Harsunan Kordofanian

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Harsunan Kordofanian
Linguistic classification
ISO 639-5 kdo

Harsunan Kordofanian rukuni ne na yanki na rukunin harsuna biyar da ake magana a cikin tsaunukan Nuba na yankin Kudancin Kordofan na Sudan : harsunan Talodi–Heiban, harsunan Lafofa, harsunan Rashad, harsunan Katla da harsunan Kadu . Ƙungiyoyi huɗu na farko wani lokaci ana ɗaukar su a matsayin rassan dangin Nijar – Kongo, yayin da a yanzu ana kallon Kadu a matsayin reshe na dangin Nilo-Saharan da aka tsara.

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin 1963, Joseph Greenberg ya ƙara su cikin dangin Nijar – Kongo, ya ƙirƙira shawararsa ta Nijar-Kordofanian. Harsunan Kordofanian ba a nuna suna da alaƙa da juna fiye da sauran rassan Nijar-Congo, amma ba a nuna su sun zama ƙungiya mai inganci ba. A yau, an cire harsunan Kadu, kuma sauran yawanci ana haɗa su cikin Nijar-Congo daidai.[ana buƙatar hujja]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2023)">abubuwan da ake bukata</span> ]

Roger Blench ya lura cewa iyalai Talodi da Heiban suna da tsarin ajin suna na yankin Atlantic-Congo na Nijar-Congo amma harsunan Katla guda biyu ba su da wata alama ta samun irin wannan tsarin. Duk da haka, harsunan Kadu da wasu daga cikin yarukan Rashad sun bayyana sun sami azuzuwan suna a matsayin wani ɓangare na Sprachbund maimakon gada su. Blench ya kammala da cewa Talodi da Heiban su ne ginshiƙan Nijar – Kongo yayin da Katla da Rashad suka kafa reshe na gefe tare da layin Mande .[ana buƙatar hujja]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2023)">abubuwan da ake bukata</span> ]

Heiban, Katloid, da Talodi kuma an haɗa su tare a cikin ƙididdigar ƙididdiga ta atomatik ( ASJP 4) ta Müller et al. (2013). [1] Koyaya, tunda an samar da bincike ta atomatik, haɗawar zata iya kasancewa ko dai saboda lamunin ƙamus na juna ko gadon gado.

Taswirar iyalai na harshe, dangi, da harsunan da ake magana a cikin tsaunin Nuba . Kordofanian ya hada da Kadu da dukkan reshen Neja-Congo .

Harsuna Talodi-Heiban[gyara sashe | gyara masomin]

Harsunan Heiban, wanda kuma ake kira Koalib ko Koalib–Moro, da harsunan Talodi, wanda kuma ake kira Talodi–Masakin, suna cikin ƙungiyar Talodi–Heiban . [2]

Lafofa harsuna[gyara sashe | gyara masomin]

Lafofa (Tegem) an ware shi na ɗan lokaci tare da Talodi, amma da alama wani reshe ne na Nijar – Kongo.

Rashad harsuna[gyara sashe | gyara masomin]

Adadin harsunan Rashad, wanda kuma ake kira Tegali–Tagoi, ya bambanta tsakanin kwatance, daga biyu (Williamson & Blench 2000), uku (Ethnologue), zuwa takwas (Blench ms ). Tagoi tana da tsarin ajin suna kamar harsunan Atlantika-Congo, wanda da alama an aro, amma Tegali ba ya da shi.

Harsunan Katla[gyara sashe | gyara masomin]

Harsunan Katla guda biyu ba su da wata alama ta kasancewa da tsarin ajin suna irin na Nijar-Congo.

Harsunan Kaduna[gyara sashe | gyara masomin]

Tun da aikin Thilo C. Schadeberg a cikin 1981, "Tumtum" ko reshe na Kadu yanzu ana gani a matsayin Nilo-Saharan . Duk da haka, shaidun kaɗan ne, kuma rabe-raben ra'ayin mazan jiya zai ɗauke ta a matsayin iyali mai zaman kanta.

