Abiya

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Abiya
Abia (en)


Wuri
Map
 5°N 8°E / 5°N 8°E / 5; 8
Ƴantacciyar ƙasaNajeriya

Babban birni Umuahia
Yawan mutane
Faɗi 3,727,347 (2016)
• Yawan mutane 589.77 mazaunan/km²
Harshen gwamnati Turanci
Labarin ƙasa
Yawan fili 6,320 km²
Sun raba iyaka da
Bayanan tarihi
Mabiyi Imo
Ƙirƙira 27 ga Augusta, 1991
Tsarin Siyasa
Majalisar zartarwa Executive Council of Abia State (en) Fassara
Gangar majalisa Abia State House of Assembly (en) Fassara
Bayanan Tuntuɓa
Lambar aika saƙo 440001
Kasancewa a yanki na lokaci
Lamba ta ISO 3166-2 NG-AB
Wasu abun

Yanar gizo abiastate.gov.ng
Jami'ar jihar abia.
mutanen abia a bukukuwan al'ada.
Majalissar dokokin jihar abia
Tambarin jihar abia
Abia
sarakunan gargajiya
Al'adu
kasuwanni a wani karni

Jihar Abiya Jiha ce dake yankin Kudu maso Gabashin Najeriya, wacce ta hada iyaka daga arewa da kuma arewa maso kudu da jihohin Enugu da Ebonyi; sai kuma daga yamma da Jihar Imo, Jihar Cross River daga gabas, Akwa Ibom daga kudu maso gabas, sai kuma Jihar Rivers daga kudu. Jihar ta samo asalin sunanta ne daga yankunan da suka fi kowanne yawan jama'a a garin: Aba, Bende, Isuikwuato, da kuma Arochukwu.[1] Babban birnin jihar itace Umuahia, a yayin da Aba ta kasance mafi girma kuma cibiyar kasuwancin garin.[2]

Abia_State_coat_of_arms

Acikin jihohi 36 na Najeriya, Abia itace ta 32 a fadin kasa kuma na 27 a yawan jama'a da kiyasin mutane akalla 3,720,000 a bisa kidayar shekara ta 2016.[3] Dangane da yanayin kasa, jihar ta kasu zuwa kashi biyu, Niger Delta swamp forests daga karshen kudancin garin, da kuma busasshen yanayi na Cross–Niger transition forests da yanayi savanna a sauran sassan garin. Sauran muhimman yankunan garin sun hada da Rafukan Imo and Aba wadanda ke kwarara ta yammaci da kudancin iyakar Abiya.

Akwai yaruka da dama da suke zaune a Jihar Abiya a yau, musamman Inyamurai. A lokacin mulkin turawa, yankin Jihar Abiya ta yau na daga cikin yankin mutanen Arochukwu na Daular Aro kafin a turawa su ci su da yaki a Yakin Yakin Anglo-Aro a farkon karni na 1900. Turawa sun mamaye yankin bayan yakin, kuma suka sanya ta cikin Yankin Kudancin Najeriya karkashin kariyar Turawa, wacce daga baya aka hadeta cikin yankin Najeriya ta Mulkin Burtaniya; bayan an hade ta, Jihar Abiya ta zamo cibiyar adawa ga mulkin mallaka turawa wanda ya janyo yakin mata da aka fara a Oloko.

Bayan samun 'yanci a 1960, Jihar Abiya ta yau na daga cikin Yankin Kudancin Najeriya , har zuwa 1967 lokacin da aka rarraba yankin zuwa yankin Jihar Gabas ta Tsakiya. Kasa da watanni biyu bayan faruwar hakan, tsohuwar yankin na Gashin Najeriya ta jawo yakin basasa na tsawon shekaru uku a Najeriya, tare da Abiya na daga cikin garuruwan tawaye na Biyafara. Bayan yakin ya kare kuma an sake hade yankunan a Najeriya, an mayar da Jihar Gabas ta Tsakiya har zuwa 1976 lokacin da Murtala Mohammed ya samar da sabuwar Jihar Imo (wacce ta hada da JIhar Abiya a cikin ta). Bayan shekaru sha biyar, an sake raba Jihar Imo inda aka cire gabashin Imo don samar da Jihar Abiya; amma a shekarar 1996, an sake raba jihar Abiya inda aka samar da Jihar Ebonyi ta yau.[4]

Ta fuskar tattalin arziki, Jihar Abiya ta ta'allaka a samar da man-fetur da natural gas dadi da noma, musamman na doya, masara, taro, man-ja da rogo. Akwai kamfanoni sarrafe-sarrafe musamman a yankin Aba.[5] Dangane da saurin habakar ta a fuskar yawan jama'a da masanaantu, Abiya ta shiga na 8 daga cikin jerin cigaban al'umma a Najeriya.[6]

Tana da yawan fili kimani na kilomita arabba’i 6,320 da yawan jama’a milyan biyu da dubu dari takwas da talatin da uku da dari tara da tisa'in da tara (ƙidayar yawan jama'a shekara 2006). Babban birnin tarayyar jahar ita ce Umuahia. Okezie Ikpeazu shi ne gwamnan jihar tun zaben shekara ta 2015 har zuwa yau. Mataimakin gwamnan shi ne Ude Okochukwu. Dattijan jihar su ne: Eyinnaya Abaribe, Theodore A. Orji da Mao Ohuabunwa[7][8].

