Yewa

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Yewa
Rayuwa
Sana'a
Imani
Addini Candomblé (en) Fassara

Da alama Egbado sun yi ƙaura - watakila daga Ketu, Ile-Ife, ko Oyo - zuwa yankin da suke yanzu a farkon ƙarni na 18. Garuruwan Egbado, mafi mahimmanci sun hada da Ipokia, Ado odo, Ayetoro, Imeko Afon,Ilaro da Igbogila, an kafa su ne a ƙarni na 11 zuwa 18 don cin gajiyar hanyoyin cinikin bayi daga cikin daular Oyo zuwa bakin teku a Porto-Novo . Sauran garuruwan kuwa su ne Ilobi da Ijanna, wadanda suke da dabarun kare gefen hanyoyin bauta. Egbados' sun kasance ƙarƙashin mulkin masarautar Oyo, wanda ya tafiyar da su ta hannun gwamna Onisare na Ijanna . ‘Yan Oyo sun kasa tura sojojin dawakinsu domin kare hanyoyin, saboda kuda na tsetse da rashin abincin doki wanda hakan ya sa suka dogara ga mutanen Egbado wajen tafiyar da hanyoyin. Masana tarihi Akinjogbin, Morton-Williams da Smith duk sun yarda cewa a farkon karni na 18 wannan hanyar zuwa gabar teku ta tsunduma cikin cinikin bayi, kuma bayi ne ginshikin tattalin arzikin Oyo.

Daga baya Egbado sun samu ‘yancin kai bayan faduwar masarautar Oyo, amma sun sha fama da hare-hare akai-akai daga wasu kungiyoyi irin su Dahomey da suka yi wa bayi (wadda suka kwace, da sauran su, Gimbiya Sara Forbes Bonetta ), da kuma kabilu daban-daban da ke son karfi ya bude nasu hanyoyin cinikin bayi zuwa teku. An lalata garuruwan Ilaro da Ijanna a shekarun 1830. A cikin 1840s Egbado sun kasance ƙarƙashin ikon ƙungiyar Egba da ke kusa, waɗanda suka yi amfani da yankin Egbado don ƙirƙirar hanyoyin zuwa Badagry da tashar jiragen ruwa na Legas . A cikin 1860s Egba ya yi watsi da hanyar saboda Birtaniyya suna yin amfani da karfin sojan ruwa don ƙoƙarin kawar da cinikin bayi . Sakamakon haka, Egba ya kori ’yan mishan na Burtaniya da ’yan kasuwa daga yankin a shekara ta 1867.

Bayan shekara ta 1890 Egbado sun nemi a kariya daga Birtaniyya kuma ya samu karamin sansanin sojoji masu dauke da makamai, ta haka ya zama mai cin gashin kansa daga Egba. Yankin ya zama wani yanki na Turawan Mulkin Mallaka da Kare Najeriya a 1914, a matsayin shiyya ta Egbado a lardin Abeokuta . Daga baya aka mayar da hedikwatar gudanarwa, bayan kirkiro sabuwar jihar Ogun ta mamaye tsohuwar lardin Abeokuta.

Egbado/Yewa na zamani[gyara sashe | gyara masomin]

A shekarar 1995 Egbado sun zabi canza sunansu zuwa "Yewa", da sunan kogin Yewa da ke ratsa yankin da suke zaune. Da farko dai masana aikin gona ne, amma akwai masu sana'a da sarrafa masaku . An fi samun su a yankunan: Ado-Odo/Ota, Ipokia, Yewa South, Yewa North, Imeko Afon, da kuma wani yanki na Abeokuta ta Arewa . Akwai korafe-korafe cewa tsarin ubangida da son zuciya a siyasar Najeriya ya sa aka yi watsi da yankin ta fuskar zuba jari.[ana buƙatar hujja] .

Yankin ya haɓaka wani shahara da wani irin salon waka, wanda ake kira Bolojo, a cikin 1970s.

Babu tabbacin ainihin yawan jama'ar Yewa, amma yana iya zama kusan 400,000.

Ci gaba da karatu[gyara sashe | gyara masomin]

  • Ogunsiji, O. (1988). Kiwo a yankin Egbado na jihar Ogun . Ahmadu Bello University, Zaria.
  • Kola Folayan. (1967). "Egbado zuwa 1832: Haihuwar dilemma", Journal of the Historical Society of Nigeria, 4, pp. 15-34.
  • Anthony IA and Niran O.(2015). "Yewaland: Shekara Dari Kafin da Bayan 2014" Yewa Descendants Union, Abuja

Template:Yoruba topics