Sake ginawa[gyara sashe | gyara masomin]

Quint (2020) yana ba da shawarar cewa za a iya sake gina Proto-Kordofanian daga harsunan Heibanian, Talodian, Rashadian, Katloid, da Lafofa . Sake gina Proto-Kordofanian nasa sune kamar haka: [3]

Gloss Proto-Kordofanian Talodian Heibanian Lafofa Katloid (Tima) Rashadian
bark 1 (n.) *-mVk- *t-ə-mək Koalib kìmùukùl [kìmùugùl] Orig kìmbàkɔ́l
bark 2 (n.) *k(V)VrE ~ *c(V)VrE c-iíri kúúr *g-ware
beat / hit *-bV- *-gob- / *kə-bɔ *-bid̪- ...biŋ Orig bí(r) / pù(ró)
belly *-VrVk ~ *-VɽVk *j-+-arag / *ca-rək *g-+-aare t̪-úur-i kúɽúún
bite / eat *-CVk *-gVjog / *kə-ɟɔ *-iy- ...jiɛ *yɛk
blood *(C)iCPV *ŋ-+-ittsug / *ŋ-ɪccʊk Katla ija ~ iya Rashad wiya
breast *CVmiC *j-+-intsig / *c-ə-mmik Tima kɨ̀míndì *d-miɲ
clothes *kErEC *k-ɛrɛt̪ *g-+-ered̪ Tagoi kɛr(ɛ́)w
dry *-OndV *-an d̪o *-unDo *-uddi
ear *kVnV *g-+-eenu / *k-ɛnu *g- / n-+-aani kɔ́.nɔ̀ Tagoi finin, Tegali (a)nuu
elephant *-VŋV(C) *d-+-oŋor yuːŋi *(fV)ŋVn
eye *?+-git *j-+-igg / *c-it Katla gɨgöt *y-ngid
foot / leg *-AkA(C) *ts-+-agag Koalib káakà [káagà] l-ia-ga *d-ɛgɛn
goat *Em(b)iT *w-+-emig / *u-mit ɛɛmi Tima címìd̪ *mbɨt
green / wet *-iklV ~ *ijlV *-iigla b-ʊ́ɒji-lli Tagoi -ijilú, Tegali -rígɛ̂l
hair *kaam ~ *gaam *d-+-ʊgaŋ / *NC-ŋən̪ Tima káàm *g-aam
head *gaCDP ~ *CPaCDP *j-+-ats, *c-ac Katla gas *g-aj
left (side) *-CVul- ~ *-CVur- *-gule / *-gulɛ *-awur kúlɪ *-awwir
mud *-ElO Koalib kèlòo Tima k-ʌ́ʌ́lu Orig ŋí̧lɔ́
near *-Et̪t̪OC *-iddu / *-t̪t̪o-t Koalib kɛ́ttɔ̀k [kɛ́t̪t̪ɔ̀k] Tima mɛ̀t̪ɛ́n Tagoi gattɔŋ / tɔgɔt
one *attV ~ *addV *-aDDe Tima àtíín Orig wàttá
rain *kaw ~ *kal *k-abɪk *g-+-aw k-állɔ́-y *(y)au
red *-OrdE *-oode[4] / *-d̪ɛ *-UUre Tima -rdí *-araw
sheep *kACVAC *t̪ʊ-ŋgat̪ Koalib káaŋàl βaːŋi (k)áŋàl Orig kàgóy
smoke (n.) *-uCLVBbV *g-+-ulu c-oor-í kʊ̀ʊ̀ɽʊ́n Tagoi k(ə)rək, Tegali tulɛ́
sun *-VCNV *j-+-iŋgi, *c-ə-ŋgi Ø-+*-aŋin kínèè *-aane
tongue *-d̪Vŋl(V) ~ *-d̪VlVŋ(V) *d̪-+-(V)lVŋe / *tʊ-ləŋɛ d̪-+*-ŋela l-íáŋ-i kìlíŋíì *d-aŋil(-ag)
vomit *-UdA ~ *-UwA -VddV / *uk-dɛ *-wey- lwâ-d̪aŋ... lwa -húwʌ̀ *VdVk

Lexical isoglosses[gyara sashe | gyara masomin]

Starostin (2018) ya lissafa waɗannan isoglosses na gama gari na gama gari a cikin yarukan Kordofanian. Ana nuna alamun ƙira masu yuwuwa a cikin m . [5]

Kwatankwacin ƙamus[gyara sashe | gyara masomin]

Misalin ainihin ƙamus na rassan Heiban, Talodi, Rashad, da Lafofa:

Lura : A cikin sel na tebur tare da slash, ana ba da nau'i guda ɗaya kafin slash, yayin da nau'i na jam'i ya bi slash.