Labarin kasa[gyara sashe | gyara masomin]

Jihar Abiya wacce ta mamaye fadin kasa kimanin 6,320sqkm, ta hada iyaka daga kudu da kudu maso gabas da jihohin Enugu da Ebonyi. Jihar Imo daga yamma, Jihar Cross River daga gabas da kuma Jihar Akwa Ibom daga kudu maso gabas, sai kuma Jihar Rivers daga kudu. Sashin kudancin garin na fuskantar ruwan sama mai karfi na kimanin 2,400 millimetres (94 in) a duk shekara, kuma yafi karfi a tsakanin watannin Aprelu zuwa Octoba.[9] Rafuka mafi muhimmanci a jihar sune; Imo da Kogin Aba wanda ke kwarara acikin tekun Atlantic ta jihar Akwa Ibom.[10]

Tarihi da yawan jama'a[gyara sashe | gyara masomin]

Abiya na daga cikin jihohi 36 na Najeriya kuma tana da kananan hukumomi guda 17. An kafa jihar Abiya a ranar 27 ga watan Augustan shekara ta 1991, a lokacin mulkin General Ibrahim Babangida. Jihar na zaune a yankin kudu maso gabashin Najeriya. An samar da jihar Abiya daga cikin jihar Imo kuma jihohin biyu sun hada iyaka. Jihar Abiya na daga cikin garuruwan Niger Delta. Babba birnin jihar itace Abiya, sannan ana mata lakabi da GOD’s OWN STATE. Jihar Abiya ta samo asalin sunanta ne daga yankunan ta hudu da sukafi ko ina yawa wato: Aba, Bende, Isuikwuato, da Afikpo.[11][12]

Jihar Abiya jiha ce ta Inyamurai kuma da yaren Igbonci ake magana a garin. Inyamurai ne suka cike kusan kaso 95% na yawan mutanen garin.[13] Sannan haka zalika ana amfani da harshen turanci a garin, kuma shine matsayin yaren gwamnati da kuma cinikayya. A jihar Abiya, fiye da mutum miliyan 7 kiristoci ne.[14]

Tattalin arziki da ababen more rayuwa[gyara sashe | gyara masomin]

Samar da man-fetur da gas sune muhimman tattalin arzikin Jihar Abiya, wanda yake wakiltan kaso 39% na kudaden shiga (GDP) na Jihar.[15] Amma duk da haka kwararan kamfanonin gida na jihar dangane da shirin Marginal Fields Programme (MFP)- na samun karancin kudade da zai basu damar hakan mai a rijiyoyi kusan 50 dake jihar.[16]

Masana'antun kere-kere na wakiltar kudaden shiga kashi 2% kacal.[15] Cibiyar masana'antun Jihar Abia na nan a birnin Aba, wanda suka hada da kamfanonin sarrafa magunguna, sabulai, robobi, siminti, takalma da kuma kayan kwalliya.[17] Bugu da kari, Jihar Abiya ta samar da wurin taro na kasa da kasa mai daukan mutum akalla 9000 a babban birnin Umuahia. Gwamna T.A Orji ya gina wannan katafaren wuri don bunkasa tattalin arziki ta hanyar tarar baki a tarukan kasa da kasa ko kuma na gida Najeriya da kuma masu yawan bude idanu a Jihar.

Noma na wakiltar kaso 27% na kudaden shiga na Jihar (GDP), kuma ta samar da aiki ga kaso 70% na mutanen garin.[15] Dangane da ruwan sama mai yawa a Jihar, Abiya na da kasar noma mai kyau kuma suna noman doya, masara, dankali shinkafa, kashuw, plantain, taro da kuma rogo.[17] Kwakwan manja ya kasance muhimmin kayan masarufi na siyarwa a Jihar.[17]

Hako Man-fetur da Gas[gyara sashe | gyara masomin]

Akwai akalla rijiyoyin mai guda 100 da kuma masarrafu guda uku a jihar Abiya.[18][19] Akwai kuma masarrafar gas na "Abia/NNPC gas plant".[19] Yi zuwa shekara ta 2012, cibiyar boundary Commission ta sanar da cewa ta maido da rijiyoyin mai 42 daga Jihar Rivers zuwa Abiya.[19] Hakan na nufin cewa, Jihar Abiya ta zamo na hudu a samar da man fetur a Najeriya.[19] Mashahuriyar kamfanin man fetur wato Shell, ke da mallakin mafiya yawan rijiyoyin man da ke Jihar, kuma ta ware kusan guda 50 wanda ake dauka a matsayin mafi muhimmanci.

