Harshen Nauru

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Harshen Nauru
Dorerin Naoero — dorerin Naoero
'Yan asalin magana
harshen asali: 9,300 (2013)
second language (en) Fassara: 1,000 (2013)
Baƙaƙen boko
Lamban rijistar harshe
ISO 639-1 na
ISO 639-2 nau
ISO 639-3 nau
Glottolog naur1243[1]
Mai magana da Nauruan, an yi rikodin a Taiwan .

Nauruan [2] ko Nauru[3][4][5] (Nauruan:) yare ne na Australiya, ana magana da shi a asali a cikin tsibirin Nauru . Ba a fahimci dangantakarta da sauran harsunan Micronesia ba.

Fassarar sauti[gyara sashe | gyara masomin]

Consonants[gyara sashe | gyara masomin]

Nauruan yana da wayoyin baki 16-17 . Nauruan yana yin bambance-bambancen sautin sauti tsakanin baƙaƙen baƙaƙen da baƙar magana. Velarization ba ya bayyana kafin dogon baya wasulan da kuma palatalization ba a fili a gaban marasa ƙananan wasalan gaba.

Wayoyin baki
Bilabial Dental Dorsal
palatalized tantancewa Palatal post-velar labbabi
Nasal n ŋ (ŋʷ)
Tsaya mara murya t k
murya d ɡ ɡʷ
Ƙarfafawa ʝ ( ɣʷ )
Kusanci j w
Rhotic r rʲ

Tasha mara murya ba ta da ƙarfi kuma hanci shima ya bambanta da tsayi. Dental tsayawa /t / da /d / zama [ tʃ ] da [ dʒ ] bi da bi a gaban manyan gaban wasulan.

Matsakaicin sun zama masu jujjuyawa a cikin "lafazin jaddadawa." Nathan (1974) ya fassara su a matsayin ⟨ j ⟩ da ⟩ ⟨ amma kuma ya ce sun bambanta da wa]anda ba na silabic ba na manyan wasulan. /w / kuma ana iya jin shi azaman mai jujjuyawa [ ɣʷ ] .

Dangane da damuwa, /r / na iya zama maɗaukaki ko trill. Ba a san takamaiman yanayin sautin /rʲ / ba. Nathan (1974) ya fassara shi da ⟨ r̵ ⟩ kuma ya yi hasashen cewa yana iya yin kama da baƙaƙen baƙaƙe kuma za a keɓe shi.

Tsakanin wasali da kalma-ƙarshe /mˠ /, epenthetic [ b ] ya bayyana.

Wasula[gyara sashe | gyara masomin]

Akwai wasulan sauti guda 12 (tsawo shida, gajeru shida). Bugu da ƙari ga allophony a cikin tebur mai zuwa daga Nathan (1974), adadin wasulan suna rage zuwa [ə]:

Phoneme Allophones Phoneme Allophones
/ii/ [iː] /uu/ [ɨː ~ uː]
/i/ [ɪ ~ ɨ] /u/ [ɨ ~ u]
/ee/ [eː ~ ɛː] /oo/ [oː ~ ʌ(ː) ~ ɔ(ː)]
/e/ [ɛ ~ ʌ] /o/ [ʌ]
/aa/ [æː] /ɑɑ/ [ɑː]
/a/ [æ ~ ɑ] /ɑ/ [ɑ ~ ʌ]

Wasikun da ba a buɗe ba (wato, duka sai /aa/, /a/, /ɑɑ/ /ɑ/) zama mara-syllabic yayin da ake gaba da wani wasali, kamar yadda yake cikin /e-oeeoun/[ɛ̃õ̯ɛ̃õ̯ʊn] ('boye').

Damuwa[gyara sashe | gyara masomin]

Damuwa yana kan madaidaicin silsilar lokacin da kalmar ƙarshe ta ƙare da wasali, akan maƙalar ƙarshe idan ta ƙare cikin baƙaƙe, kuma ta farko tare da maimaitawa.

