Oluyole
Don Karamar Hukumar Jihar Oyo, duba Oluyole, Najeriya .
 Oluyole | |
|---|---|
| Rayuwa | |
| Haihuwa | unknown value |
| ƙasa | Najeriya |
| Harshen uwa | Yarbanci |
| Karatu | |
| Harsuna |
Turanci Yarbanci Pidgin na Najeriya |
| Sana'a | |
| Sana'a | soja |
Cif Oluyole fitaccen kwamandan soji ne daga Oyo.DonYa yi suna a matsayin Bashorun,sarautar da daga baya ya yi suna,kuma yana daya daga cikin shugabannin da suka bayar da gudunmawa sosai wajen bunkasa harkokin soji da tattalin arzikin Ibadan a shekarun da aka kafa garin,lokacin da ya yi kaca-kaca da rashin tabbas.
An haife shi a Old Oyo ga dangin Olukuoye mai auren mata fiye da daya ta Omoba Agbonrin, diyar Alaafin Abiodun.
Rayuwa da aiki[gyara sashe | gyara masomin]
Sakamakon dambarwar da yakin basasar Yarabawa na karni na 19 ya haifar,manyan sarakunan Oyo sun yi takun-saka a tsakanin su kan wanda zai hau gadon sarautar Alaafin na Oyo.Wannan ya haifar da rugujewar daular,wanda hakan ya tilastawa ‘yan asalin Oyo da dama barin matsuguninsu a yankin Savannah na yammacin Afirka,suka nufi dazuzzukan kudancin kasar Yarbawa domin kare lafiyarsu.Sai dai sakamakon kwararowar 'yan kabilar Yarbawan Arewa da aka fi sani da Oyos zuwa yankin bayan gari ya haifar da fadace-fadace da kuma yaki da Egbas,wadanda suka mallaki wani yanki mai yawa na yankin.A wannan zamanin ne Oluyole ya yi fice.Ya fara samun karbuwa ne a lokacin yana daya daga cikin gamayyar gamayyar kungiyoyin da suka yi nasara a yakin Owu,wanda a karshe ya kai ga rugujewar garuruwan Egba da dama ciki har da Ibadan.A matsayin tukuicin rawar da ya taka wajen cin galaba a kan Egba a Ipara da Ijebu-Remo,da kuma karfafa rarrabuwar kawuna a Oyo wanda ya yi rauni a sakamakon yake-yake,sai Oluyole ya zama Areago na Ibadan.Daga baya ya kirkiro wa kansa mukamin Osi-Kakanfo,na uku a matsayin kwamandan sojojin Ibadan.
Bayan nasarar yakin Owu,rashin iko ya kunno kai a fagen shugabancin soja a kasar Yarabawa.Oluyole ya dauki wannan kalubalen ne wajen samun nasarar kare sabon birninsa na Ibadan a kan ‘yan Egba da Fulani da Dahomeyan da suka sake haduwa.Daga baya aka nada shi sarautar Oloye Bashorun,wanda hakan ya sa ya zama shugaban mulkin soja na Ibadan kuma tsohon firaminista na Oyo.A wannan lokacin,mutane da yawa suna kallonsa a matsayin wani fitaccen dan gudun hijira na tarwatsa mutanen Oyo.Wataƙila Alaafin da kansa ne kawai ya fi iko a cikin Oyos.
Shi ma manomi ne mai nasara,yana da manyan gonakin tuber da kayan lambu.Yana da daya daga cikin manyan gonaki masu albarka a Ibadan,tare da ’yan asalin kasar kodayaushe suna zagayawa gonakinsa,suna kokarin yin koyi da fasahar dashensa na zamani.Za a iya bayyana ikonsa mai tasiri da nufinsa don sarrafa al'amuran tattalin arziki da zamantakewa a kaikaice,sabanin ta hanyar karfi.Saboda tsoron Oluyole,da kuma rashin ingantaccen farashi,yawancin 'yan kasuwa ba sa sayar da kayansu idan ya kai nasa kasuwa.