Dele Giwa
 Dele Giwa | |
|---|---|
| Rayuwa | |
| Haihuwa | Ile Ife, 16 ga Maris, 1947 |
| ƙasa | Najeriya |
| Ƙabila | Yaren Yarbawa |
| Mutuwa | Ikeja, 19 Oktoba 1986 |
| Yanayin mutuwa |
kisan kai (explosion (en)  ) |
| Ƴan uwa | |
| Abokiyar zama | Florence Ita Giwa |
| Karatu | |
| Makaranta |
Brooklyn College (en) Fordham University (en) |
| Harsuna |
Turanci Pidgin na Najeriya |
| Sana'a | |
| Sana'a | ɗan jarida, edita da mai wallafawa |
| Muhimman ayyuka |
Newswatch (en) |
Dela Giwa (an haife shi a ranar 16 ga watan october ta alif 1947)
dan jaridan Najeriya ne kuma shi ne ya kirkiro kamfanin Newswatch magazine.
Dele Giwa an kashe shi da bama-bamai a gidan sa dake Ikeja, Lagos, a yayin da yake karatu tare da Kayode Soyinka, a ranar Lahadi, 19 ga watan Oktoba, 1986. Wannan kisan ya faru ne kwana biyu bayan da aka yi masa tambayoyi daga jami’an Hukumar Tsaro ta Kasa (SSS). A cikin wani hira da aka yi da jaridu a filin jirgin sama, Leitenan Kolonel A.K. Togun, Mataimakin Daraktan SSS, ya bayyana cewa a ranar 9 ga Oktoba, Dele Giwa da Alex Ibru ne suka shirya taron manema labarai tare da shugabannin SSS. Togun ya bayyana cewa a wannan taron ne SSS da manema labarai suka cimma wani sirrin yarjejeniya na takaita labarai. Bisa wannan yarjejeniya, manema labarai za su tura kowanne labari da zai iya haifar da kunya ga gwamnati zuwa SSS kafin su fitar da shi. An gayyaci Giwa zuwa hedikwatar SSS a ranar 19 ga Satumba, 1986, bayan da ya rubuta wani labari inda ya bayyana Sabon Kasuwar Musayar Kudi ta Mataki na Biyu (SFEM) a matsayin “gwajin Allah” kuma ya yi tsokaci cewa idan SFEM ta gaza, mutane za su doke shugabanninsu a tituna. An yi hira da Giwa, an kuma dauki bayaninsa daga bakin jami’an SSS biyu. Daga bisani an kai shi don ganawa da Leitenan Kolonel Togun, mataimakin daraktan hukumar a ofishinsa. An ruwaito cewa Togun ya fada wa Giwa cewa bai ga komai mai cike da cin fuska a cikin labarin ba, domin Giwa ya kuma bayyana a cikin wannan labarin cewa yana da fata cewa Babangida yana da niyyar ganin SFEM ta yi aiki.
[gyara sashe | gyara masomin]A cewar makusancin Giwa da abokin aikinsa, Ray Ekpu, a ranar 16 ga Oktoba, 1986, an tambayi Giwa ta waya daga Col Halilu Akilu na Hukumar Leƙen Asiri ta Sojoji (DMI) kan zargin cewa an ji Giwa yana tattaunawa da wasu mutane game da shigo da makamai. An kuma kira Giwa zuwa hedikwatar SSS a ranar 16 ga Oktoba, 1986, sannan a ranar gobe Ekpu ya rakoshi zuwa hedikwatar SSS domin hira. Leitenan Kolonel Togun ya zargi Giwa da Newswatch da shirya rubuta “wannan bangaren” na labarin kan Ebitu Ukiwe wanda aka cire daga mukamin Babban Shugaban Rundunar Sojoji, ga Janar Babangida. Munaƙalar ta buga wani labari mai taken, “Wasannin Ikon: Ukiwe ya fadi”, a cikin edisyon ta na 20 ga Oktoba wanda aka sayar a ranar 13 ga Oktoba, 1986. Togun ya kuma zargi Giwa da shirin hada kai da Kungiyar Kwadago ta Najeriya (NLC), Kungiyar Malaman Jami’a (ASUU), da dalibai don aiwatar da juyin juya hali na zamantakewar jama’a. An kuma zargi Giwa da cewa ya ce Newswatch za ta dauki Alozie Ogugbuaja, wanda aka dakatar daga mukamin Jami’in Hulda da Jama’a na ’Yan Sandan Najeriya. Ogugbuaja ya bayyana cewa a ranar 16 ga Oktoba, 1986, an kawo bama-bamai wanda aka kawo a gidan sa na GRA, Ikeja, Lagos. Ogugbuaja ya kuma ce yana zargin cewa an sa ido kan wayarsa saboda Giwa da Ray Ekpu a cikin daya daga cikin hirarsu da shi sun yi alkawarin daukar shi aiki a Newswatch idan ‘yan sanda sun kore shi. Ray Ekpu ma ya yi imanin cewa an sa ido a gidajen su da wayoyin su saboda ya tattauna da Giwa kan daukar Ogugbuaja aiki a Newswatch a waya kawai; ya ce ya gano na’urorin sa ido guda biyu a cikin murfin littattafai biyu a cikin dakin karatunsa. Leitenan Kolonel Togun yayin da yake tambayar Giwa, ya ce bai san cewa Akilu ya riga ya tambayi Giwa kan zargin shigo da makamai ranar da ta gabata ba, wannan bayan Giwa ya kawo masa wannan batu.
