magaji a matsayin babban mai tantance wadata a wancan lokacin. Saboda wannan, ta kasance tana yawan yin bakin ciki kuma hakan ya bayyana a salon shugabancin ta. Ta kirkiro wasu dokoki wadanda basu tabbatar da cewa wani bawa a cikin gidanta zai iya daukar ciki, ko kuma daukar kowa ciki, kuma ta sanya mutuwa a matsayin hukuncin wadanda suka saba. Isola (2010) ta bayyana cewa a lokacin rayuwarta, ta ba da umarnin sare kan bayi 41.

Mutuwa

An kashe Aniwura a cikin barcinta da wasu bayinta biyu a cikin 1874. Yaronta, Kumuyilo ne ya basu umarnin yin hakan. Kuwuyilo shima Aare Latoosa, mai sarautar Ibadan a lokacin ya bashi cin hanci. Dalilin da yasa aka nuna cewa Latoosa yana jin barazanar dukiyar ta da rashin biyayya gare shi.

Alfahari

Cif Aniwura ta sami kulawa ta musamman bayan da Farfesa Akinwunmi Isola ya zama batun wasan kwaikwayo.

An sanya mutum-mutumin Aniwura a tsakiyar titin zagaye na Kalubale, babban wuri a cikin garin Ibadan na zamani.

Ta kuma kasance batun wasu shirye-shiryen fim na Najeriya .