'Yancin Addini a Chadi

'Yancin Addini a Chadi
freedom of religion by country (en)
Bayanai
Ƙasa	Cadi

Kundin tsarin mulkin kasar Chadi ya tanadar 'yancin yin addini; duk da haka, a wasu lokuta, Gwamnati ta iyakance wannan haƙƙin ga wasu ƙungiyoyi. Ba safai ake samun rahotannin cin zarafi ko nuna wariya na al'umma dangane da imani ko aiki. Al'ummomin addinai daban-daban sun kasance tare ba tare da matsala ba, ko da yake an ba da rahoton wasu tashe-tashen hankula tsakanin ƙungiyoyin musulmi daban-daban da kuma tsakanin musulmi da Kirista.

Alkaluman addini

Ƙasar tana da fili mai faɗin 496,000 square miles (1,280,000 km²) da yawan jama'a 18,278,568 bisa ga kididdigar Majalisar Dinkin Duniya na shekarar 2023. Fiye da rabin al'ummar musulmi ne, kusan kashi ɗaya bisa uku kirista ne, saura kuma suna gudanar da akidar addinin gargajiya na asali ko kuma babu addini kwata-kwata. Yawancin ’yan Arewa suna gudanar da Musulunci, kuma yawancin ’yan Kudu suna bin addinin Kiristanci ko na gargajiya na addini; duk da haka, yanayin yawan jama'a yana ƙara sarƙaƙƙiya, musamman a cikin birane, kuma bayanan tarihi sun nuna cewa masu musulunta na karuwa a yankunan da a baya Kiristoci ne ko masu ra'ayin kyama. Yawancin 'yan ƙasa ne, duk da cewa suna da alaƙa da addini, ba sa yin addininsu akai-akai.

Galibin Musulmai mabiya wani reshe ne na Islama na sufanci wanda aka fi sani da Tijjaniyah, wanda ya kunshi wasu addinai na Afirka. ’Yan tsirarun Musulmi (kashi 5 zuwa 10 cikin 100) sun fi riko da aqidu na tsatsauran ra’ayi, wanda a wasu lokuta ana iya danganta su da tsarin aqida na Saudiyya kamar Wahhabism ko Salafism.

Roman Katolika na wakiltar babbar ɗarikar Kirista a ƙasar. Yawancin Furotesta, ciki har da "Winners Chapel" da ke Najeriya, suna da alaƙa da ƙungiyoyin Kirista na bishara daban-daban. Membobin addinin Baha’i da na Shaidun Jehobah ma suna halarta. An bullo da kungiyoyin addinai biyu ne bayan samun ‘yancin kai a 1960 don haka ana daukarsu “sababbin” kungiyoyin addini.

Masu wa’azi na ƙasashen waje waɗanda ke wakiltar ƙungiyoyin addinai da yawa suna ci gaba da yin ridda a ƙasar.

Matsayin 'yancin addini

Tsarin doka da tsarin siyasa

Sashe na 1 na kundin tsarin mulkin kasar Chadi ya bayyana cewa kasar ba ta da addini kuma ta “tabbatar da rabuwar addinai da kasa”.

Kundin Tsarin Mulki ya tanadar da ‘yancin yin addini; duk da haka, Gwamnati ta haramta kungiyar addini ta Al Faid al-Djaria tare da sanya ido a kaikaice ta hanyar babbar majalisar Musulunci mai goyon bayan gwamnati. Kundin tsarin mulkin kasar ya kuma tanadi cewa kasar za ta zama kasa mai zaman kanta; duk da haka, wasu manufofin suna goyon bayan Musulunci a aikace. Misali, kwamitin da ya kunshi mambobin majalisar koli ta harkokin addinin musulunci da kuma hukumar kula da harkokin addini a ma'aikatar harkokin cikin gida ta shirya aikin Hajji da Umra. A baya kungiyar Ikklisiya ta Ikklisiya ta soki tafiye-tafiyen aikin Hajji da gwamnati ke daukar nauyinta da cewa ya zubar da martabar al’adar kasar.