Jihar tana samar da 36,000 barrels na man-fetur a duk rana; "Imoturu na samar da barrel 23,000 a duk rana; a yayin da ita kuma tashar man-fetur na Isimili ke samar da fiye da barrel 8,000 a duk rana.[19] Akwai rijiyoyin mai guda 4 a yankin mabubbugan Izaku zuwa Obigo. Akalla rijiyoyin mai guda 30 suna kwarara zuwa Umuri sannan kuma akalla rijiyoyin mai guda 8 suna kwarara daga Umurie zuwa Afam" kamar yadda Samuel Okezie Nwogu, Chairman na Abia State Oil Producing Development Area Commission (ASOPADEC). Amma duk da haka, jihar na kukan rashin isasshen kudi daga kudaden da ake samu na man fetur daga Gwamnatin Tarayya.[19]

Matsalolin Muhalli[gyara sashe | gyara masomin]

Bola[gyara sashe | gyara masomin]

Kungiyar kula da muhalli wato Municipal solid waste management (MSWM), ke da alhakin kwashe shara da tattara ta, da zubar da ita don tabbatar da cewa bata cutar da mutane ba. Akwai matsaloli da dama da suke jawo tara shara a yankuna birane, wanda suka hada da yanayin samun kudi, yanayin sararin samaniya, birane da kuma habakar tattalin arziki.[20] Ma'aikatar MSW a jihar Abiya ta kasu kashi uku;

  1. Sharar gida (shara daga gidaje, wuraren cin abinci, kasuwanni da sauran wuraren cinikayya)
  2. Sharar Masana'antu (wanda suka hada da abubuwa masu cutarwa wanda ke bukatar kulawa ta musamman)
  3. Sharar Ma'aikatu (wannan sun hada da shara daga ma'aikatun gwamnati, makarantu, asibitoci da wuraren shakatawa)

Ma'adanan Jihar Abiya[gyara sashe | gyara masomin]

Jami'oi da Kwalejoji[gyara sashe | gyara masomin]

Akwai jami'oi shida a jihar, akwai na gwamnatin tarayya wato Michael Okpara University of Agriculture a Umudike,[22] Abia State University a Uturu, akwai kuma ta 'yan kasuwa Gregory University dake Uturu,[23] Rhema University a Abia,[24] Spiritan University a Umu Nneochi da kuma Clifford University da ke Owerrinta.

Akwai kuma kwalejin Ilimi na Abiya dake Arochukwu, akwai kuma kwalejin Kiwon Lafiya dake Aba. Temple Gate Polytechnic dake a Aba, da kuma Abia State Polytechnic.[25]

Sufuri[gyara sashe | gyara masomin]

Tashar jirgin sama mafi kusa a Jihar Abiya itace tashar Sam Mbakwe Cargo Airport (Tashar Jirgin sama na Owerri), tafiyar sa'a daya na iya kai mutum i zuwa Umuahia, Aba kuma tafiyar sa'a biyu ne zuwa Tashar jirgin saman Port Harcourt International Airport. Za'a iya ziyartar tashar jirgin sama na Akwa Ibom Airport (dake Akwa Ibom). Akwai nisan kimanin kilomita 73.28 (45.53 mi) a tsakanin Birnin Uyo (Akwa Ibom) da Birnin Umuahia (Abia).

Har wayau, akwai kuma tashar jirgin kasa wacce ake zirga-zirga ta hanyoyinta, amma ana kan gyaranta a yanzu. Aba ta hade da jihar Porthacourt ta titin jirgin kasa. Birnin Umuahia ta hade da Aba da Enugu ta titin jirgin kasa. Ana iya zirga zirga ta yankunan ruwayen garin akan jirgin ruwa ko kwale-kwale.

Yaruka[gyara sashe | gyara masomin]

A kasa akwai jerin harsuna da ake amfani dasu a Jihar Abiya dangane da kananan hukumominsu:[26]

LGA Languages
Arochukwu Inyamuranci
Ini Inyamuranci
Obi Ngwa Inyamuranci
Umuahia South Inyamuranci
Umuahia North Inyamuranci
Ikwuano Inyamuranci
Isiukwato Inyamuranci
Ukwa West Inyamuranci
Aba South Inyamuranci
Aba North Inyamuranci
Isiala Ngwa North Inyamuranci
Isiala Ngwa South Inyamuranci
Obingwa Inyamuranci
Umunneochi Inyamuranci
Ugwunagbo Inyamuranci
Ukwa East Inyamuranci

Siyasa[gyara sashe | gyara masomin]

Gwamnan jihar shi ke gudanar da harkokin siyasa a jihar tare da taimakon mukarrabansa na majalisar dokokin jihar. Babban birnin Jihar itace Umuahia.[27] Akwai kananan hukumomi 17 a jihar.

A lokacin da ta zamo jiha a 1991, shugaban kasa Ibrahim Babangida ya nada jagoran yankin wato Frank Ajobena kafin a zabi Ogbonnaya Onu a matsayin gwamna a Tarayyar Najeriya ta uku. Shekaru biyu bayan haka, shugabankasa Sani Abacha ya kawo karshen Tarayyar Najeriya ta Uku (Third Republic) kuma ya tilasta mulkin soja a ko ina. A zamanin mulkin Abacha, an sake nada mutane uku (Chinyere Ike Nwosu, Temi Ejoor, da kuma Moses Fasanya) har zuwa lokacin da Abacha ya mutu shi kuma Abdulsalami Abubakar ya cigaba da mulki. Abubakar ya sake nada mai gudanarwa soja Anthony Obi, kafin a fara aiki da dimukradiyya a shekarar 1998.

