Ogun
Jihar Ogun Sunan barkwancin jiha: Jihar ƙofa. | ||
Wuri | ||
---|---|---|
![]() | ||
Ƙidaya | ||
Harsuna | Yoruba, Turanci | |
Gwamna | Ibikunle Amosun (APC) | |
An kirkiro ta | 1976 | |
Baban birnin jiha | Abeokuta | |
Iyaka | 16,980.55km² | |
Mutunci 2006 (ƙidayar yawan jama'a) |
3,751,140 | |
ISO 3166-2 | NG-OG |
Jihar Ogun Jiha ce dake kudu maso yammacin Najeriya. Wacce aka kirkira a ranar 3 ga watan Febrerun 1976 daga yankin jihar yammacin Najeriya. Jihar Ogun tana da iyaka da jihar Lagos daga kudu, jihar Oyo da Osun daga arewa, jihar Ondo da kuma Jamhoriyar Benin daga yamma. Babban birnin jihar itace Abeokuta, kuma itace birni mafi girma ta fuskar yawan jama'a. Sauran muhimman birane sun hada da, Ijebu Ode babban birnin Daular Ijebu, sai kuma Sagamu (inda akafi samun goro a Najeriya).[1] Ogun na da yanayi na rain forest da kuma manyan itace daga arewa maso yamma.
Tana da yawan fili kimanin kilomita araba’in 16,980.55[2] da yawan jama’a 3,751,140 (a bisa ƙidayar shekarar 2006). Inda jihar ta zamo ta 16 a yawan jama'a a Najeriya.[3] Gwamnan jihar shine Dapo Abiodun na jam'iyyar APC, wanda aka rantsar a ranar 29 ga watan Mayun, 2019 a babban filin wasan kwallo kafa na MKO Abiola Stadium dake Kuto, Abeokuta.
Ana mata lakabi da "Mashigar Najeriy" wato (Gateway of Nigeria), kuma garin tayi fice da manyan gidajen masana'antu da kuma zama tushen kere-kere a Najeriya. Sanannun masana'antun jihar sun hada da Kamfanin Simintin Dangote dake Ibese,[4] Kamfanin Nestle,[5] Kamfanin siminti na Lafarge dake Ewekoro, Kamfanin Memmcol dake Orimerunmu,[6] Kamfanin Coleman Cables dake Sagamu da Arepo,[7] Kamfanin Procter & Gamble dake Agbara[8] da dai sauransu.
Mafi akasarin mutanen Ogun Yarbawa ne,[9] inda suke amfani da harshen yarbanci a matsayin yaren garin. Addinai dake da mafi yawan mabiya sune Musulunci da Kiristanci, duk da akwai sauran mabiya addinan gargajiya a Jihar.[10] Jihar Ogun tayi fice a wajen samar da Shinkafar Ofada. Har wayau, jihar Ogun ta kasance gida ga taurari da manyan mutane daban daban a Najeriya da sassan Afurka gaba daya.
Iyakoki[gyara sashe | gyara masomin]
Jihar Ogun tana da iyaka da jihohi huɗu: Lagos, Ondo, Osun da kuma Oyo.
Ƙananan Hukumomi[gyara sashe | gyara masomin]
Jihar Ogun nada ƙananan hukumomi guda ashirin (20). Sune:
- Abeokuta ta Arewa
- Abeokuta ta Kudu
- Ado-Odo/Ota
- Ewekoro
- Ifo
- Ijebu ta Gabas
- Ijebu ta Arewa
- Ijebu ta Arewa maso Gabas
- Ijebu Ode
- Ikenne
- Imeko Afon
- Ipokia
- Obafemi Owode
- Odogbolu
- Odeda
- Ogun Waterside
- Remo ta Arewa
- Sagamu
(Shagamu) - Yewa ta Arewa
(formerly Egbado North) - Yewa ta Kudu
(formerly Egbado South)
Asalin yarukan Jihar Ogun sun hada da Ẹgba, the Ijebu, the Remo, the Egbado, the Awori da kuma Egun. Akwai kuma sauran kananan yaruka da kamar su Ikale, the Ketu, the Ohori da kuma Anago.[11]
Jihar Ogun ta rabu zuwa mazabu guda uku Ogun ta Tsakiya, Ogun ta Gabas da kuma Ogun ta Yamma.