Giwa ya shaida wa abokinsa, Prince Tony Momoh, wanda a lokacin shine Ministan Sadarwa, cewa yana jin tsoron rayuwarsa saboda nauyin zarge-zargen da aka yi masa. A cewar Ekpu, Momoh “ya yi watsi da shi a matsayin barkwanci kuma ya ce jami’an tsaro suna son bata masa rai”; Momoh ya yi alkawarin duba lamarin. A ranar Asabar, 18 ga Oktoba, Giwa ya kuma yi magana da Admiral Augustus Aikhomu, Babban Shugaban Rundunar Sojoji wanda ya ce yana da masaniya game da lamarin kuma ya yi alkawarin duba shi.
Daga bisani, a ranar 18 ga Oktoba, a rana guda kafin tashin bama-bamai, wani ma’aikaci na DMI ya kira gidan Giwa kuma ya nemi lambar waya ta ofishin Giwa daga matarsa, Funmi. Wannan mutumin daga DMI ya sake kiran daga baya yana cewa bai samu damar yin magana da Giwa a ofis ba sannan ya sanya Col Akilu a layi. Ekpu ya ce Akilu ya tambayi matan Giwa hanyoyin tuki zuwa gidan su, kuma lokacin da ta tambaye shi dalilin da yasa yake bukatar hanyoyin, ya bayyana cewa yana so ya tsaya a gidan su yayin tafiyarsa zuwa Kano kuma ba shi da masaniya sosai game da Ikeja. Ya kuma bayar da cewa ADC na Shugaban kasa yana da wani abu ga Giwa, wataƙila gayyata. A cewar Ekpu, wannan ba abin mamaki ba ne domin Giwa ya riga ya karbi kwafi na wasu daga cikin jawaban Shugaban kasa a baya ta hannun Akilu.
A safiyar 19 ga Oktoba, Giwa ya kira Akilu domin tambayar dalilin da yasa ya yi kiran gidan sa ranar da ta gabata. Akilu ya kira daya daga cikin matan Dele Giwa don neman adireshin gidansu. An zargi Akilu da bayyana cewa yana son gaya wa Giwa cewa an warware lamarin. Ekpu ya ce Giwa ya amsa Akilu cewa ba a gama ba kuma ya riga ya shaida wa lauya, Chief Gani Fawehinmi, don ci gaba da lamarin. Akilu ya fada wa Giwa cewa ba dole ba ne, cewa ba lamarin lauya ba ne kuma ya kamata ya dauki lamarin a matsayin an warware shi.
Kimanin mintuna 40 bayan hirar wayar da Akilu, an kawo wani kaya ga mai gadi na Giwa wanda ya miƙa wa ɗansa, Billy. (Bayanan da aka bayar kan abin da aka yi amfani da shi wajen kai kayan sun sha bamban). A cewar Billy, kayan sun haɗa da alamar tambarin Najeriya, wanda ke takaita wasikar ga sunan da aka rubuta a kai. Billy ya kuma ce wannan ba shi ne karo na farko da mahaifin sa ya karɓi wasiku daga gwamnati ba. Lokacin da Giwa ya karɓi kayan daga ɗansa, yana tare da Kayode Soyinka (Shugaban Ofishin London na Newswatch). Kayan ya fashe a kan cinyar Dele Giwa, yana raunana shi sosai kuma yana watsar da shi har na ɗan lokaci, har Soyinka ya rasa ji saboda ya tafi dakin bayan gida kafin Giwa ya buɗe kayan. An garzaya da Giwa asibiti inda daga bisani ya rasu daga raunukan da aka yi masa.
Manazarta
[gyara sashe | gyara masomin]Abubakar Ubale jibril (Falaki) IJMB, BSc, MSc (in view) public health, kuma manazarcin siyasar Nigeria ta yau da Kullum da Sauran siyasar duniya.