Harshe ido kunne hanci hakori harshe baki jini kashi itace ruwa ci suna
Proto- Heiban [6] *ay/ g-, j- *-ani *-ad̪alo / g-,j-; g-,n- *-ŋad̪ / li-,j- *-ɗaya; *-iŋla ? /D-,d- *-uuɲu *-win / ŋ- *-uya / li-,ŋu- (WC); *-uɲ / ʔ-, j- (E) *-aaɽe/gu-,j- (WC) *-awa / ŋ- * -id̪d̪ *-iriɲ / j-
Proto- Talodi [7] *c-da/k- *k-ɛnu / 0- *k-ə-ɲɟɛ / 0-,n- *c-ə-ɲit / k- *tʊ̪ -ləŋɛ / ḷə- *t-̪ ɔn̪ / ḷ- *ŋ-ɪccʊk *c-ə-mma-ɲan̪ / m- *p-ɪda / k- *ŋ-ɪḷ,-ɪḷɪ *ḷə-ɡɔ *k-ə-ḷəŋan / 0- (ko *...n̪)
Proto- Katloid [8] * g-ɗaɗɗe *-ɔnɔ *gɪ-led̪ *-laŋɛd̪ *i-ju (u) *-ʌ-lV-
Tagoi [9] yigət / ŋə́gət fənín / fənédit yídir / ŋə́dər tíɲən / ŋə́ɲən táŋə́lak / yáŋə́lágɒt kajər / hajərət ŋɔ́y ku / ku kafɔ́ / hafɔ́ yayi yik pəŋən / fəŋən
Turjok [9] íŋgət / ŋgət fəniín / fəníínət indər / ŋəndər M. tiɲin / ŋiɲin taŋəlk / yaŋəlak ~ yaŋəlɒgɔt kiɲjɛr / siɲjɛr(g)ɔt ŋɔ́y ku / su kafɔ / safɔ́ yaya pɛŋɛn / sɛŋɛn
Tagoma [9] ŋgə́t̚ / ŋgə́de nu ~ nũũ / núun ~ anuun ndr / ndr ɲin / ɲin aŋa / aŋún ̩ɲjár / (a)ɲjáre óyá / óyo̍n uru/urun las / kasa ega yik ɛŋɛn / ɛŋɛnɛ́ɛn
Gaba [10] ṭ-ì, ʤ-ì / m- kә́-ràŋ(ì) / a- ṭ-ɛ̀ɲ(ì) / k- l-iәŋ(ì) k-ɛɲi / ɛɲi ɲɪ̀ ṭ-uɔ̀m(ì) / m- kuwö(ì) / bɔɔ(ì) ɲì kɗaɗ ku-ruwә̀ŋ / a-
El Amira [10] lilaŋ / ɲimaŋ wimu t-aɲ / k- liŋ kiɲ ɲi tuwa kwa ɲi palith

Lambobi[gyara sashe | gyara masomin]

Kwatanta lambobi a cikin yaruka ɗaya:

Classification Language 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Katla Katla ʈíʈʌ́k cík ʌ̀t̪ʌ́t̪ ʌ̀ɡʌ́lʌ̀m ɟɔ́ɡ͡bə́lɪ́n ɟɔ́lʈɪ́n ɟɔ́lɪ́k t̪ʌ́ŋɡɪ̀l ɟʌ́lbʌ̀ʈɪ́n ràk͡pác
Katla Tima ʌt̪een / at̪ɪɪn iheek ihwʌy ihʌlʌm iduliin ɪntədakwalɔŋ ɪnt̪at̪ɪŋɛɛl ɪnt̪ɪŋɛrɛy int̪ʌhʌdʌkun ihedʌkún
Rashad Tagoi (Orig) -wàttá / ùttá wùkkók wìttá wàrʊ̀m wʊ̧ràm ɲérér ʊ̀mʊ̀rɡʊ́ tùppá kʊ́mnàsá(n) kʊ́mán
Rashad Tegali m̪t̪a rəkkʊ / rʊkkʊ d̪akt̪a / d̪at̪t̪a aːrəm ʊmmə ɲeˑɽe ʊmmərkʊ duˑpˑa fəŋɪsan fəŋən
Heiban Warnang (Werni/Wernang) ŋɔ̀ʈʈɔ́r ŋèrccáccény ŋèrráttén ŋèlàmlàŋ ŋera ŋoʈʈor ŋera ŋoʈʈor ŋemabolo ŋoʈʈor (5+1?) ŋera ŋoʈʈor ŋemabolo ŋèrccáccény (5+2?) ŋelamlaaŋɔ (4 x 2 ?) ŋera ŋoʈʈor wanoe (1- ?) kiccukurrɐ
Heiban Moro ɡónto lə́ɡə́tʃan lə́ɡɪ́tʃɪn márlon ðénə́ŋ ðénə́ŋ nəɡónto (5+ 1) ðénə́ŋ lə́ɡə́tʃan (5+ 2) ðénə́ŋ lə́ɡɪ́tʃan (5+ 3) ðénə́ŋ nəmárlon (5+ 4) rɛ́θ
Heiban Tira kɛ̀nːɛ kɪ̀ɽɪcàn kɪ̀ɽɪcɪ́n maɬɽʊ̀ ðɛ́nɛ̀ ɽɪ̀cín ɽɪ̀cɪ̀n (3+3) maɬɽʊ kɪ̀ɽɪcɪ̀n (4+3) ɔ́bːɔ̀ ðɛ́nɛ̀ n̪maɬɽʊ̀ (5+4) ʊ́rːɪ̀
Heiban Laro kʷɛ̀tɛ̀ rɔ́m tə̀ɽìl kʷɔ̀ɾɔ̀ŋɔ́ tʊ̀dìní ɲə̀rlə̀l kʷɔ̀ɾátə̀ɾìl (4+3) ɗúbə̀ tʊ̀dìní kʷɔ̀ɾɔ̀ŋɔ́ (5+ 4)
Heiban Otoro wɛ̀dɔ́ŋ kútèn t̪èɽel kɔ̀ɽɔŋ t̪ɔ̀ðːnɛ ɲɛ̄ɽɛl kɔ̀ɽɔ t̪eɽel (4+3) dúbə t̪ɔ́ðːnɛ́ kɔ̀ɽɔŋ (5+ 4) dìː
Heiban Koalib (1) kwɛ́t:ɛ kwiɽín tɛjɪɾ kɔɽŋɔn tuðní ɲiɾlíl kunəðɗuβə ɗuβaβuŋa kunəðɗi ɗí
Heiban Koalib (2) -ɛ̀t̪t̪ɛ̀ -iɽɐn tɔɔɽɔl twaɽŋan toðne ɲerlel ɗòvɔ̀kkwóɽɔ̀n ɗòvɔ̀kkwóppà kwúnɐ̀ttùrrí rúi
Talodi Dagik j-ɜlːʊ j-ɛːɽa j-ɜt̪ːɜk̚ bɽandɔ si-s-ɜlːʊ (litː one hand) na-j-ɜlːʊ (5 + 1) na j-ɛːɽa (5 + 2) na j-ɜt̪ːɜk̚ (5 + 3) na bɽandɔ (5 + 4) n̪ipɽa
Talodi Acheron bulluk weɽʌk wʌt̪t̪ʌk bɽando zəɡuŋ zulluk (lit: 'one hand') zəɡuŋ zulluk na bulluk (5 + 1) zəɡuŋ zulluk na weɽʌk (5 + 2) zəɡuŋ zulluk na wʌt̪t̪ʌk (5 + 3) zəɡuŋ zulluk na bɽando (5 + 4) ɡurruŋ
Talodi Lumun cʊ́lʊ́kʊ̂ mɛ̀ɽá mɽaβʊ́ɾʊ̀k mɔ́ʲɔ̀ɽɪ̀n mʊ́ɣʊ́lʊ̀k mɽakʊ́ɾʊ̀k mɛ́ɽɛ̀ɽàβʊ́ɾʊ̂k ( 3) ? mámɔ̀ɾmɔ̀ɾ (2 x 4) ? mʊ́ɣʊ́lláʲɔ̀ɽɪ̀n (5 + 4) mɑ̀tul

Duba kuma[gyara sashe | gyara masomin]

