Jump to content

Gombe Abba

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Gombe Abba

Wuri
Ƴantacciyar ƙasaNajeriya
JihaJihar Gombe
Administrative territorial entity (en) FassaraGombe
Bayanan Tuntuɓa
Kasancewa a yanki na lokaci

Modibbo Buba yero, dalibin Usman Dan Fodiyo ne ya kafa Gombe-Abba, bayan yakin jihadi na 1804. Tana da nisan kilomita daga babbar hanyar Gombe zuwa Kano, kusa da kogi kuma a kan wani wuri mai tudu. Gombe Abba ita ce hedkwatar masarautar Gombe ta farko kuma wata yanki ce da ba a iya rabuwa da ita a tarihin Gombe.[1]

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Bayan kafa masarautar Gombe da Buba Yero ya yi, ya mai da Gombe Aba hedkwatarsa, ya fara mamaye kasar nan ta hanyar yakin Jukun da Pindiga da Kalam, ciki har da kasashen Tangale da Waja. Gombe Abba ta ƙunshi kuma ya ji daɗin masarautar.[2][3]

Sai dai kuma da nasarar mamaye masarautar Gombe cikin lumana a shekarar 1903 da Turawan mulkin mallaka na Ingila karkashin mulkin Umaru Kwairanga (1898-1922) suka yi ya kawo karshen ci gaban Gombe Abba. Turawan mulkin mallaka na Ingila sun gano cewa Gombe-Abba ba ta da alaka da sauran masarautun wanda hakan ya sa sabuwar gwamnati ta yi musu wahala.[4]

A shekarar 1913 turawan ingila yan mulkin mallaka suka koma garin Nafada sannan kuma suka umurci sarki Umaru ya bisu. Bayan shekaru shida, Turawan mulkin mallaka na Ingila suka koma Gombe ta yau, domin a samu saukin tafiyar da al’ummar Tangale-Waja da Dadiya, waɗanda ke kudancin Gombe.[4][5]

Sai dai kuma tafiyar sarkin ya yi sanadin faɗuwar fitaccen garin Gombe Abba.[1]

Sarakuna[gyara sashe | gyara masomin]

Kafin mayar da masarautar Gombe zuwa inda take a Gombe, sarakuna bakwai da suka hada da wanda ya kafa, Modibbo Bubayero, sun yi sarauta daga Gombe-Abba.

Sarakuna bakwai da suka yi sarauta a garin Gombe-Abba su ne:

  • Bubayero (1824 – 1841) – ya yi mulki tun daga lokacin da ya rasu har zuwa rasuwarsa kuma aka binne shi a Gombe Abba.
  • Sarki Sulaiman (1841-1844) - ya gaji Bubayero. Shi ne ɗan fari kuma ya yi mulki shekara uku kacal kafin ya rasu a Kano a zamansa na komawa Gombe-Abba daga Sakkwato, kuma aka binne shi a can.
  • Sarki Muhammad Kwairanga (1844-1882) - dan uwa ne ga Sarki Sulaimanu kuma ya yi mulki na tsawon shekaru 38. Bayan rasuwarsa, an binne shi a kusa da kabarin mahaifinsa da ke Gombe Abba.
  • Sarki Abdulkadir Zailani (1882-1888) - shi ne babban dan sarki Mihammad Kwairanga. Ya rasu bayan shekara shida akan karagar mulki; an yi jana'izarsa a garin Birin Bolewa.
  • Sarki Hassan (1888-1895)- dan uwan Zailani, ya hau karagar mulki ya rasu bayan ya yi mulki na tsawon shekaru bakwai kacal, an binne shi a Dukku .
  • Sarki Tukur (1895-1898) - shi ne Sarki na karshe da ya mulki Gombe a matsayin wani bangare na Khalifancin Sakkwato. Ya rasu bayan shekara uku kacal ya yi sarauta kuma aka binne shi kusa da kabarin mahaifinsa da kakansa.
  • Saboda haka, Sarki Umaru (1898-1922) - ya gaji sarki Tukur kuma shi ne sarki na karshe da ya yi amfani da Gombe-Abba a matsayin babban birnin ƙasar. A zamaninsa ne turawan ingila suka mamaye masarautar Gombe cikin lumana tare da umarce shi da ya koma garin Nafada daga baya har zuwa yau Gombe.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. 1.0 1.1 "Gombe-Abba: Historic emirs' town ruined by the British". Daily Trust (in Turanci). 2021-06-12. Retrieved 2022-03-27.
  2. Adelberger, Jörg (2009-04-03). "Maxims and Mountaineers". Afrikanistik Online. 2009 (6). ISSN 1860-7462.[permanent dead link]
  3. Higazi, Adam; Lar, Jimam (2015). "Articulations of Belonging: The Politics of Ethnic and Religious Pluralism in Bauchi and Gombe States, North-East Nigeria". Africa. 85: 103–130. doi:10.1017/S0001972014000795. S2CID 144713143.
  4. 4.0 4.1 Yahya Abubakar, Ahmad; Usman Muhammad, Maunde (2020). "The Fulani Hegemony and the Subsequent Establishment of Islamic Government in Gombe Emirate before and after 19th Century of Sokoto Jihad in the Northern Nigeria". Burjis. 7 (1).
  5. S. A, Aliyu; A, Shehu; U, Abba (2000). Gombe State : A History of Land and the People. Zaria: Ahmadu Bello University Press. ISBN 9789781258244.