Gana (outlaw)

Gana (outlaw)
Rayuwa
Haihuwa	1970s
Mutuwa	8 Satumba 2020
Yanayin mutuwa	(Gunshot Wounds (en) )
Sana'a
Sana'a	theft (en) , gang (en) , outlaw (en) da mai-ta'adi

Terwase Akwaza (c. 1970s - 8 September 2020) wanda aka fi sani da Gana (wani lokaci ana yi masa laƙabi da Ghana ) ya kasance wanda ake nema ruwa a jallo kuma shine shugaban wata ƙungiyar tsageru a jihar Benue, Najeriya, wanda yayi ayyukansa a tsakanin shekara ta 2015 zuwa 2020. A cewar Murphy Ganagana da George Okoh, an kamanta shi da jaruntakar irin ta Robin Hood. Ya yi ta'addanci a yankin Sankera geopolitical axis wanda ya haɗa da kananan hukumomin Katsina-Ala, Ukum, da Logo, sama da shekaru goma. Jama’ar yankin sun danganta sihirin bacewa da bayyana gare shi kuma suka yi rawar jiki da ambaton sunansa. An ƙi shi saboda laifuffukan da ya aikata, ya sanya kansa don ganin mutanen Tiv a matsayin mai kare su daga wuce gona da iri. Mutanen ƙauye su Gbeji sun so shi saboda samar musu da abubuwan more rayuwa. Ana zargin Gana da aikata; Kisan kiyashi, Garkuwa da mutane, Kashe-kashe, Fashi da makami, Satar shanu, Ta’addanci da Kisa. Ya ɗauki nauyin manoma da ‘yan kasuwa da manyan mutane. Yaƙin da ya yi na mulkin mallaka da tsoffin abokansa ya lalata al'ummomi da yawa. An ɗora masa kyautar Naira miliyan 50 a kansa. Ayyukan boye da kuma hare-haren sama da na kasa da ‘yan sandan Najeriya da sojoji suka yi na fitar da hayaki da kama shi ko kashe shi ya ci tura. Sojojin Najeriya sun kashe shi bayan ya mika kansa don yin afuwa a ranar 8 ga Satumba 2020.

Rayuwar farko

Terwase, wanda a zahiri yana nufin 'Allah ya taimaki', haifaffen Gbishe ne, gundumar Kpav, karamar hukumar Katsina-Ala ta jihar Benue. Ya rasa iyayensa tun yana ƙarami. Mahaifinsa boka ne mai karfi (masanin tsiro) wanda aka ce ya yi masa wasici da sihiri. Wasu sun ce ikonsa ya samo asali ne daga wani wurin ibada da ke saman dutse a bakin ƙauyensa, Gbishe. Wasu kuma sun yi imanin cewa ikonsa na daga wata al'ada ta sihiri inda ya kashe kuma ya binne 'yarsa mai shekaru 12.

Ya fara aikata laifin yana da shekaru 10 zuwa 12 yana satar kayan kiwon kaji a unguwarsu, wanda ya ɓoye kayan satar a cikin sanannun jakunkunan da aka sani da Ghana Must Go na Najeriya. Hakan ya sa ake masa lakabi da ‘Gana’ tare da mutanen yankin. Ya shahara da zama ɓarawo kuma ya fara yin safarar yan kasuwa da suke komawa gida a ranakun kasuwa.

Daga baya, Gana ya shiga ƙungiyar ‘yan bindiga da ke kare al’ummarsa daga hare-haren Fulani makiyaya da ‘yan ƙabilar Jukun. Jajircewarsa ya sami sha'awar jama'arsa da sarakunansa. Wasu na ganin cewa bayan gudunmawar da ya bayar wajen cin nasara da dama, matsafa daga ƙauyensu sun yanke shawarar yi masa katanga da karfin tsiya wanda ya kare shi daga makamai da harsasai kuma ya bashi damar ɓaccewa.

Ya kasance mai auren mace fiye da ɗaya yana da mata sama da 30. A cewar matarsa ta 33, Sarauniya, duk macen da Gana ya taba to tana kasancewa a matsayin matar shi. A wajen Sarauniya Gana ya taɓa bayanta (ɗuwawu) kuma ta bishi ta zama matarsa.

Farauta da afuwa

Afuwa ta farko

Gana ya zauna a cikin daji yana tare da namun daji har zuwa ranar Litinin, 31 ga watan Agusta, 2015, lokacin da ya fara bayyana a bainar jama'a domin karɓar afuwar da Samuel Ortom, gwamnan jihar Benue ya yi wa masu aikata laifuka a jihar. Ya jagoranci kungiyarsa ta mazaje kusan 500 don mika wuya ga shirin afuwar tare da mika bindigogi 84.