Tsarin rubutu[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin rubutaccen yaren Nauru, an fara amfani da haruffa 17:

  • Wasula biyar: a, e, i, o, u
  • Baƙaƙe goma sha biyu: b, d, g, j, k, m, n, p, q, r, t, w

Ba a haɗa haruffan c, f, h, l, s, v, x, y da z ba. Tare da karuwar tasirin harsunan waje, musamman Jamusanci, Ingilishi, Gilbertese, da wasu tsiraru na Pama-Nyungan, an shigar da ƙarin haruffa cikin haruffan Nauruan. Bugu da ƙari, bambance-bambancen sauti na ƴan wasulan sun taso, ta yadda umlauts da sauran sautuna masu kama da juna an nuna su tare da tilde.

Ƙoƙarin sake fasalin harshe na 1938[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin 1938 an yi ƙoƙari na kwamitin harshen Nauruan da Timothy Detudamo don sauƙaƙe karanta harshen ga Turawa da Amurkawa. An yi niyya ne don gabatar da alamomin yare da yawa kamar yadda zai yiwu don sautunan wasali daban-daban don bayyana nau'ikan yaren Nauruan.  a rubuce. An yanke shawarar gabatar da lafazin kabari kawai a wurin tsohon tilde, domin an maye gurbin umlauts "õ" da "ũ" da "ô" da "û". An maye gurbin "ã" da "e".

Hakanan, an gabatar da "y" don bambance kalmomi da Ingilishi "j" ( puji). Don haka, kalmomi kamar ijeiji aka canza zuwa iyeyi. Bugu da ƙari, an maye gurbin "ñ" (wanda ke wakiltar hanci na velar ) da "ng", don bambanta Mutanen Espanya Ñ, "bu" da "qu" da "bw" da "kw" bi da bi, an maye gurbin "ts" tare da "j" (tunda yana wakiltar karin magana mai kama da Ingilishi "j"), kuma an cire "w" da aka rubuta a ƙarshen kalmomi.

Waɗannan gyare-gyaren an yi su ne kawai: umlauts "õ" da "ũ" har yanzu ana rubuta su da tildes. Duk da haka, haruffan "ã" da "ñ" yanzu ba safai ake amfani da su ba, ana maye gurbinsu da "e" da "ng", kamar yadda gyara ya tsara. Hakazalika, an aiwatar da rubutun baƙaƙe biyu "bw" da "kw". Ko da yake "j" ya maye gurbin "ts", wasu haruffa har yanzu suna amfani da "ts." Misali, gundumomin Baiti da Ijuw (bisa ga sake fasalin Beiji a Iyu) har yanzu ana rubuta su da tsohon salon rubutu. "y" ya zama karbuwa gabaɗaya.

A yau ana amfani da haruffan Latin guda 30 masu zuwa.

  • Wasula : a, ã, e, i, o, õ, u, ũ
  • Consonants : b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, ñ, p, q, r, s, t, v, w, x, y, z

Dangantakar wasikun da ke sama sune: a[ɑ/a], ã[ɛ], e[e/e̞/ɛ], i[i/ɪ/ɨ], o[o/ɔ], õ[ø], u[ʊ/ʉ], ũ[y], b[b], bw[b͡w], c[k/s], d[d], da[ʤi], f[f], g[g], gw[g͡w], h[ h], j[ʤ̊], k[k], kw[k͡w], nng[ŋː], l[l], m[m], n[n], n[ŋ], p[p], qu[ k͡w], r[ɾ/r], s[s], t[t], ti[ʧi], ts[ʤ̊], v [f/v], w[w/ɣ], x[k͡s], y [j/ʝ], z[z].

Yaruka[gyara sashe | gyara masomin]

A cewar wani rahoto da aka buga a shekara ta 1937 a birnin Sydney, an sami yaruka iri-iri har sai da Nauru ta zama mulkin mallaka a Jamus a shekara ta 1888, kuma har zuwa lokacin da aka fara buga rubutun farko da aka rubuta cikin harshen Nauruan. Ire-iren sun bambanta sosai ta yadda mutanen gundumomi daban-daban sukan fuskanci matsalar fahimtar juna gaba daya. Tare da karuwar tasirin harsunan waje da haɓakar rubutun Nauruan, yarukan sun haɗu zuwa daidaitaccen harshe, wanda Alois Kayser da Philip Delaporte suka inganta ta hanyar ƙamus da fassarorinsu.