A 1999, Najeriya ta cigaba da bin tsarin dimukradiyya kuma an zabi Orji Uzor Kalu a matsayin gwamna a karkashin jam'iyyar PDP. An rantsar dashi a ranar 29 ga watan Mayun 1999. A sabon zabe a shekara ta 2003, Kalu ya sake fitowa takarar gwamna kuma an sake zabar sa har zuwa shekara ta 2007 inda wa'adinsa na wa'adi biyu suka zo karshe. Theodore Orji (PPA) yayi nasarar kayar da Onyema Ugochukwu (PDP) a zaben gwmanan jihar Abiya a 2007. A zaben shekara ta 2011, Theodore Orji ya fice daga jam'iyyar PPA zuwa jam'iyyar PDP bayan nan a sake zaben shi don komawa wa'adi na biyu a matsayin gwamna.

A zaben shekara ta 2015, an zabi Okezie Ikpeazu (PDP) a matsayin gwamnan jihar Abiya na tara.[28] Ya sake yin nasara a zaben shekara ta 2015, inda ya kayar da Uche Ogah na jam'iyyar APC da Alex Otti na jam'iyyar APGA kuma an rantsar dashi a ranar 29 ga watan Mayun 2019.

Kananan Hukumomi[gyara sashe | gyara masomin]

Jihar Abia nada Kananan Hukumomi guda goma sha bakwai (17), Sune:

  1. Aba ta Arewa
  2. Aba ta Kudu
  3. Arochukwu
  4. Bende
  5. Ikwuano
  6. Isiala Ngwa ta Arewa
  7. Isiala Ngwa ta Kudu
  8. Isuikwuato
  9. Obi Ngwa
  10. Ohafia
  11. Osisioma Ngwa
  12. Ugwunagbo
  13. Ukwa ta Gabas
  14. Ukwa ta Yamma
  15. Umuahia ta Arewa
  16. Umuahia ta Kudu
  17. Umu Nneochi

Sarakunan Jihar[gyara sashe | gyara masomin]

Mukami Ethnic Group Suna Class Karamar Hukuma Fada
Enyi (Eze) na Aba Igbo / Eziama Aba Eze Issac Ikonne 1 Aba ta Arewa Osusu Aba
Ochiudo 1 na Aba Ukwu Igbo / Aba Jonathan U. oguejiofor (JP): Alkalin Zaman Lafiya na Tarayyar Nijeriya, Jihar Abia
Osimiri III na Aba Igbo / Aba Eze (Barrister) Sunday Emejiaka 1 Aba ta Kudu Aba
Eze Aro Igbo / Arochukwu Mazi Ogbonnaya Vincent Okoro (Eze Aro III) 1 Arochukwu Oro Arochukwu
Ugwumba 1 na Ndida Ozaar Igbo / Asa Eze Samuel Chukwuemeka Agu Ukwa ta Yamma Umuebulungwu, Ndida Ozaar
Ike 1 na Ikeisu Igbo / Isu Augustine O. Igwe (Ike I) ? Arochukwu Ikeisu (Utugiyi)
Ezeala III na Aro Ngwa Igbo / Aro Ngwa Eze Edward Enwereji ? Osisioma Ngwa
Ugo Oha (Eze) na Etiti Mgboko Umuanunu Igbo / Etiti Ngozi Ibekwe 1 Obi ngwa
Eze 1 na ovukwu abam onyerubi Igbo / Ndi oji Abam Oriji Ojembe 1 Isuikwuato ?
Eze Ukwu 1 of Ngwa-Ukwu Igbo / Ngwa Benard Enweremadu 1 Isiala Ngwa Ngwa Ukwu Kingdom. The ancestral home of Ngwa Land.
Nya 1 of Nunya Igbo / Oguduasaa M.E. Ihevume ? Isuikwuato Nunya Autonomous Community
Ossah-Ibeku (Eze) of Umuahia[29] Igbo / Osaa HRH Nze Hope Onuigbo X X Umuahia Amibo, Nsukwe
Eze of Uturu Igbo / Uturu A.E. Ude ? Isuikwuato Uturu
Igbojiakuru (Eze) of Alayi Igbo / Alayi Ukeje Philip ? Bende Ndi Elendu, Amaeke Alayi
Awu (Eze)of Isuamawu Igbo / Isuikwuato Surveyor Chris E Aboh,FNIS ? Isuikwuato Eluama Isuama
Enachioken Of Abiriba Igbo / Abiriba Kalu Kalu Ogbu 1 Ohafia Abiriba
Ohanyere I Of Ohiya Igbo / Umuahia Eze Abel E. Uhuegbue ? Umuahia South Abia
Eze Ohanyere I Of Ahiaba Ubi Igbo / Isiala Ngwa Eze D.O. Ogbuisi ? Isiala Ngwa North Abia
EZE TOWE 1 of umutowe. Igbo / Ohiya Eze G. C Onwuka ? Umuahia South Abia
Ome Udo II Of Umueze, Ohiya Igbo / Ohiya Uche Nwamarah ? Umuahia South Abia
Okaa Omee I of Amaikwu, Abia Igbo / Ohiya Uche Nwamarah ? Umuahia South Abia
"Ehi II" of Ehi na Uguru Auto. Comm, Umuguru Igbo / Umuguru Eze E. E. Eluwa 1 Isiala Ngwa South
"Ochi 1" of Ochi na Isuochi. Comm, Umunneochi Igbo / Umu Nneochi HRM EZEKWESIRI 1 Umu Nneochi Abia

