Delhi

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Delhi
दिल्ली (hi)
देहली (sa)
دهلي (sd)
دہلی (ur)


Wuri
Map
 28°42′N 77°12′E / 28.7°N 77.2°E / 28.7; 77.2
ƘasaIndiya
Union territory of India (en) FassaraNational Capital Territory of Delhi (en) Fassara
Babban birnin
Yawan mutane
Faɗi 26,495,000 (2016)
• Yawan mutane 17,853.77 mazaunan/km²
Labarin ƙasa
Bangare na Indo-Gangetic Plain (en) Fassara da Yamuna-Ganga Doab (en) Fassara
Yawan fili 1,484 km²
Altitude (en) Fassara 200 m
Bayanan tarihi
Mabiyi Seven Cities of Delhi (en) Fassara
Ƙirƙira 500s "BCE"
Muhimman sha'ani
Tsarin Siyasa
• Gwamna Shelly Oberoi (en) Fassara (ga Faburairu, 2023)
Bayanan Tuntuɓa
Lambar aika saƙo 110000–110999
Kasancewa a yanki na lokaci
UTC+05:30 (en) Fassara
Facebook: DelhiGovDigital Twitter: DelhiGovDigital Instagram: delhigovdigital Edit the value on Wikidata
IndiaGate

Delhi, a hukumamce itace babbar birnin ƙasar (NCT) na Delhi, birni ne kuma yanki ne na ƙungiyar Indiya mai ɗauke da New Delhi, babban birnin Indiya. Kogin Yamuna, musamman yammacinsa ko bankin dama, Delhi tana da iyaka da jihar Uttar Pradesh a gabas da jihar Haryana a sauran kwatance. Hukumar NCT ta 1,484 square kilometres (573 sq mi) . Dangane da ƙidayar jama'a a shekarar 2011, yawan mutanen garin Delhi sun haura 11 miliyan, yayin da yawan mutanen NCT ya kai kusan 16.8 miliyan. Haɓaka biranen Delhi, wanda ya haɗa da satellite states Ghaziabad, Faridabad, Gurgaon da Noida a cikin yankin da ake kira Babban Birnin Kasar (NCR), yana da kiyasin yawan jama'a sama da 28. miliyan, ya mai da shi yanki mafi girma a Indiya kuma na biyu mafi girma a duniya (bayan Tokyo).[1]

Hoton hoto na katanga na tsakiya Purana Qila a bakin kogin Yamuna yayi daidai da bayanin wallafe-wallafen kagara Indraprastha a cikin almara na Sanskrit Mahabharata; duk da haka, binciken da aka yi a yankin bai nuna alamun wani tsohon muhalli da aka gina ba. Daga farkon karni na 13 har zuwa tsakiyar karni na 19, Delhi ta kasance babban birnin manyan dauloli guda biyu, Delhi sultanate da daular Mughal, wanda ta mamaye manyan sassan Kudancin Asiya. Duk wuraren tarihi na UNESCO guda uku a cikin birni, Qutub Minar, Kabarin Humayun, da Red Fort, suna cikin wannan lokacin. Delhi ita ce farkon cibiyar Sufanci da kiɗan Qawwali.[2] Sunayen Nizamuddin Auliya da Amir Khusrau sun shahara da shi. Yaren Khariboli na Delhi wani bangare ne na ci gaban harshe wanda ya haifar da adabin yaren Urdu sannan na Modern Standard Hindi. Manyan mawakan Urdu daga Delhi sun hada da Mir Taqi Mir da Mirza Ghalib. Delhi ta kasance babbar cibiyar Tawayen Indiya ta shekarar 1857. A cikin shekarar 1911, New Delhi, yanki na kudu a cikin Delhi, ta zama babban birnin Daular Indiya ta Burtaniya. A lokacin Rarrabuwar Indiya a 1947, Delhi ta canza daga birnin Mughal zuwa Punjabi, ta rasa kashi biyu bisa uku na mazaunanta Musulmi, a wani bangare saboda matsin lamba da aka samu ta hanyar isa 'yan gudun hijirar Hindu daga yammacin Punjab. Bayan samun 'yancin kai a shekara ta 1947, New Delhi ta ci gaba da zama babban birnin Indiya, kuma bayan 1950 na Jamhuriyar Indiya.

