Tula Chiefdom

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Tula Chiefdom

Wuri
Ƴantacciyar ƙasaNajeriya
JihaJihar Gombe
Ƙaramar hukuma a NijeriyaKaltungo
Bayanan tarihi
Ƙirƙira 2001

Masarautar Tula jiha ce ta gargajiya ta Najeriya a arewacin Najeriya mai hedikwata a Wange, Kaltungo, ƙaramar hukumar Gombe.[1] Ta ƙunshi gundumomi uku: Yiri, Baule da Wange, kuma tana da nisan kilomita 101 daga babban birnin jihar Gombe da kuma kilomita 15 daga babbar hanyar Adamawa zuwa Yola.[2][3] “Mai/sarki” na yanzu ko Sarki Dr Abubakar Buba Atare II shine babban sarki kuma shugaban masarautar Tula Chiefdom.[4]

Mutane Tula[gyara sashe | gyara masomin]

An san mutanen Tula da Jarumta, kamar yadda ake cewa “Tula Maza Ba Tsoro” ya nuna cewa Tula sun yi yaƙi da mutanen Masarautar Misau a halin yanzu Jihar Bauchi, jihadi ƙarƙashin jagorancin Sarkin Misau Mai Sale wanda ya kasance. ba iya nasara akai ba, har ma an kashe su a lokacin yaƙin.[5] An binne gawarsa a Sukube Baule a shekarar 1887 A lokacin Mulkin Mai Baule Wumne. Mutanen Tula su ne kawai mutanen zuriyar Ngazargamu/ Bornu daular da suka yaƙi wani kwamandan Halifancin Sakkwato suka fatattaki Sojojin Halifanci. Ba a taɓa fatattakar mutanen Tula a fagen yaki ba, Tula na daga cikin guraren da wanda ya kafa Daular Sakkwato, sojojin Usman Dan Fodio suka kasa cin nasara a lokacin jihadinsa.[6]

Tarihi[gyara sashe | gyara masomin]

Rashin haɗin kai tsakanin gundumomi uku da masarautar Tula ta ƙunsa ya jinkirta ƙirƙirar har zuwa 2001; An kirkiro ta ne daga Masarautar Kaltungo ƙarƙashin gwamnatin Abubakar Habu Hashidu, gwamnan jihar Gombe a lokacin bisa ga dokar majalisar dokokin jihar Gombe.[7] An naɗa Dokta Kokiya Atare Buba a matsayin ‘Mai’, ko Sarkin sabuwar masarautar, wadda ta ƙunshi gundumomi 13, kuma an miƙa wa sabon sarki muƙami a watan Maris na shekarar 2003 a Kaltin inda kabarin sa yake.[8] Dr KA Buba ya ɗauki sunan sarauta Dr KA Buba (Sarkin farko na Tula). A ranar 13 ga Disamba, 2009 Dr KA Buba ya rasu ya bar kujerar, bayan kwanaki 8 aka naɗa dansa Abubakar Buba Atare mai shekaru 22 a duniya ya gaje shi ya zama sarki mafi karancin shekaru a baya-bayan nan. Ya ɗauki sunan sarauta Aubakar Buba Atare II (Mai/Sarki na biyu na Tula). A watan Janairun 2011, Gwamnan Jihar Gombe na lokacin Mohammed Danjuma Goje ya ɗaukaka masarautar Tula zuwa matsayi na farko.[9][10] A watan Mayun 2017, Mai Abubakar Atare ya ba da kyautar fili don a gina filin wasan ƙwallon Sanda (golf) a yankin Tula.[11]

Filin Yaƙin Tula[gyara sashe | gyara masomin]

Filin yaƙin yana Tula ne a ƙaramar hukumar Kaltungo a jihar Gombe. Wannan wuri ne na tarihi ga mutanen Gombe domin a nan ne wurin da turawan Ingila suka kai hari tare da mamaye mutanen Tula a ƙarƙashin jagorancin Captain Calyle.[12]