A yau akwai ƙarancin bambancin yare. A gundumar Yaren da kewaye akwai wani yare mai suna da ake magana da shi, wanda ya ɗan bambanta.

Kamus na Nauruan Delaporte[gyara sashe | gyara masomin]

A cikin 1907, Philip Delaporte ya buga kamus na Jamus-Nauruan aljihunsa . [1] Kamus ɗin ƙarami ne (10.5 × 14 cm), tare da shafuka 65 da aka keɓe ga ƙamus da ƙarin dozin zuwa jimloli, wanda Jamusanci ya tsara ta haruffa. Kimanin kalmomin Jamusanci 1650 ana goge su a cikin Nauruan, galibi ta hanyar jumloli ko nau'ikan iri ɗaya. Akwai wasu nau'ikan Nauruan 'na musamman' 1300 a cikin masu shela, gami da duk waɗanda ke faruwa a cikin jumla, suna watsi da alamomin ƙira . Lafazin da ake amfani da su a wurin ba kowa ba ne; lafazin lafazin guda ɗaya ne kawai ( tilde ) ake amfani da shi a yau.

Misalin rubutu[gyara sashe | gyara masomin]

Misalin rubutu na gaba daga Littafi Mai Tsarki ( Farawa, 1.1–1.8):

1 Ñaga ã eitsiõk õrig imin, Gott õrig ianweron me eb.</link> 2 Me eitsiõk erig imin ñana bain eat eb, me eko õañan, mi itũr emek animwet ijited, ma Anin Gott õmakamakur animwet ebõk.</link> 3 Me Gott ũge, Enim eaõ, me eaõen.</link> 4 Me Gott ãt iaõ bwo omo, me Gott õekae iaõ mi itũr.</link> 5 Me Gott eij eget iaõ bwa Aran, me eij eget itũr bwa Anũbũmin. Ma antsiemerin ma antsioran ar eken ũrõr adamonit ibũm. Me Gott eij eget iaõ bwa Aran, me eij eget itũr bwa Anũbũmin. Ma antsiemerin ma antsioran ar eken ũrõr adamonit ibũm.</link> 6 Me Gott ũge, Enim tsimine firmament inimaget ebõk, me enim ekae ebõk atsin eat ebõk.</link> 7 Me Gott eririñ firmament, mõ õ ekae ebõk ñea ijõñin firmament atsin eat ebõk ñea itũgain firmament, mõ ũgan.</link> 8 Me Gott eij egen firmament bwe Ianweron. Ma antsiemerin ma antsioran ar eken ũrõr karabũmit ibũm. Me Gott eij egen firmament bwe Ianweron. Ma antsiemerin ma antsioran ar eken ũrõr karabũmit ibũm.</link>

Wannan rubutun yana nuna kaɗan daga cikin kalmomin lamuni na Jamus (misali Gott</link> , " Allah "; da Firmament</link> , " sararin samaniya ") a ƙasar Nauruan, wanda ya samo asali ne daga tasirin tasirin Jamusawa na mishan .

Kalmomi[gyara sashe | gyara masomin]

Nauruan Turanci
anũbũmin dare
aran rana
ebagadugu kakanni
Ekamawir omo/Ekamowir omo (more formal)
Mo mo (more informal)
</br> Ekamawir omo/Ekamowir omo (more formal)
Mo mo (more informal)
sannu/sannu/barka da zuwa
ebõk ruwa
Firmament Duniya; sararin samaniya
Gott Allah
ianweron sama
iaõ haske
iow zaman lafiya
itũr duhu
õawin farawa
Tarawong (ka) ban kwana
wa reit ed? / ina mamaki? Lafiya lau?

Magana[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Harshen Nauru". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  2. Nauruan at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
  3. Hammarström, Harald; Forke, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian, eds. (2020). "Nauru". Glottolog 4.3.
  4. "Documentation for ISO 639 identifier: nau". ISO 639-2 Registration Authority - Library of Congress. Retrieved 2017-07-04. Name: Nauru
  5. "Documentation for ISO 639 identifier: nau". ISO 639-3 Registration Authority - SIL International. Retrieved 2017-07-04. Name: Nauru

Littafi Mai Tsarki[gyara sashe | gyara masomin]