Ogun ta Tsakiya ta kunshi mutanen Egba wanda ta mamaye kananan hukumomi shida: Abeokuta ta Arewa (Akomoje), Abeokuta ta Kudu (Ake), Ewekoro (Itori), Ifo (Ifo), Obafemi owode (Owode ẹgba) da kuma Odeda (Odeda).
Ogun ta Gabas ta kunshi mutanen Ijebu da kuma mutanen Remos wanda ta mamaye kananan hukumomi tara: Ijebu ta Gabas (Ogbẹrẹ), Ijebu ta Arewa (Ijebu Igbo), Ijebu ta Arewa maso Gabas (Attan), Ijebu ode (Ijebu ode), Ikenne (Ikenne remo), Odogbolu (Odogbolu), Ogun waterside (Abigi), Remo ta Arewa (Ilisan Remo) da kuma Sagamu (Sagamu).
Ogun ta Yamma ta kunshi mutanen Yewa (wanda aka sani da mutanen Egbado a da) wacce ta mamaye kananan hukumomi biyar: Ado odo Ota (Otta), Imeko Afon (Imeko), Ipokia (Ipokia), Yewa ta Arewa (Ayetoro) da kuma Yewa ta Kudu (Ilaro).
Ruwa (kogi)[gyara sashe | gyara masomin]
Ilimi da gine-gine[gyara sashe | gyara masomin]
Jihar Ogun tana da ma yan Makarantun sakandare na gwamnati Tarayya wanda suka hada da Federal Government Girls' College, Sagamu[12] da kuma Federal Government College, Odogbolu[13] da Federal Science da kuma Technical College, Ijebu-Imushin.[14]
A Jihar Ogun akwai Jami'a ta Gwamnati Tarayya guda daya watau the Federal University of Agriculture, Abeokuta (FUNAAB[15]) da kuma kwalejin ilimi na Gwamnatin Tarayya guda daya, FCE Osiele wanda duka suna nan a karamar hukumar Odeda. Sannan akwai kwalejin ilimi ta jiha watau Tai Solarin College of Education (TASCE[16]) wacce aka fi sani a da da Kwalejin Jihar Ogun. Akwai kuma Moshood Abiola Polytechnic (MAPOLY[17]), wacce aka fi sani ada da Polytechnic ta jihar Ogun, Ojere, Abeokuta. Sai kuma Gateway Polytechnic Saapade,[18] Remo (GAPOSA), Abraham Adesanya Polytechnic,[19] Ijebu-Igbo (Aapoly) (wanda aka sani ada da 'The Polytechnic Ijebu-Igbo)
Har wayau, akwai jam'oi ƙarƙashin Gwamnatin jihar Ogun: Jami'ar Olabisi Onabanjo, Ago Iwoye (wacce aka fi sani da Jami'ar Jihar Ogun), da kuma Jami'ar Tai Solarin University of Education (TASUED[20]) Ijebu Ode.
Jihar Ogun tana da Jami'oi har guda tara wadda suke da rijista da kungiyar jam'oin Najeriya, wanda haƙan yasa ta zamo jiha mafi yawan jami'i a Najeriya. Sannan akwai jami'oi masu zaman kansu da dama,[21] kamar su Chrisland University, Abeokuta Bells University of Technology a Ota, Covenant University da kuma Babcock University dake Ilisan-Remo, wa ce itace Jami'a ta yan kasuwa ta farko a Najeriya.
Jihar tana da asibitoci da dama waɗanda suka hada dae Federal Medical Center dake babban birnin Abeokuta, da kuma Olabisi Onabanjo University Teaching Hospital a Sagamu. Har ila yau akwai wurin horar masu bauta kasa wato National Youth Service Corps (NYSC) wanda ke karamar hukumar Sagamu.