Harin da Turawan mulkin mallaka suka kai wa mutanen Tula ya faru ne sakamakon kin amincewa da zaman lafiya a tsakanin ƙabilun da ke kewaye. A shekarar 1908, sauran ƙabilun suka kai rahoton Tula zuwa ga Jami’in Mulkin Mallaka a Bauchi a lokacin cewa suna ta’addanci.[13] Wannan ya sa Turawan Mulkin Mallaka suka shiga tsakani a cikin lamarin kuma suka yi kokarin sasanta lamarin don samar da zaman lafiya a tsakanin al'ummomin da ke kewaye amma Tula sun yi watsi da duk wani sulhu na lumana da Turawan mulkin mallaka suka yi.[13] Mutanen Tula sun kasance da kwarin gwiwa game da iyawarsu don yin yaƙi domin babu wata ƙabila da ta taɓa cinye su. Suna da kwarin guiwa har ma sun sace bindigar Mai Mulkin Mallaka wanda ya zo taron zaman lafiya, suka ki duk wata maganar sulhu da aka yi. Wannan ya sa sarakunan Mulkin Mallaka suka fusata saboda ayyukansu, don haka aka yi yaƙi da mutanen Tula wanda Kyaftin Calye ya jagoranta. Mutanen Tula sun yi zaton faɗa da Turawan Mulkin Mallaka kamar kowane yake-yake ne-(na takubba da kwari da baka) da suka yi kuma suka yi nasara amma wannan yaki ya haifar da cin sarautar Tula wanda a yanzu aka mayar da martani ga masarautar Kaltungo wadda a da ta kasance masarauta a Tangale/Waja.[14]

Cibiyoyin yawon bude ido A Tula[gyara sashe | gyara masomin]

Masu mulki[gyara sashe | gyara masomin]

Masu rike da muƙamai[gyara sashe | gyara masomin]

Wasu mukaman sun haɗa da:
Suna Muƙami
Ibrahim Hassan Musa Hakimin Baule
Abdullahi Aska Shamaki Hakimin gundumar Wange
Mal. Abdulrahman Barkindo Sarkin Hurumin Tula
Mal. Munnir Hassan Dankwambo Jagaban Tula
Mal. Naseer Mohammad Shuaib Ciroman Labaru na Tula
Yerima Doma Hakimin gundumar Yiri
R B Lamay Jakadan Tula
Alhaji Yahaya W Yahaya Galadiman Tula
Ibrahim Hassan Ciroman Tula

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]

  1. "How sex-enhancing fruit turned Gombe communities into tourist attraction - The Nation Newspaper" (in Turanci). 2021-10-23. Retrieved 2022-05-26.
  2. Hamagam, Aliyu M. (6 February 2010). "A trip to Tula Cave". The Daily Trust. Media Trust. Archived from the original on 22 August 2017. Retrieved 10 September 2017.
  3. Yahya, Farida (15 January 2016). "Monarchy is still an important arm of Government: HRH, Sarki Abubakar Buba Atare Speaks". NorthernLife.ng. Archived from the original on 10 September 2017. Retrieved 10 September 2017.
  4. "Be more united, Mai Tula tasks subjects". Vanguard News (in Turanci). 2018-01-24. Retrieved 2022-04-07.
  5. Nwafor (23 January 2018). "Be more united, Mai Tula tasks subjects". Vanguard News. Retrieved 23 September 2023.
  6. "western Africa - The jihad of Usman dan Fodio | Britannica". www.britannica.com (in Turanci). Retrieved 2022-04-07.
  7. "Abubakar Habu Hashidu" Check |url= value (help). frontend (in Turanci). Retrieved 2022-04-07.[permanent dead link]
  8. "Searcher". searcher.com. Retrieved 2022-04-07.[permanent dead link]
  9. "Tula: The History: Who We Are". Tula Community. Tula Community Development Association. Archived from the original on 21 August 2017. Retrieved 10 September 2017.
  10. Hamagam, Aliyu M. (21 December 2009). "Nigeria: 26 Year-Old Turbaned Mai of Tula". Daily Trust. AllAfrica. Missing or empty |url= (help)
  11. Orkula, Shagee (4 May 2017). "Mai of Tula donates land for golf course in Gombe". The Daily Trust. Media Trust. Retrieved 10 September 2017.[permanent dead link]
  12. "Gombe State". Naija 7 Wonders (in Turanci). Retrieved 2022-03-29.
  13. 13.0 13.1 "Tula Battlefield Gombe State :: Nigeria Information & Guide". www.nigeriagalleria.com. Retrieved 2022-04-07.
  14. "A trip to Tula Cave". Daily Trust (in Turanci). 2010-02-06. Retrieved 2022-03-29.
  15. "Dailytrust News, Sports and Business, Politics | Dailytrust". Daily Trust (in Turanci). Retrieved 2022-03-29.
  16. "2nd ruler of Tula".

Hanyoyin haɗi na waje[gyara sashe | gyara masomin]