Akinpelu Obisesan
 Akinpelu Obisesan | |
|---|---|
| Rayuwa | |
| Haihuwa | Ibadan, 1889 |
| ƙasa | Najeriya |
| Harshen uwa | Yarbanci |
| Mutuwa | 1963 |
| Karatu | |
| Harsuna |
Turanci Yarbanci Pidgin na Najeriya |
| Sana'a | |
| Sana'a | ɗan siyasa da Manoma |
Akinpelu Obisesan (1889 – 1963) ɗan jaridar Najeriya ne, ɗan kasuwa kuma ɗan siyasa. Ya kasance daga cikin jiga-jigan masu ilimi a farkon karni na ashirin wadanda suke adana bayanan ayyukansu na sirri da kuma wadanda suke magana a al'amuran yau da kullun. Daga baya da yawa daga cikinsu sun buga jawabansu a jaridu, domin a wasu lokuta ana ganin hakan a matsayin wani mataki ne da ya bijiro da martabar ilimi a yankin yammacin Najeriya.[1] Takardun Akinpelu daga 1920 zuwa 1960 sun zama muhimmin tushe na ayyukan fitattun mutane a lokacin mulkin mallaka kuma wasu ƴan masana suna amfani da su kan batutuwan da aka riga aka ayyana waɗanda suka bambanta da tarihin al'adu, siyasa da zamantakewa na Ibadan da yammacin Najeriya.
Cikin littattafansa akwai labarai game da Salami Agbaje, daya daga cikin hamshakan attajiran Ibadan a zamaninsa, da kuma al'amuran zamantakewa da siyasa na wannan zamani. Agbaje shi ne mutum na farko da ya mallaki gida mai hawa biyu da aka gina da siminti sannan kuma ya fara mallakar mota a Ibadan. A karshen shekarar 1949, shugabannin al’umma sun tuhumi Agbaje da laifin son kai, wadanda suka kalubalanci yadda yake tara dukiya. [2] Akinpelu da sauran jiga-jigai kuma sun yi ta tattaunawa tare da yin rubuce-rubuce kan manyan abubuwan da suka faru a wannan zamani, batutuwan da suka shafi jiga-jigan Legas da kare muradun iyalansa, manyan batutuwa ne da aka rubuta aka tattauna akai. [3]
Rayuwar farko[gyara sashe | gyara masomin]
An haifi Obisesan a Ibadan ga dangin mafaraucin giwa: Aperin Obisesan kuma wata baiwa . Mahaifinsa yana daya daga cikin wadanda suka yi wa Ibadan kariya a farkon yakin Ijebu a karshen karni na sha tara. An ba shi lambar yabo ta sarauta saboda kokarinsa na kare Ibadan. Ya kuma samu wani katon daji a lokacin.
Obisesan ya halarci makarantu daban-daban da Ƙungiyar Mishan ta Church ke gudanarwa. An ilmantar da malaman makarantun mishan kuma suna yawan rubuta game da ayyukansu a cikin mujallu. Daya daga cikin mishan din shine Daniel Olubi, sabon tuba Kirista na farko wanda shi ne malamin Obisesan a 1896, shekarar farko ta karatunsa na boko. [4] Olubi ya kasance jagora ga Obisesan kuma ya yi masa jagora a cikin karatunsa. Ƙwararrun Obisesan na riƙe mujalloli zai iya kasancewa an kafa shi yayin halartar makarantun mishan. Bayan ya kammala karatunsa ya fara aiki a ofishin Bature da ke Ibadan, amma daga baya ya koma Legas don yin aiki da hukumar kula da sufurin jiragen kasa. A shekarar 1913 ya koma Ibadan bayan shekara guda aka nada shi mai riko da sakataren filaye na iyalansa. Mahaifinsa ya yi amfani da gandun dajinsa wajen noma kuma ya mai da shi filin noman koko mai albarka. Sai dai kuma an samu sabani akan mallakar filin, kamar yadda wasu ‘yan kasar suka yi ikirarin mallakar filin. A cikin 1914, ya saya a cikin littafin diary na farko, bisa hasashe, mai yiwuwa ya yi amfani da diary ɗinsa a matsayin hanyar yin rikodin abubuwan da suka faru a kan kasuwancin gonar iyali ko don rikodin rikodi. [4]