Makarantun gaba da sakandare[gyara sashe | gyara masomin]
- Babcock University, Ilisan Remo
- Bells University of Technology, Ota
- Chrisland University, Abeokuta [22]
- Christopher University, babban titin Lagos Ibadan Makun, Sagamu
- Covenant University, Ota [23]
- Crawford University, Igbesa
- Crescent University, Abeokuta
- Federal Polytechnic, Ilaro
- Federal University of Agriculture, Abeokuta
- Hallmark University, Ijebu Itele
- McPherson University, Seriki-Sotayo [24]
- Moshood Abiola Polytechnic, Ojere
- Mountain Top University, Babban titin Lagos-Ibadan
- National Open University of Nigeria, Kobape, Abeokuta
- Ogun State College of Health Technology, Ilese, Ijebu Ode
- Olabisi Onabanjo University, Ago Iwoye
- Tai Solarin University of Education, Ijagun, Ijebu-Ode
- Federal College of Eduation, Osiele, Abeokuta
- Gateway ICT Polytechnic, Saapade, Lagos- Ibadan Expressway, Ogun State.
Sanannun wuraren bauta[gyara sashe | gyara masomin]
- Wurin bauta na Bilikisu Sungbo Shrine, Oke-Eiri, kusa da Ijebu-Ode.
- Cocin Lord (Aladura), Ogere Remo.
- Redemption Camp (babban titin Lagos zuwa Ibadan)
- Cocin 'Living Faith Church Worldwide', (akan babban titin Abeokuta zuwa Ibadan, Gbonagun, Obantoko)
Sanannun mutane[gyara sashe | gyara masomin]
- Abraham Adesanya (1922-2008), ɗan siyasa
- Adebayo Adedeji (1930-2018), ɗan kashwa
- Adebayo Ogunlesi (b. 1953), lauya, ma'aikacin banki
- Adegboyega Dosunmu Amororo II, mai shirya fina-finai, Olowu na Daular Owu kingdom
- Adewale Oke Adekola
- Afolabi Olabimtan
- Anthony Joshua
- Babafemi Ogundipe
- Babatunde Osotimehin
- Bisi Onasanya
- Bola Ajibola
- Bola Kuforiji Olubi
- Olu Oyesanya
- Cornelius Taiwo
- Dapo Abiodun
- David Alaba, ɗa ga George Alaba, yariman [Ogere Remo], wanj tsohon gari mai dadadden tarihi.
- Dimeji Bankole
- Ebenezer Obey, jùjú mawaƙi
- Ernest Shonekan
- Fela Kuti (1938-1997), mawaƙi, shugaban gungun mawaƙa, makaɗi, mai fafutukar siyasa, mabiyin shirin Pan-African
- Fireboy DML, singer
- Femi Okurounmu, ɗan siyasa
- Fola AdeolaTemplate:Dubious, ɗan kasuwa kuma ɗan siyasa
- Funmilayo Ransome-Kuti (1900-197 malami, mai fafutukar 'yancin mata
- Funke Akindele (b. 1977), 'yar wansa kwaikwayo
- Gbenga Daniel (b. 1956), ɗan siyasa
- Hannah Idowu Dideolu Awolowo (1915-2015), 'yar kasuwa kuma 'yar siyasa
- Hubert Ogunde (1916-1990), jarumin fim, marubucin shiri, manajan fage kuma mawaƙi.
- Ibikunle Amosun (b. 1958), ɗan kasuwa, Sanata, tsohon Gwamnan Jihar Ogun tsakanin 2011-2019
- Idowu Sofola (1934-1982), alkali, Shugaban ƙungiyan Lauyoyin Najeriya daga 1980-1982
- Joseph Adenuga (b. 1982), wanda akafi sani da Skepta, mawakin burtaniya kuma mai shirya wakoki.