Ofishin daraktan kula da harkokin addini da na gargajiya a karkashin ma’aikatar harkokin cikin gida da tsaron jama’a ne ke kula da harkokin addini. Ofishin ne ke da alhakin sasanta rikicin tsakanin al’umma, bayar da rahoto kan ayyukan addini, da tabbatar da ‘yancin addini.

Yayin da a bisa doka ya wajaba gwamnati ta yi mu'amala da dukkan kungiyoyin addini ko darika daidai wa daida, wadanda ba musulmi ba suna zargin cewa musulmi suna samun fifiko. A baya rahotanni sun ce Gwamnati ta bai wa shugabannin Musulmi filayen jama'a domin gina masallatai amma ta bukaci wakilan sauran kungiyoyin addini su sayi fili a farashin kasuwa domin gina wuraren ibada.

Daraktan kula da harkokin addini da na gargajiya shi ke kula da harkokin addini. Aiki a karkashin Ministan Harkokin Cikin Gida, Daraktan Harkokin Addini da na Gargajiya ne ke da alhakin sasanta rikice-rikice tsakanin al'umma da tabbatar da 'yancin addini. Daraktan ya kuma sanya ido kan ayyukan addini a cikin jihar da ba ruwanmu da addini. Wata kungiyar addini mai zaman kanta, babbar majalisar kula da harkokin addinin Musulunci, tana kula da dukkan ayyukan addinin Musulunci, da suka hada da kula da makarantun larabci da manyan cibiyoyi da kuma wakilcin kasar a tarurrukan addinin Musulunci na kasa da kasa.

Majalisar koli ta harkokin addinin musulunci tare da hadin gwiwar shugaban kasa, ita ma tana da alhakin nada babban limami —shugaban ruhi ga dukkan musulmin kasar da ke kula da babban limamin kowane yanki da kuma zama shugaban majalisar. A bisa ka’ida, babban limamin yana da hurumin takura wa wasu kungiyoyin addinin musulunci a duk fadin kasar nan, da tsara abubuwan da ke cikin wa’azin masallatai, da kuma kula da ayyukan kungiyoyin agaji na Musulunci da suke gudanar da ayyukansu a kasar. A halin yanzu babban limami, Sheikh Hissein Hassan Abakar, wakilin sufi (Tijjaniya) reshen Musulunci gabaɗaya, ana kallonsa a matsayin mutum mai matsakaicin addini. Mabiya sun kalubalanci ikonsa  na sauran mazhabobin Musulunci wadanda suke bin koyarwar tsattsauran ra'ayi da suka samo asali daga gabashi da arewacin Afirka da Gabas ta Tsakiya.

Su ma malaman addini suna da hannu wajen sarrafa dukiyar kasar. Wakilin al’ummar addini ya zauna a kwalejin kula da kudaden shiga, hukumar da ke sa ido kan yadda ake raba kudaden shigar man fetur. Kujerar tana gudana ne tsakanin shugabannin Musulmi da Kirista duk bayan shekaru 4. A shekara ta 2004 wakilin musulmi ya mika ragamar aiki ga wani limamin darikar Katolika da al'ummar Kirista suka nada. Wa'adin wakilin Kirista a Kwalejin ya ƙare a watan Yuni 2007.

Gwamnati na bukatar kungiyoyin addini, da suka hada da kungiyoyin mishan na kasashen waje da kungiyoyin addini na cikin gida, su yi rajista da Sashen Harkokin Addini na Ma'aikatar Cikin Gida. Sashen ya ƙirƙira ayyuka daban-daban guda biyu ga Musulmai da Kirista. Rijista yana faruwa ba tare da nuna bambanci ba kuma ana fassara shi azaman fitarwa na hukuma. Duk da sanannen ra'ayi akasin haka, rajista ba a nufin ba da fifikon haraji ko wasu fa'idodi ga ƙungiyoyin addini.