Al'adu da wuraren bude idanu[gyara sashe | gyara masomin]

  • Arochukwu wacce ke da alaka da cinikayyar bayi
  • Azumini Blue River waterside
  • The Amakama wooden cave; wani rami a jikin bishiya dake iya daukan mutum 20
  • Kogo da ke arewa, sun hada da Umu – Neochi zuwa Arochukwu.
  • Rawar al'ada da gargajiya
  • National War Museum, Umuahia da Ojukwu Bunker a Umuahia
  • Wurin tarihin mulkin mallakan turawa na ABiya
  • Akwete” wuri saqa kaya a karamar hukumar Ukwu ta gabas
  • Masu rawar yakin Ohafia
  • Bikin tunawa da AmaforIsingwu biannual Iza aha
  • Bikin Akpe Festival a Umuahia

Sanannun mutane[gyara sashe | gyara masomin]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "History of Abia State Nigeria". Retrieved 18 September 2021.
  2. "Aba | History & Facts | Britannica". www.britannica.com. Retrieved 12 March 2022.
  3. "Figure 1. Map of abia State showing the 17 local government areas". ResearchGate. Retrieved 12 March 2022.
  4. "This is how the 36 states were created". Pulse.ng. Retrieved 15 December 2021.
  5. "Abia". Encyclopædia Britannica. Retrieved 14 December 2021.
  6. "Human Development Indices". Global Data Lab. Retrieved 15 December 2021.
  7. https://www.nigeriagalleria.com/Nigeria/States_Nigeria/Abia/Brief-History-of-Abia-State.html
  8. https://www.familysearch.org/wiki/en/Abia_State,_Nigeria_Genealogy
  9. "abia". www.usafricaonline.com. Retrieved 29 May 2020.
  10. Nigeria, Media (22 March 2018). "Major Rivers In Abia state". Media Nigeria. Retrieved 13 February2022.
  11. "History of Abia State Nigeria | AllNigeriaInfo". Retrieved 18 September 2021.
  12. "Abia State history". Abia-union.org. Archived from the original on 3 September 2011. Retrieved 28 October 2012.
  13. "Enugu State". Igbofocus.co.uk. 17 January 2012. Archived from the original on 13 November 2009. Retrieved 28 October 2012.
  14. "Abia | state, Nigeria". Encyclopedia Britannica. Retrieved 14 September 2021.
  15. 15.0 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 15.8 Nigeria's 36 States and the FCT, Economic, societal and political profiles, World Bank Report Cite error: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  16. "Channelstv, Nigeria (14 April 2013). "Harnessing Abia's oil and gas potentials". channelstv.com. Retrieved 30 November 2015.
  17. 17.0 17.1 17.2 Hoiberg, Dale H., ed. (2010). "Abia". Encyclopædia Britannica. Vol. I (15th ed.). Chicago: Encyclopædia Britannica Inc. pp. 32. ISBN 978-1-59339-837-8.
  18. "Channelstv, Nigeria (14 April 2013). "Harnessing Abia's oil and gas potentials". channelstv.com. Retrieved 30 November 2015.
  19. 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 "Vanguard, Nigeria (7 August 2012). "Our problem is poor funding – ASOPADEC Chairman". vanguardngr.com. Retrieved 30 November 2015.
  20. Ezechi, Ezerie Henry; Nwabuko, Chima George; Enyinnaya, Ogbonna Chidi; Babington, Chibunna John (September 2017). "Municipal solid waste management in Aba, Nigeria: Challenges and prospects". Environmental Engineering Research. 22(3): 231–236. doi:10.4491/eer.2017.100. ISSN 1226-1025.
  21. "Natural Resources – Welcome To The Embassy of Nigeria" (in Turanci). Retrieved 2022-02-12.
  22. "List of GUU (Gregory University Uturu ) Degree Courses". www.myschoolgist.com. 9 December 2020. Retrieved 18 November 2021.
  23. "List of GUU (Gregory University Uturu ) Degree Courses". www.myschoolgist.com. 9 December 2020. Retrieved 18 November 2021.
  24. "List of Courses Offered by Rhema University". www.myschoolgist.com. 9 December 2020. Retrieved 18 November 2021.
  25. "List of Courses Offered at Abia State Polytechnic". Nigerian Scholars. 20 March 2018. Retrieved 18 November 2021.
  26. "Nigeria". Ethnologue (22 ed.). Retrieved 2020-01-10.
  27. "Umuahia | Location, Facts, & Population | Britannica". www.britannica.com. Retrieved 12 March 2022.
  28. INEC Declares Ikpeazu Winner Of Abia Governorship Election
  29. Chairman of the Abia State Council of Traditional Rulers
  30. "The Power of a Name, By Adaobi Tricia Nwaubani | Premium Times Nigeria" (in Turanci). 2014-02-05. Retrieved 2021-06-29.
