Kogin


kogi ruwa ne na halitta wanda ke gudana a ƙasa ko a cikin koguna zuwa rafi ruwa a ƙasa, kamar teku, tafki
koguna suna gudana a cikin hanyoyin ruwa masu gudana kuma suna haɗuwa a cikin haɗuwa don samar da wuraren zubar da ruwa, wuraren da ruwa na sama ke gudana zuwa hanyar fita ta kowa. Rarrabawar ruwa yawo kiyaye koguna da aka raba daga wasu hanyoyin ruwa kuma yana haifar da ruwa a cikin iyakokin rarraba don fadawa cikin rafin da ke ƙasa. Koguna suna da babban tasiri a kan yanayin da ke kewaye da su. Za su iya cika bankunan su a kai a kai kuma su mamaye yankin da ke kewaye da su, suna yada abubuwan gina jiki zuwa yankin da kewaye da shi. Rashin ruwa ko alluvium da koguna ke ɗauka yana tsara yanayin da ke kewaye da shi, yana samar da Deltas da tsibirai inda kwararar ke raguwa. Koguna da wuya su gudana a cikin layi madaidaiciya, a maimakon haka, suna karkata ko kewayawa; wuraren bakin kogi na iya canzawa akai-akai. Koguna suna samun alluvium daga rushewa, wanda ke sassaƙa dutse a cikin canyons da kwari.
Koguna sun ci gaba da rayuwa mutum da dabbobi na dubban shekaru, gami da wayewa ɗan adam ta farko. Kwayoyin da ke zaune a kusa ko a cikin kogi kamar kifi, Tsire-tsire na ruwa, da kwari suna da matsayi daban-daban, gami da sarrafa kwayoyin halitta da farauta. Koguna sun samar da albarkatu masu yawa ga mutane, gami da abinci, sufuri, ruwan sha, da kuma nishaɗi. Mutane sun yi koguna don hana ambaliyar ruwa, ban ruwa, yin aiki tare da ƙafafun ruwa, da samar da wutar lantarki daga madatsun ruwa. Mutane suna danganta koguna da rayuwa da haihuwa kuma suna da karfi na addini, siyasa, zamantakewa, da kuma tatsuniyoyi da suka danganta da su.
Koguna da yanayin halittu na kogi suna fuskantar barazanar gurɓataccen ruwa, Canjin yanayi, da ayyukan ɗan adam. Gina madatsun ruwa, canals, digues, da sauran gine-ginen injiniya sun kawar da wuraren zama, ya haifar da halaka wasu nau'o'in, kuma ya rage yawan alluvium da ke gudana ta koguna. Rage dusar ƙanƙara daga canjin yanayi ya haifar da karancin ruwa don koguna a lokacin rani. Gudanar da gurɓataccen ruwa, Cire madatsar ruwa, da kuma kula da datti sun taimaka wajen inganta ingancin ruwa da kuma dawo da wuraren zama na kogi.
Yanayin ƙasa
[gyara sashe | gyara masomin]Kogin ruwa ne na halitta wanda ke gudana a kan ko ta hanyar ƙasar zuwa wani ruwa mai saukowa.[1] Wannan kwarara na iya shiga cikin tafkin, teku, ko wani kogi.[1] Kogin yana nufin ruwa wanda ke gudana a cikin tashar halitta, fasalin ƙasa wanda zai iya ƙunsar ruwa mai gudana. Hakanan ana iya kiran rafi a matsayin hanyar ruwa.[2] Nazarin motsi na ruwa kamar yadda yake faruwa a Duniya ana kiransa hydrology, kuma tasirin su a kan shimfidar wuri yana rufe da geomorphology.[2]
Tushen ruwa da kuma kwandon ruwa
[gyara sashe | gyara masomin]
koguna suna daga cikin sake zagayowar ruwa, ci gaba da matakai wanda ruwa ke motsawa a duniya.[3] Wannan yana nufin cewa duk ruwan da ke gudana a cikin koguna dole ne ya fito ne daga hazo.[3] Yankunan koguna suna da ƙasa da ke da tsawo fiye da kogin da kansa, kuma a cikin waɗannan yankuna, ruwa yana gudana zuwa cikin kogi.[4] Tushen kogi sune ƙananan raƙuman ruwa da ke ciyar da kogi, kuma sun zama tushen kogi.[4] Wadannan raƙuman ruwa na iya zama ƙananan kuma suna gudana cikin sauri a gefen duwatsu.[5] Dukkanin ƙasar da ke kan tudun na kogi wanda ke ciyar da shi da ruwa ta wannan hanyar yana cikin kwandon ruwa na wannan kogi ko ruwa.[4] Yankin da ya fi tsayi shi ne abin da ke raba wuraren zubar da ruwa; ruwa a gefe ɗaya na tudu zai gudana cikin koguna ɗaya, kuma ruwa a ɗayan gefen zai gudana zuwa wani.[4] Ɗaya daga cikin misalai na wannan shine Rarrabawar Kudancin Amurka a cikin Dutsen Rocky . Ruwa a gefen yammacin rarrabuwa yana gudana cikin Tekun Pacific, yayin da ruwa a wancan gefen ke gudana cikin Ocean Atlantic.[4]
- ↑ 1.0 1.1 "River". Cambridge Dictionary.
- ↑ 2.0 2.1 Cite error: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs nameddefinitions - ↑ 3.0 3.1 "Rivers, Streams, and Creeks | U.S. Geological Survey". United States Geological Survey. 6 June 2018. Retrieved 14 July 2024.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 "Rivers and the Landscape | U.S. Geological Survey". United States Geological Survey. 6 June 2018. Retrieved 14 July 2024.
- ↑ "River Systems and Fluvial Landforms – Geology (U.S. National Park Service)". National Park Service. Retrieved 14 July 2024.