  • Harsunan Dutsen Nuba

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Müller, André, Viveka Velupillai, Søren Wichmann, Cecil H. Brown, Eric W. Holman, Sebastian Sauppe, Pamela Brown, Harald Hammarström, Oleg Belyaev, Johann-Mattis List, Dik Bakker, Dmitri Egorov, Matthias Urban, Robert Mailhammer, Matthew S. Dryer, Evgenia Korovina, David Beck, Helen Geyer, Pattie Epps, Anthony Grant, and Pilar Valenzuela.
  2. Gerrit Dimmendaal, 2008.
  3. Quint, Nicolas (2020).
  4. Schadeberg, Thilo C. 1981.
  5. Starostin, George.
  6. Schadeberg, Thilo C. 1981.
  7. Norton, Russell, and Thomas Kuku Alaki.
  8. Dimmendaal, Gerrit J. 2019 (in press).
  9. 9.0 9.1 9.2 Schadeberg, Thilo.
  10. 10.0 10.1 Blench, Roger.

Littafi Mai Tsarki[gyara sashe | gyara masomin]

  • Herman Bell. 1995. Duwatsun Nuba: Wanene Yayi Magana A 1976? ( hanyar adana kayan tarihi ). Kasancewa binciken sakamakon da aka buga daga babban aikin Cibiyar Nazarin Afirka da Asiya : Binciken Harshe na tsaunukan Nuba .
  • Roger Blench. Ba a buga ba. Shin Kordofanian ya zama ƙungiya kuma idan ba haka ba, ina harsunansa suka dace da Nijar-Congo?
  • Roger Blench. Ba a buga ba. Kordofanian da Nijar–Congo: sabbin kuma sabbin shedar kamus .
  • Roger Blench, 2011, Ya kamata a raba Kordofanian? , Taron Nuba Hills, Leiden
  • PA da DN MacDiarmid. 1931. " Harsunan Dutsen Nuba." Bayanan Sudan da Rubuce-rubucen 14: 149-162.
  • Carl Meinhof . 1915-1919. "Sprachstudien im egyptischen Sudan". Zeitschrift für Kolonialsprachen 9-9. "1. Tagoya." 6: 164-161. "2. Tumale". 6:182-205. "11. Tegele." 7:110-131. "12. Rashad." 7:132.
  • Thilo C. Schadeberg . 1981 a. Binciken Kordofanian. SUGIA Beiheft 1-2. Hamburg: Helmut Buske Verlag.
  • Thilo C. Schadeberg . 1981 b. "Das Kordofanische". Ga Sprachen Afrikas. Makada 1: Niger–Kordofanisch, ed. by Bernd Heine, TC Schadeberg, Ekkehard Wolff, shafi. 117–28 SUGIA Beiheft 1-2. Hamburg: Helmut Buske Verlag.
  • Thilo C. Schadeberg . 1981c. "Rarraba rukunin yaren Kadugli" . Nilo-Sahara, ed. ta TC Schadeberg da M. Lionel Bender, shafi. 291-305. Dordrecht: Foris Publications.
  • Brenda Z. Seligmann. 1910-11. "Lura akan harshen Nubas na Kudancin Kordofan ." Zeitschrift für Kolonialsprachen 1:167-188.
  • Roland C. Stevenson. 1956-57. "Bincike na tsarin sauti da tsarin nahawu na harsunan Dutsen Nuba, tare da yin la'akari da Otoro, Katcha, da Nyimang." Afrika und Übersee 40:73-84, 93-115; 41:27-65, 117-152, 171-196.
  • Tucker, AN, MA Bryan. 1956. Harsunan Bantu na Arewa maso Gabashin Afirka. (Handbook of African Languages, Part III.) Oxford University Press : London .
  • AN Tucker, MA Bryan. 1966. Nazarin Harshe/ Harsunan da ba Bantu ba na Arewa maso Gabashin Afirka. (Handbook of African Languages.) Oxford University Press : London .
  • Tutschek, Lorenz. 1848. "Ka mutu Tumale-Sprache." Gelehrte Anzeigen, herausgegeben von Mitgliedrn der k. bayyar. Akademie der Wissenschaften . Nrs. 91-93; Farashin 729-52. (= Bulletin der königl. Akademie der Wissenschaften . Nrs. 29-31.)
  • Tutschek, Lorenz.. 1848-50. "A kan harshen Tumali". Abubuwan da aka gabatar na Philological Society na 1846-47 da 1847-48. Vol 3:239-54. Ayyukan Philological Society na 1848-49 da 1849-50. Vol. 4: 138-9.

Hanyoyin haɗi na waje[gyara sashe | gyara masomin]

Media related to Kordofanian languages at Wikimedia Commons