An naɗa shi shugaban rundunar haɗin guiwa kan tara kuɗaɗen shiga a jihar sannan kuma an haɗa shi da wata tawagar jami’an tsaro da ta kunshi jami’an tsaro da (Civil Defence). Haka kuma kamfanin sa, Ghatertex Nigeria Limited an ba shi kwangilar tattara harajin kayayyaki inda ya rika aika wa gwamnatin jihar naira miliyan 10 duk wata tare da rike sauran a matsayin kuɗin tafiyar da ayyukansa da kuma daidaita yaran sa.

Samun ’Yancin sa ba daɗe ba lokacin da aka zarge shi da kisan Denen Igbana, Babban Mataimaki na Musamman kan Tsaro na Musamman ga Gwamna. Ortom a ranar 20 ga Mayu, 2016. Ya ki amsa gayyatar da ‘yan sanda suka yi masa domin yi masa tambayoyi, ya koma ɓuya. Gwamnatin jihar ta janye afuwar da ta yi masa tare da soke naɗin nasa a matsayin shugaban kwamitin haɗin gwiwa kan tara kuɗaɗen shiga da kwangilar da aka bai wa kamfaninsa, Ghatertex.

Sake Farautarsa

An fara gudanar da shirin neman Gana ne bayan ya ki mika kansa domin yi masa tambayoyi kan zargin da ake masa na hannu a kisan Denen Igbana, babban mataimaki na musamman kan harkokin tsaro ga gwamnan jihar Benue. Gwamnatin jihar dai ta janye afuwar da ya yi masa tare da ɗora masa tukuicin Naira miliyan 10 da farko, sannan daga bisani ta kai Naira miliyan 50.

A cikin farautar da aka kwashe tsawon shekaru huɗu ana gudanar da ayyukan sirri da kuma samame ta sama da kasa da jami’an ‘yan sanda da na sojan Najeriya suka yi da nufin fitar da hayaki da kama shi ko kuma kashe shi ya ci tura. Duka ayyukan soji na musamman da aka fi sani da "Operation Ayem A Kpatuma" da "Operation Whirlstroke", ba su yi nasara ba.

Afuwa ta biyu

Komawar Gana ga ayyukan sa na aikata laifi ya fi kowane lokaci muni. Harin sama da kasa da sojoji da ‘yan sanda da jami’an tsaron jihar suka kai musu ba su kai ga gano shi ba, ballantana su kashe shi.

Yayin da harkokin tattalin arziki a cikin tsarin siyasar ƙasar suka tsaya cik, fitattun ‘yan ƙasar, ‘yan siyasa, shugabannin addini da na gargajiya sun buƙaci gwamnan jihar Benue, Samuel Ortom, ya yi masa afuwa karo na biyu, a ranar 4 ga Satumba, 2020, yayin ƙaddamar da aikin da kuma duba ayyukan gwamnatin jihar a yanki. Gwamnan ya sanya ranar 8 ga Satumba 2020 a matsayin ranar da za a yi afuwa.

Miƙa wuya

Gana da wasu yaransa sun fito domin ayi musu afuwa a filin wasa na Emmanuel Akume Atongo da ke Katsina-Ala a idon jama'a domin rungumar shirin. Wasu sarakunan gargajiya da manyan jama’a ne suka tarbe shi suka nufi Makurdi, babban birnin jihar Binuwai inda ake gudanar da taron kwamitin tsaro na jihar domin tabbatar da afuwar.

Mutuwarsa

Sai dai sojojin sun tare ayarin motocin a Masaje da ke kusa da Yandev a karamar hukumar Gboko inda aka kashe shi.

Wasiƙu da hirarraki

Yayin da yake ɓoye, Gana ya ba da damar sauraron Charles Eruka, ɗan jarida tare da Channels TV, kuma ya rubuta wasiƙa zuwa ga Hukumar Kare Haƙƙin Ɗan Adam ta ƙasar Najeriya (NHRC). A cikin gidan Talabijin na musamman na Channels TV, ya bayyana wasu ayyukan da ya ke yi a duniya inda ya zargi manyan jami’an gwamnatin jihar Benue da hannu a wasu laifuka a jihar.

