Yaa Akyaa

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Yaa Akyaa
Rayuwa
Haihuwa 1840 (183/184 shekaru)
ƙasa Daular Ashanti
Ƴan uwa
Mahaifiya Afua Kobi
Yara
Ahali Mensa Bonsu (en) Fassara da Kofi Karikari
Sana'a
Sana'a sarki

Yaa Akyaa (1847–1917) ita ce uwar sarauniyar Daular Ashanti a 1884-1896. Tana da babban tasiri a lokacin mulkin ɗanta, kuma ta yi aiki a matsayin abokiyar haɗin gwiwa na zahiri.

Rayuwar farko[gyara sashe | gyara masomin]

An haife Yaa Akyaa a daular Ashanti wajen shekara ta 1847.[1] Ita 'yar Asantehemaa Afua Kobi, haifaffiyar masarautar Oyoko ce. Jim kadan bayan haihuwarta aka yanke shawarar za ta zama magajin Sarauniya Afua Kobi a matsayin Asantehemaa, wanda aka fi sani da Uwar Sarauniya.[1] Yaa Akyaa ya ci gaba da auren Akyebiakyerehene Kwasi Gyambibi, wanda ya kasance mai ba da shawara ga Uwar Sarauniya da sauran manyan sarakunan daular. A lokacin aurensu sun haifi 'ya'ya goma sha uku.[1][2]

Aikin siyasa[gyara sashe | gyara masomin]

Yaa Akyaa ta zama Uwar Sarauniya a 1884[2] bayan ta kori dan uwanta Mensa Bonsu a shekara ta 1884, a cikin shekarar ta yi gudun hijira duka shi da mahaifiyarsu; danta Kwaku Dua II ya zama sarki, amma ya mutu bayan kwanaki 44 a kan kujerar cutar kaji, bayan haka ta yi aikin shigar da danta Prempeh I zuwa Stool na Zinare. Tun yana ɗan shekara 15 kawai, ta sami damar yin tasiri mai yawa a kansa yayin da ta ci gaba da mulkin kanta. Koyaya, bayan an yi ikirarin cewa shi ne magajin sarauta, wani mutum ya yi karo da shi wanda ya haifar da rikici a Ashanti. A lokacin yakin basasa na yau da kullun, maƙwabcin Adansis ya yi amfani da raunin yanayin Ashanti. Su kuma Adansiyawa sun yi kira ga Burtaniya da ta fara yaki da Ashanti, kuma Birtaniya ta amince.[2] Ta kasance mai tsananin adawa da Birtaniya, kuma ba za ta daina komai ba don kawar da ko kawar da abokan gaba, kodayake ta kasance mai hankali a cikin al'amuran da suka shafi siyasar sarauta. Kiyayyar ta ga Birtaniya ta samo asali ne daga cutar da suke kawowa mutanen Ashanti da rigingimun da take haddasawa.[2]

Rayuwa daga baya[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin 1896 turawan Ingila sun yi nasarar mamaye Ashanti kuma suka tura ta zuwa Seychelles, tare da ɗanta da wasu manyan; a can ta zauna har mutuwar ta. Har yanzu tana ci gaba da zama mai rikitarwa a Ghana saboda al'adar ta na amfani da tashin hankali kan abokan hamayyar ta.[3]

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. 1.0 1.1 1.2 Jackson, Guida (2009). Women Leaders of Africa, Asia, Middle East, and Pacific: A Biographical Reference. Xlibris Corporation. p. 128. ISBN 978-1469113531.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 "Yaa Akyaa (c. 1837–c. 1921) | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com (in Turanci). Retrieved 2018-11-28.
  3. Kathleen E. Sheldon (2005). Historical Dictionary of Women in Sub-Saharan Africa. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5331-7.