Masallacin Jama, Delhi
Taswirar Delhi

Delhi tana matsayi na biyar a cikin jihohin Indiya da yankunan ƙungiyar a cikin ma'aunin haɓakar ɗan adam. Delhi tana da GDP na biyu mafi girma ga kowane mutum a Indiya (bayan Goa). Duk da cewa yanki ne na ƙungiyar, gwamnatin siyasa ta NCT ta Delhi a yau ta yi kama da na jihar Indiya, tare da nata majalisar dokoki, babban kotu da majalisar zartarwa ta ministocin da babban minista ke jagoranta.[3] Gwamnatin tarayya ta Indiya da karamar hukumar Delhi ne ke gudanar da ita tare da New Delhi, kuma tana aiki a matsayin babban birnin kasar da kuma NCT na Delhi. Delhi kuma ita ce cibiyar yankin babban birnin ƙasar, wanda yanki ne na "tsare-tsare tsakanin jihohi" da aka ƙirƙira a cikin shekarar 1985. Delhi ta karbi bakuncin wasannin farko na 1951 na Asiya, Wasannin Asiya na shekara ta 1982, taron kolin 1983 da ba sa jituwa, Kofin Duniya na Hockey na maza na shekarar 2010, Wasannin Commonwealth na 2010, da taron BRICS na shekarar 2012 kuma ta kasance ɗaya daga cikin manyan biranen wasan Cricket na 2011. Gasar cin kofin duniya.

Toponym[gyara sashe | gyara masomin]

Akwai labarai da dama da ke da alaƙa da asalin sunan Delhi. Daya daga cikinsu ya samo asali ne daga Dhillu ko Dilu, wani sarki wanda ya gina birni a wannan wuri a cikin 50. BCE kuma ya sanya masa suna. Wani labari kuma ya ce sunan birnin ya samo asali ne daga kalmar Hindi/Prakrit dhili (sako-sako ) kuma Tomaras sun yi amfani da shi wajen nufin birnin saboda ginshiƙin ƙarfe na Delhi yana da tushe mai rauni kuma dole ne a motsa shi. A cewar Panjab Notes and Queries, sunan birnin a lokacin sarki Prithviraj dilpat, kuma cewa dilpat da dilli suna yiwuwa sun samo asali ne daga tsohuwar kalmar Hindi dil ma'ana "fitarwa". Tsohon darektan Binciken Archaeological na Indiya, Alexander Cunningham, ya ambata cewa dilli daga baya ya zama dihli/dehli. Wasu suna ba da shawarar tsabar kuɗin da ke yawo a cikin yankin da ke ƙarƙashin Tomaras ana kiran su dehliwal. A cewar Bhavishya Purana, Sarki Prithiviraja na Indraprastha ya gina sabon katanga a yankin Purana Qila na zamani don dacewa da dukkanin siminti hudu a masarautarsa. Ya ba da umarnin a gina hanyar shiga katangar daga baya kuma ya sa masa suna dehali. Wasu masana tarihi sunyi imanin cewa Dhilli ko Dhillika shine asalin sunan birnin yayin da wasu suka yi imanin sunan zai iya zama lalata na kalmomin Hindustani dehleez ko dehali-dukansu kalmomin da ke nufin "kofa" ko "ƙofa" kuma alama ce ta birnin a matsayin ƙofa. zuwa Gangetic Plain.

Mutanen Delhi ana kiransu Delhiites ko Dilliwalas. Ana ambaton birnin a cikin wasu karin kalmomi na harsunan Indo-Aryan na Arewa. Misalai sun haɗa da:

  • Abhī Dillī dūr hai هنوز دهلی دور است अभी दिल्ली दूर है / ابھی دلی دور ہے) ko sigar Farisa, Hanuz Dehli dur ast ), a zahiri ma'anar "Delhi yana da nisa", wanda aka ambata gabaɗaya game da wani aiki ko tafiya da har yanzu ba a kammala ba.
  • Ās-pās barse, Dillī pānī tarse (आस-पास बरसे, दिल्ली पानी तरसे \ آس پاس برسے, دلی پانی ترسے), a zahiri ma'ana "Yana zube ko'ina, yayin da Delhi". Alamun da aka yi game da yanayin bushewar Delhi wani lokaci, yana nufin yanayi na rashi lokacin da ake kewaye da mutum da yawa.

Siffar Delhi, wanda aka yi amfani da shi a cikin rubutun Latin kuma baƙon abu tare da h mai bin l, ya samo asali ne a ƙarƙashin mulkin mallaka kuma lalataccen rubutun kalmomi ne bisa sunan Urdu na birnin ( دہلی‎, Dehli ). [4]  

Ganuwar Purana Qila na ƙarni na 16 da aka gina a kan tudun da ya dace da kwatancin adabi.
  1. "Delhi Info". unccdcop14india.gov.in. Archived from the original on 29 November 2020. Retrieved 24 November 2020.
  2. "Census of India: Provisional Population Totals Paper 1 of 2011, NCT of Delhi". Census of India. 2011. Archived from the original on 19 January 2022. Retrieved 12 February 2022.
  3. "Delhi (India): Union Territory, Major Agglomerations & Towns – Population Statistics in Maps and Charts". City Population. Archived from the original on 2 March 2017. Retrieved 28 February 2017.
  4. Syed Mahdi Husain: Bahadur Shah Zafar and the War of 1857 in Dehli. Aakar Books, Delhi 2006, ISBN 81-87879-91-2, p. LV of the preface.