A cikin hirar, Gana ya bayyana cewa Fulani makiyaya ne suka horar da shi a kasashen Nijar, Sudan, da Kamaru kuma a lokuta daban-daban, tare da ‘yan ƙungiyar sa sun yi yaki a matsayin ‘yan amshin shatan Fulani makiyaya a rikice-rikicen da suke yi a Najeriya. Ya yi zargin cewa Fulani makiyaya sun shirya kwace jihohin Filato, Nasarawa, Binuwai, da kuma Taraba inda suka tuntuɓe shi don magance rikicin da suka yi a Taraba. Sai dai ba a rufe yarjejeniyar ba inda ya ki amincewa da tayin nasu na naira miliyan dari uku da hamsin duk da cewa ya rage farashinsa zuwa naira miliyan dari bakwai da hamsin daga farkon naira biliyan ɗaya. A cewarsa, ya ki amincewa ne saboda kuɗaɗen ba su isa a yi ‘kwance’ da kafa rundunar soji a jihar Taraba ba, domin gudanar da aiki cikin nasara.

Gana ya musanta cewa yana da hannu a wani kisan babban mataimaki na musamman kan tsaro ga Gwamna Ortom, Denen Igbana. Ya zargi marigayi Igbana da kitsa sace-sacen mutane a jihar, inda ya bayar da misali da abubuwa guda biyu: daya a Gboko da kuma matar wani fitaccen ɗan kasuwan Igbo a Makurdi, wanda aka fi sani da Officon. Ya yi zargin cewa an biya kuɗin fansar matar Officon ga marigayi Igbana, inda aka samu sabani a tsarin raba tsakanin Denen da yaransa maza. A duka biyun da aka yi garkuwa da su, ya bayar da gudunmawa wajen ganin an kamo masu garkuwa da mutanen da ‘yan sanda suka sake su bisa umarnin Igbana.

A cikin wata wasika da ya aikewa babban sakataren hukumar kare hakkin ɗan Adam ta kasa mai kwanan wata 30 ga watan Yuni 2016, Gana ya sake bayyana zargin. Ya musanta cewa yana da hannu a kisan Denen Igbana kuma ya ce bai amince da ‘yan sanda su yi masa adalci ba, shi ya sa ya ɓuya.

Ya kuma zargi mai baiwa gwamnan jihar Binuwai shawara kan harkokin tsaro, Edwin Jando, wani Kanar mai ritaya na rundunar sojojin Najeriya da laifin yin harbin bindiga da kuma wata hanyar harsashi.

Zaluncinsa

Gana ya kasance mara tausayi da zalunci. Bisa umarninsa, an kori al'ummomi tare da lalata su. Duk wani ƙalubale ga mulkinsa mafi girma na duniya ya gamu da mutuwa. Cibiyar sadarwarsa ta kasance mai salo da tsari mai kyau, wanda hakan ya sa ya guje wa jami'an tsaro. Ya kawo cikas ga harkokin zamantakewa da tattalin arziki a yankin Sankera.

Binne mutane da ransu

Ya binne mutane da yawa da rai, ya kashe su ko kaɗan. Matarsa ta 33, Sarauniya, ta bayyana cewa ya kashe ƴarta ɗaya tilo da suka haifa tare kuma ya binne ta a wani kabari mara zurfi.

Waɗanda aka kashe din sun haɗa da Hakimin Mbayongo, Cif Aloo Alev, da takwaransa na Michihe, Cif Chiahemba Livinus Shom, a karamar hukumar Katsina-Ala da kuma Cif Awua Alabar, Hakimin Kundav a karamar hukumar Ukum, wanda ya kashe shi. an harbe shi a gaban iyalansa.

Kisan matar mai Shari'a

Gana kuma shi ne ke da alhakin sace tare da kashe matar mai shari’a Tine Tur na Kotun Ɗaukaka Kara, Esther Nguumbur Tur, da abokin aikinta, Mbalamen Kpensuen Aminde. An kashe mutanen biyu ne bayan karɓar kuɗin fansa. Shi ma jirgin Hilux da aka yi garkuwa da su bai samu ba. Alkalin kotun ɗaukaka ƙara bai tsira ba daga raunin da ya ji na kisan matarsa. Ya rasu jim kaɗan bayan haka.

Harin Zaki biam

A ranar 20 ga Maris 2017, Gana da ‘yan ƙungiyar sa sun kai hari a Zaki Biam inda suka kashe mutane kusan 17.

Tallafawa

Gana ya gina makarantar sakandare da kimiyya a ƙauyen su, kuma ya sa ma makarantar sunan sa. Ya kuma bayar da tallafin karutu. Yawancin waɗanda suka ci gajiyar karatun nasa sun kammala karatun digiri.

Ya kuma bayar da babura da motoci da injinan nika da tallafin kasuwanci ga wasu jama’ar yankinsa.