- Jubril Martins-Kuye (b. 1942), ɗan siyasa
- K1 De Ultimate (b. 1957), mawaƙin Fuji
- Kehinde Sofola (1924-2007), alkali
- Kemi Adeosun (b. 1967), tsohon ministan Kuɗi na Najeriya
- Laycon (b. 1993), sananne ne mai suna Olamilekan Moshood Agbeleshe, dan wasan kwaikwayo na shirin talabijin, mawakin rap, mawaki kuma marubucin wakoki
- Mike Adenuga
- Moshood Abiola
- Oba Otudeko (b. 1943), ɗan kasuwa
- Obafemi Awolowo (1909-1987)
- Ola Rotimi
- Olabisi Onabanjo
- Oladipo Diya
- Olamide
- Olawunmi Banjo
- Olusegun Obasanjo
- Olusegun Osoba
- Paul Adefarasin
- Peter Akinola
- Salawa Abeni
- Sara Forbes Bonetta
- Tai Solarin (1922-1994), mai koyarwa, mawallafin littafai, mai fafutukar yancin 'yan kasa
- Thomas Adeoye Lambo (1923-2004), malami, mai gudanarwa, masanin lafiyar kwakwalwa, mataimakin shugaban kungiyar World Health Organization
- Tunde Bakare (b. 1954), Pasto Apostolika, ɗan siyasa
- Tunji Olurin (b. 1944), genar mai ritaya
- Wole Soyinka (b. 1934), 1986 mai lambar yabo na rubutu wato Nobel Prize for Literature laureate
- Yemi Osinbajo (b. 1957), ɗan siyasa, lauya
- Bosun Tijani (b. 1977), ɗan kasuwa
Wuraren ziyara a Jihar Ogun[gyara sashe | gyara masomin]
Ma'adanan Jihar Ogun[gyara sashe | gyara masomin]
Ma'adanan da ake iya samu a Jihar Ogun sun hada da:[25]
- Taɓo
- Limestone da Phosphate
- Bitumen
- Kaolin
- Gemstone
- Feldspar
References[gyara sashe | gyara masomin]
- ↑ "Ogun | state, Nigeria". Encyclopedia Britannica. Retrieved 2021-09-23.
- ↑ "World Gazetteer: Nigeria - administrative divisions (per geographical…". archive.ph. 2013-01-05. Archived from the original on 2013-01-05. Retrieved 2021-12-10.
- ↑ "Ogun State". Ogun Smart City. Retrieved 2020-05-24.
- ↑ "Ibese Cement Plant - Dangote Cement". dangote.com. Archived from the original on 11 June 2016. Retrieved 28 May 2017.
- ↑ "Nestlé Flowergate Factory, Ogun". Food Processing Technology. Retrieved 28 May 2017.
- ↑ "Electricity Meter Manufacturing Company". www.memmcol.com. Retrieved Aug 6, 2020.
- ↑ "Coleman Wires and Cables". www.colemancables.com. Retrieved 28 May 2017.
- ↑ "P&G in Nigeria". www.pgcareers.com. Retrieved 2020-05-24.
- ↑ "OGUN STATE". Ogun State Government Official Website. Retrieved 2021-03-07.
- ↑ "Oludare, Ishola (2021-08-15). "Declare public holiday for Ifa festival like Muslims, Christians – Traditionalists tell Abiodun". Daily Post Nigeria. Retrieved 2021-12-08.
- ↑ "6 Important Facts about Ogun State You Probably Didn't Know". Vanguard News. 2017-07-27. Retrieved 2021-12-06.
- ↑ "Federal Government Girls College, Sagamu | School Website". www.fggcsagamu.org.ng. Retrieved 2020-05-24.
- ↑ "Federal Government College, Odogbolu | School Website". fgcodogbolu.com.ng. Retrieved 2020-05-24.
- ↑ "Federal Science And Technical College, Ijebu Imushin | School Website". fstcijebuimusin.com. Retrieved 2020-05-24.
- ↑ "Federal University of Agriculture, Abeokuta, teaching, learning, research". Retrieved Aug 6,2020.
- ↑ ":::TASCE". tasce.edu.ng. Retrieved Aug 6, 2020.
- ↑ "Moshood Abiola Polytechnic". Retrieved Aug 6,2020.
- ↑ "List of NBTE approved State government owned Polytechnics in Nigeria". NBTE portal.
- ↑ "List of NBTE approved State government owned Polytechnics in Nigeria". NBTE portal.
- ↑ "Tai Solarin University of Education | The Premier University of Education". tasued.edu.ng. Retrieved Aug 6, 2020.
- ↑ "Ogun State". Ogun Smart City. Retrieved 2022-02-25.
- ↑ "Home - Chrisland University". www.chrislandtuniversity.edu.ng.
- ↑ "Home - Covenant University". www.covenantuniversity.edu.ng.
- ↑ "McPherson University". Jul 15, 2014. Archived from the original on 2014-07-15. Retrieved Aug 6, 2020.
- ↑ "Natural Resources – Welcome To The Embassy of Nigeria". Retrieved 2021-12-19.