  31. "Young Nigerian writers shaping the world". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2018-07-21. Retrieved 2021-06-29.
  32. "Nigeria Politician and Philanthropist Chief Alex Ikwechegh Marks Birthday, Receives Global Accolades". Modern Ghana (in Turanci). Retrieved 2021-06-29.
  33. "Where Is Alexx Ekubo From? – Biography And Ethnicity Of The Nollywood Big Boy". BuzzNigeria - Famous People, Celebrity Bios, Updates and Trendy News (in Turanci). 2021-05-10. Retrieved 2021-06-29.
  34. Chris (2021-06-12). "Abia College Names Library After Alvan Ikoku". Leadership News - Nigeria News, Breaking News, Politics and more (in Turanci). Archived from the original on 2021-06-29. Retrieved 2021-06-29.
  35. "The sun awards 2016: …The winners". The Sun Nigeria (in Turanci). 2016-11-21. Retrieved 2021-06-29.
  36. "Arunma Oteh". World Economic Forum. Retrieved 2020-02-20.
  37. "After leaving World Bank, Arunma Oteh appointed into Ecobank board". TheCable (in Turanci). 2019-01-18. Retrieved 2020-02-20.
  38. Akinola, Wale (2021-01-27). "Buratai, 9 former Nigeria Chief of Army Staff who served between 1999 and 2021". Legit.ng - Nigeria news. (in Turanci). Retrieved 2021-06-29.
  39. "Meet Nigeria Chief of Army Staff since 1999 | The Nation Nigeria". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2021-01-27. Retrieved 2021-06-29.
  40. "Nigerians blast Basketmouth for defending Buhari". TheCable (in Turanci). 2016-03-11. Retrieved 2021-06-30.
  41. Ayoola, Simbiat (2019-08-23). "Comedian Basketmouth shares adorable photo of his kids as they have fun in US". Legit.ng - Nigeria news. (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  42. "Nigeria's security situation 'alarming', we're having sleepless nights - Reps" (in Turanci). 2020-01-28. Retrieved 2021-06-30.
  43. "Bright Chimezie, Former Church Instrumentalist Who Originated Zigima". Nigerian Entertainment Today (in Turanci). 2021-05-15. Retrieved 2021-06-30.
  44. "People said I was dead after I relocated from Lagos to Igboland - Bright Chimezie". Vanguard News (in Turanci). 2018-09-30. Retrieved 2021-06-30.
  45. "Chelsea Eze's Biography and The Works That Brought Her To Fame". BuzzNigeria - Famous People, Celebrity Bios, Updates and Trendy News (in Turanci). 2021-06-24. Retrieved 2021-06-30.
  46. "Taekwondo Day 4 Review: Debutants crowned in an eventful day - The Official Website of the Beijing 2008 Olympic Games". 2008-08-24. Archived from the original on 24 August 2008. Retrieved 2022-06-05.
  47. "Taekwondo Olympic Medal Winners List - Men & Women". olympics.sporting99.com. Retrieved 2022-06-05.
  48. "The 20 Richest Actors in Nigeria and Their Net Worths". BuzzNigeria - Famous People, Celebrity Bios, Updates and Trendy News (in Turanci). 2021-05-03. Retrieved 2021-06-30.
  49. Ayoola, Simbiat (2020-01-10). "Actor Chinedu Ikedieze shares photos of his multi-million naira mansion". Legit.ng - Nigeria news. (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  50. Ezugwu, Obinna. "Chinyere Almona Emerges New LCCI Director General - Business Hallmark". hallmarknews.com (in Turanci). Retrieved 2021-09-14.
  51. "I'm happy not sacrificing my family for career — Chinyere Kalu". Punch Newspapers (in Turanci). 2020-10-11. Retrieved 2021-06-30.
  52. "Captain Chinyere Kalu; Nigeria's first female who flew a plane with water in the engine". Face2Face Africa (in Turanci). 2020-04-27. Retrieved 2021-06-30.
  53. "Eze Brume wins Long Jump, Onyekwere bags gold in Discuss". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2019-08-30. Retrieved 2021-06-30.
  54. "Abia Gov. inaugurates 23 commissioners | Premium Times Nigeria" (in Turanci). 2019-10-16. Retrieved 2021-06-30.
  55. "Gov. swears in 17 LG chairmen in Abia". Pulse Nigeria (in Turanci). 2016-06-15. Retrieved 2021-06-30.
  56. "BBC Radio 4 - Writing a New Nigeria - Meet the authors". BBC (in Turanci). Retrieved 2022-06-05.
  57. "The NWA Lists Their 100 Most Influential Nigerian Writers Under 40". brittlepaper.com. Retrieved 2022-06-05.
  58. "Ukiwe: The Last Original at 80 -". The NEWS. 2020-11-04. Retrieved 2021-06-30.
  59. "Kalu, Ukiwe, former MILADs pay tribute to late officer". The Sun Nigeria (in Turanci). 2018-03-29. Retrieved 2021-06-30.
