Harshen Daza

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Harshen Daza
Baƙaƙen boko
Lamban rijistar harshe
ISO 639-3 dzg
Glottolog daza1242[1]

Daza (wanda aka fi sani da Dazaga ) yare ne na rukunin harsunan Nilo-Saharan da al'ummar Daza (wani rukuni ne na mutanen Toubou ) mazauna arewacin Chadi da gabashin Nijar ke magana. [2] Ana kuma san Daza da Gouran (Gorane) a Chadi. [2] Dazaga yana magana da kusan mutane 700,000, musamman a yankin hamadar Djurab da yankin Borkou, wanda ake kira Haya ko Faya-Largeau arewa ta tsakiyar Chadi, babban birnin mutanen Dazaga. Ana magana da Dazaga a tsaunin Tibesti na Chadi (masu magana 606,000), a gabashin Nijar kusa da N'guigmi da kuma arewa (masu magana 93,200). [2] Har ila yau, ana magana da shi kadan a Libya da kuma a Sudan, inda akwai al'umma mai magana 3,000 a birnin Omdurman ƴan ƙasashen waje da ke aiki a Jeddah, Saudi Arabia .

Yaruka na farko na harshen Dazaga guda biyu sune Daza da Kara, amma akwai wasu yarukan da dama da suke fahimtar juna, wadanda suka hada da Kaga, Kanobo, Taruge da Azza. Yana da alaƙa ta kut da kut da yaren Tedaga, wanda Teda ke magana, ɗayan daga cikin ƙungiyoyin mutanen Toubou guda biyu, waɗanda galibi ke zaune a tsaunin Tibesti na arewacin Chadi da kuma kudancin Libya kusa da birnin Sabha.[3]

Dazaga yaren Nilo-Saharan ne kuma memba ne na reshen sahara na yammacin sahara na kungiyar sahara wanda kuma ya kunshi yaren Kanuri da Kanembu da harsunan Tebu . An kuma raba Tebu zuwa Tedaga da Dazaga. Reshen Saharan Gabashin ya ƙunshi yaren Zaghawa da harshen Berti.[4]

Kalmomi[gyara sashe | gyara masomin]

Yarukan da ake magana a Chadi da Nijar suna da tasirin Faransanci yayin da yarukan da ake magana a Libya da Sudan sun fi tasirin Larabci . Harshen Dazaga ba a al'adance rubuce-rubucen harshe ba ne amma a cikin 'yan shekarun nan SIL ta samar da rubutun kalmomi. Yawancin masu jin Dazaga suna jin harsuna biyu ko na harsuna da yawa a cikin harshensu na asali tare da ko dai Larabci, Faransanci, Zaghawa, Hausa, Zarma, Kanuri ko Abzinawa . Don haka akwai aro da yawa daga wasu harsuna kamar Larabci, Hausa ko Faransanci. Misali, kalmar "na gode" an aro ta ne daga shokran Larabci kuma an shigar da ita cikin harshen ta hanyar yawanci ana bi da suffix -num alama na mutum na biyu. Tebura masu zuwa sun ƙunshi kalmomi daga yaren Daza da ake magana a Omdurman, Sudan. Wannan romanisation ba misali ba ne.

Lambobi[gyara sashe | gyara masomin]

Turanci Daga Turanci Daga
Daya Tron Goma sha ɗaya Murdai sa Tron
Biyu Jow Goma sha biyu Murdai sa Jow
Uku Aguzo Goma sha uku Murdai sa Aguzo
Hudu Twzo Goma sha hudu Murdai sa Twzo
Biyar Foo Goma sha biyar Murdai sa Foo
Shida Disi Goma sha shida Murdai sa Disi
Bakwai Troso Goma sha bakwai Murdai sa Troso
Takwas Woso Goma sha takwas Murdai sa Woso
Tara Yisi Goma sha tara Murdai sa Yisi
Goma Murdum Ashirin Digiram
Talatin Murtta Aguzo hamsin Murtta Foo
Arba'in Murtta Twzo dari Kidri

Kalmomi na asali da jimloli[gyara sashe | gyara masomin]

Turanci Daga Turanci Daga
mutum Agni Barka da Safiya Wasa Nisira
mace Ari Barka da Dare Kalar Sizoo
iyali Ama tanga na gode alay barkantchân
ɗan'uwa Daga Sunana shi ne... Tan Sortanjo
'yar'uwa Duro Menene sunanka? Sornuma Ja? ko sonuma eni'
baba Aba Lafiya lau? nere wasi?
mama Aya Ina lafiya Kala Layy or Tan Wasu or wasa a'
aboki Lao Don Allah toussowna
duniya Dina Ƙasa Ni
mutu Noso Addini Din
mutane Amma Mafi kyau Bouré
Gabas Mah Yamma Jeh
Arewa Yallh Kudu Onoum

Fassarar sauti[gyara sashe | gyara masomin]

Lahoton Daza shine kamar haka:[5]

Consonants[gyara sashe | gyara masomin]

Labial Alveolar Palatal Velar Glottal
M b t d tʃ dʒ k ɡ
Ƙarfafawa f s z ( ʃ ) h
Nasal m n ɲ ŋ
Kaɗa ɾ
Na gefe l
Kusanci w j

Wasula[gyara sashe | gyara masomin]

Gaba Tsakiya Baya
Kusa i u
ɪ ʊ
Tsakar e o
ɛ ɔ
Bude a

Nassoshi[gyara sashe | gyara masomin]

  1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Harshen Daza". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  2. 2.0 2.1 2.2 Daza at Ethnologue (26th ed., 2023) Closed access icon
  3. Greenberg, Joseph H. 1963. The languages of Africa. International Journal of American Linguistics 29.1. Repr. The Hague: Mouton, 1966.
  4. Cyffer, Norbert. 2000. Linguistic properties of the Saharan languages. Areal and Genetic Factors in Language Classification and Description: Africa South of the Sahara, ed. by Petr Zima, 30–59. Lincom Studies in African Linguistics 47. München: Lincom Europa
  5. Walters, Josiah (2016). A Grammar of Dazaga.

Hanyoyin haɗi na waje[gyara sashe | gyara masomin]