Sana'a[gyara sashe | gyara masomin]
Kafin da kuma bayan ya zama sakataren kula da gonakin danginsa, Obisesan Akinpelu ya kasance magatakarda mai fatauci kuma mai saye . Yayin da yake Ibadan, ya kara kudin shiga ta hanyar aiki da kungiyar Paterson Zochonis . Daga baya ya zama mai siyan koko. A tsawon shekaru 30, ya kasance shugaban kungiyar Ibadan Cooperative Produce Marketing Society. A matsayinsa na jagoran ƙungiyar samar da al'umma, ya kasance mai mahimmanci murya akan muggan dabarun ƴan kasuwa da masu fitar da kokon ke amfani da su. Ya kuma zama shugaban bankin hadin gwiwa na Ibadan. Bankin da aka ƙirƙira don biyan bukatun ƙungiyoyin haɗin gwiwa a yankin.
Ajiye rikodi[gyara sashe | gyara masomin]
Obisesan ya sami ilimi a cikin yanayi kuma ana ganin fasahar adabi a matsayin alamar kyakkyawar fahimta kuma tare da mafi yawan masu mishan da ke Legas da Abeokuta, [5] mazaunan biranen biyu sun yi karatu cikin sauri a fannin karatu da haɓaka ƙwarewar rubutu. Ya kuma yi imanin cewa karatun boko na iya zama tikitin samun dukiya kuma ba tare da ilimi ba, ana iya barin Ibadan a baya. Ya so yin rubutu a matsayin wata hanya ta ilmantar da kansa da kuma rikodi hanya ce mai amfani ta sanin ci gaban kasuwancinsa. A cikin litattafansa, ana iya ganin hotunan yatsu na kwaikwayarsa na maza da kuma sha'awar arziki tun yana ƙarami. Tun yana ƙarami, ya yi mafarki game da samun makomar gaba, duk da haka, gaskiyar halin rashin kuɗi nasa koyaushe wani abu ne da ya yi nishi kuma ya rubuta game da shi da wuri. A cikin shekarunsa na farko lokacin da yake fama da rashin kuɗi, Akinpelu ya rubuta a cikin littafinsa cewa,
Ina kallon rayuwata ta baya da ta yanzu a matsayin rashin zaman lafiya da kasala. A garin nan ba wanda zai ɗauki kowa ko kaɗan; za a lissafta shi a matsayin ba mutum ba.... bayan duk abin da hankalinsa, makarantarmu yake tafiya, da karatun littattafai ba tare da samun kuɗi don mayar da waɗannan abubuwa uku ba..
A cikin 1920, lokacin da ya fara rubuce-rubuce ba da gangan ba, hanya ce ta ilimin kai da ci gaban kai . [6] Abubuwan da ke cikin littafinsa sun bayyana bayanai daban-daban game da halayen zamantakewa da abubuwan da suka faru a wannan zamani, ya kuma bayyana bayanan sirri na rayuwarsa. Ko da yake, ya rubuta a cikin 1930 cewa ya gaji sakamakon yawan saduwa da matansa., [7] a 1955, ya auri matarsa ta ƙarshe.
Nassoshi[gyara sashe | gyara masomin]
- ↑ Toyin Falola, Adebayo Oyebade. The Foundations of Nigeria: Essays in Honor of Toyin Falola. Africa World Press, 2003, p. 289. 08033994793.ABA.
- ↑ Falola and Oyebode p. 294.
- ↑ Falola and Oyebode p. 289.
- ↑ 4.0 4.1 Karin Barber p. 56.
- ↑ Karin Barber p. 60.
- ↑ Karin Barber p. 62.
- ↑ Falola and Oyebode p. 287.