  60. "How crisis in UNILAG accelerated 1966 coup — Ben Nwabueze". Vanguard News (in Turanci). 2016-10-24. Retrieved 2021-06-30.
  61. "Ikpeazu replies Adeyemi on 'drunk' taunt, hails Abaribe". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2021-03-02. Retrieved 2021-06-30.
  62. "Abaribe to Buhari: Stop giving excuses for failures". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2021-01-01. Retrieved 2021-06-30.
  63. "Sonia celebrates hubby, Ik Ogbonna on his birthday". Vanguard News (in Turanci). 2017-01-11. Retrieved 2021-06-30.
  64. "IK Ogbonna Breaks Silence On Alleged Break-up With Wife". Vanguard Allure (in Turanci). 2018-12-01. Retrieved 2021-06-30.
  65. "Ike Nwachukwu: A bulging past with a long shadow". Vanguard News (in Turanci). 2020-09-08. Retrieved 2021-06-30.
  66. "Ike Nwachukwu @ 80 - The Nation Nigeria". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2020-09-03. Retrieved 2021-06-30.
  67. "Worthy Sons and Daughters of the Great Arochukwu Kingdom – Past and Present — AbaCityBlog". abacityblog.com (in Turanci). 2021-04-04. Retrieved 2021-06-30.
  68. "Jonathan fires IGP, Abubakar steps in". Vanguard News (in Turanci). 2012-01-25. Retrieved 2021-06-30.
  69. "J. Martins acquires Rolls Royce Phantom, G-Wagon 550". Vanguard News (in Turanci). 2012-08-17. Retrieved 2021-06-30.
  70. "'My father attempted to kill me thrice for becoming a musician' – J.Martins | Encomium Magazine" (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  71. "Heroes of the struggle for Nigeria's independence/pioneer political". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2020-10-01. Retrieved 2021-06-30.
  72. "My agenda for making Daughters of Chibok –Joel 'Kachi Benson". The Sun Nigeria (in Turanci). 2019-10-11. Retrieved 2021-06-30.
  73. "Wyborcza.pl". lodz.wyborcza.pl. Retrieved 2021-06-30.
  74. Department, Abia State (Nigeria) Ministry of Information, Culture, and Sports Information (1997). Abia State Official Handbook: 1991-1997 (in Turanci). the Ministry.
  75. Yakubu, Yusufu Abdullahi (2014). Nigeria's Foreign Policy: A Basic Text (in Turanci). Ahmadu Bello University Press Limited. ISBN 978-978-125-467-3.
  76. "Why I joined APC -Idika Kalu". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2015-12-05. Retrieved 2021-06-30.
  77. "Kalu Idika's mum dies at 100". The Sun Nigeria (in Turanci). 2019-08-02. Retrieved 2021-06-30.
  78. "Ohuabunwa tasks National Assembly on people's constitution". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2021-06-18. Retrieved 2021-06-30.
  79. Report, Agency (2021-06-02). "Michael Okpara Centenary Holds Tomorrow". Leadership News - Nigeria News, Breaking News, Politics and more (in Turanci). Archived from the original on 2021-06-02. Retrieved 2021-06-30.
  80. "Ogah Eulogises Late Dr. Michael Okpara's Leadership Style". THISDAYLIVE (in Turanci). 2021-06-05. Retrieved 2021-06-30.
  81. "Where Are They Now - Mr Raw". Nigerian Entertainment Today (in Turanci). 2020-02-25. Retrieved 2021-06-30.
  82. "Why I changed my name from 'Nigga Raw' to 'Mr Raw' - Ukeje Edward". Vanguard News (in Turanci). 2013-07-11. Retrieved 2021-06-30.
  83. "Rear Admiral Ndubuisi Kanu life and times". BBC News Pidgin. Retrieved 2021-06-30.
  84. "Update: Former Military Administrator of Lagos, Rear Admiral Ndubuisi Kanu is dead". Nairametrics (in Turanci). 2021-01-13. Retrieved 2021-06-30.
  85. "Ndubuisi Kanu: Thinker, Soldier, Sailor, Activist". THISDAYLIVE (in Turanci). 2021-01-18. Retrieved 2021-06-30.
  86. Abiola, Rahaman (2021-05-29). "Senator Nkechi Nwaogu: Celebrating a mentor and great leader by Onyendi Victor". Legit.ng - Nigeria news. (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  87. "Be prepared to welcome independence of Biafra... - Nnamdi Kanu". Vanguard News (in Turanci). 2020-06-01. Retrieved 2021-06-30.
  88. Sunday, Ochogwu (2021-06-08). "I want to sit, talk with Nnamdi Kanu - Abia Gov, Ikpeazu". Daily Post Nigeria (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  89. "Kanu: The lanky boy who shook the world at Atlanta '96 | Goal.com". www.goal.com. Retrieved 2021-06-30.
  90. "Kanu Nwankwo confirms sale of Papilo FC". TheCable (in Turanci). 2018-01-13. Retrieved 2021-06-30.
  91. "The Top 50 Ultimate Nigerian Gentlemen of 2018". Within Nigeria (in Turanci). 2019-03-01. Retrieved 2021-06-30.
  92. Umozurike, U.O. "The African Charter on Human and Peoples' Rights: Suggestions for More Effectiveness". digitalcommons.law.ggu.edu. Annual Survey of International & Comparative Law. Retrieved 19 September 2021.
  93. Emmanuel, Dayo (2018-06-29). "Nigerian Exporters Must Benefit From AGOA Before 2025—Minister". National Wire (in Turanci). Archived from the original on 2020-02-20. Retrieved 2020-02-20.
  94. "Gov Ikpeazu gives recipe for national development". Punch Newspapers (in Turanci). 6 July 2019. Retrieved 2020-02-20.
  95. "Supreme Court affirms Ikpeazu's election as Abia governor" (in Turanci). 2020-01-08. Retrieved 2020-02-20.
  96. "Kalu resumes duty at Senate after release from Kuje Correctional Centre". Vanguard News (in Turanci). 2020-06-09. Retrieved 2021-06-30.
  97. "INTERVIEW: It took two years to produce 'Clash', says Pascal Atuma". TheCable Lifestyle (in Turanci). 2021-06-05. Retrieved 2021-06-30.
  98. "#EndSARS: Filmmaker Pascal Atuma hails Nigerian youths, pens open letter to Buhari". The Sun Nigeria (in Turanci). 2020-10-12. Retrieved 2021-06-30.
  99. Newswatch (in Turanci). Newswatch Communications Limited. 2008.
  100. The News (in Turanci). Independent Communications Network Limited. 1998.
  101. "Ruggedman… Conscious vibes of rap apostle". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2020-08-29. Retrieved 2021-06-30.
  102. "Why I declined being running mate to Abia gov candidate, says Ruggedman". Punch Newspapers (in Turanci). 2019-02-17. Retrieved 2021-06-30.
  103. Alim, H. Samy; Ibrahim, Awad; Pennycook, Alastair (October 2008). Global Linguistic Flows: Hip Hop Cultures, Youth Identities, and the Politics of Language (in Turanci). Routledge. ISBN 978-1-135-59299-8.
  104. Holmes, Keith (May 2012). Black Inventors: Crafting Over 200 Years of Success (in Turanci). Global Black Inventor Resea. ISBN 978-0-9799573-1-4.
  105. "Samuel Chukwueze: Profile, Expert Analysis, Tactical Overview & Video". Football (soccer) greatest goals and highlights | 101 Great Goals (in Turanci). 2020-11-05. Retrieved 2021-06-30.
  106. Adedayo, Tolu (2021-04-06). "Top 5 Nigerian Footballers Playing in Europe's finest Leagues". Latest Sports News In Nigeria (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  107. "Senator T.A Orji Emerges Best Performing Lawmaker In the National Assembly — AbaCityBlog". abacityblog.com (in Turanci). 2020-11-29. Retrieved 2021-06-30.
  108. "Uche Jombo Glows @40". THISDAYLIVE (in Turanci). 2020-01-03. Retrieved 2021-06-30.
  109. "Brother Jekwu: Mike Ezuruonye's first fruit as a producer". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2016-12-10. Retrieved 2021-06-30.
  110. "Uche Chukwumerije (1939-2015)". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2015-05-22. Retrieved 2022-06-05.
  111. "Uche Okechukwu, Ifejiagwa launch football academy". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (in Turanci). 2018-02-21. Retrieved 2021-06-30.
  112. "Why Abians Yearn for Uche Ogah". THISDAYLIVE (in Turanci). 2018-11-18. Retrieved 2021-06-30.
  113. "Administration – Abia State University Uturu". absuu.net. Archived from the original on 2021-09-14. Retrieved 2021-09-14.
  114. "Biafra agitators are mad people, says Uma Ukpai". Latest Nigeria News, Nigerian Newspapers, Politics (in Turanci). 2020-10-07. Retrieved 2021-06-30.
  115. Egbedi, Hadassah (2015-10-16). "Exclusive interview with Uzodinma Iweala, author, Beasts of No Nation". Ventures Africa (in Turanci). Retrieved 2021-06-30.
  116. "Yagazie Emezi". Invisible Borders. 2016-04-19. Archived from the original on 2022-01-27. Retrieved 2022-03-24.


Jihohin Najeriya
Babban birnin tarayyar (Abuja) | Abiya | Adamawa | Akwa Ibom | Anambra | Bauchi | Bayelsa | Benue | Borno | Cross River | Delta | Ebonyi | Edo | Ekiti | Enugu | Gombe | Imo | Jigawa

Kaduna | Kano | Katsina | Kebbi | Kogi | Kwara | Lagos | Nasarawa | Neja | Ogun | Ondo | Osun | Oyo | Plateau | Rivers | Sokoto | Taraba | Yobe | Zamfara