Gwamnati ta hana ayyukan da "baya haifar da yanayin zaman tare a tsakanin al'umma". An fahimci wannan haramcin yana nufin daidaita ƙungiyoyin da ke fayyace rigingimun addini a ƙasar. Gwamnati ta dakatar da kungiyar Al Mountada al Islami da Kungiyar Matasan Musulmi ta Duniya saboda bayyana tashin hankali a matsayin halaltacciyar ka'idar Musulunci.

Gabaɗaya, masu wa’azi na ƙasashen waje ba sa fuskantar hani; duk da haka, dole ne su yi rajista tare da samun izini daga ma'aikatar harkokin cikin gida don yaduwa a cikin kasar, kamar yadda sauran 'yan kasashen waje da ke tafiya da kuma aiki a cikin kasar. Yana da wuya a sami rahoton cewa Gwamnati ta hana izini daga kowace ƙungiya.

Makarantun gwamnati suna gudanar da koyarwa cikin Faransanci, kuma makarantun jama'a na harsuna biyu suna gudanar da azuzuwa cikin Faransanci da Larabci. Gwamnati ta haramta koyarwar addini a makarantun gwamnati amma tana ba wa duk kungiyoyin addini damar gudanar da makarantu masu zaman kansu ba tare da takura ba. Rashin kyawun tsarin ilimi a kasar Chadi ya sa iyalai musulmi da dama na kallon makarantun islamiyya a matsayin wata dama ta ilmantar da yaran da ba za su samu damar zuwa makaranta ba. Yawancin manyan garuruwa suna da aƙalla makarantun addini masu zaman kansu ɗaya ko biyu. Ko da yake Gwamnati ba ta buga bayanan hukuma game da kuɗin makaranta, yawancin makarantun Islama an fahimci cewa masu ba da tallafi na Larabawa (gwamnati, ƙungiyoyi masu zaman kansu) da daidaikun jama'a ne ke bayarwa, musamman daga Saudi Arabia, Masar, da Libya.

A baya dai kungiyoyin kare hakkin bil’adama da dama sun bayar da rahoton matsalar ‘ya’yan Mahadjirin, da daliban wasu makarantun islamiyya da malamansu ke tilasta musu yin bara. Babu wani kiyasi mai inganci dangane da adadin yaran mahadjirin. Majalisar koli ta harkokin addinin musulunci ta yi kira da a gaggauta kawo karshen irin wadannan abubuwa, sannan gwamnati ta bukaci a rufe irin wadannan makarantu. Duk da yunƙurin yin gyare-gyare, makarantun sun kasance a buɗe.

Daga cikin gidajen rediyo masu zaman kansu da yawa, kungiyoyin addini sun mallaki tashoshi da yawa da ke watsa shirye-shirye a duk fadin kasar (Kiristoci shida da na Musulunci biyu). Jami'ai sun sa ido sosai a gidajen rediyon da ƙungiyoyin sa-kai da na kasuwanci ke gudanarwa.

Gwamnati na gudanar da bukukuwan ranaku masu tsarki na Kirista da na Musulunci a matsayin ranakun hutu na kasa. Ranakun bukukuwan kasa da kasa sun hada da Eid al-Adha, da Haihuwar Annabi Muhammad, (S) da kuma Eid al-Fitr. Bukukuwan Kirista sun haɗa da Ista Litinin, Ranar Dukan Waliya, da Ranar Kirsimeti. Ba kasafai musulmi da kiristoci ke halartar bukuwan juna ba a lokutan bukukuwan.

Yayin da akasarin tattaunawar tsakanin addinai na faruwa ne bisa son rai ba ta hanyar sa hannun gwamnati ba, gwamnati ta kasance tana goyon bayan wadannan tsare-tsare. A ranar 8 ga watan Maris, 2007, gwamnati ta ƙaddamar da yaƙin neman zaman lafiya, kuma ƙungiyoyin Kirista sun shirya zanga-zangar lumana don tallafawa shirin. Haka nan kuma cibiyar addinin musulmi ta halarci, musamman limamin babban masallacin a madadin majalisar koli ta harkokin addinin musulunci.

Takurawa 'yancin addini

Al Faid al-Djaria (wanda kuma aka rubuta Al Faydal Djaria ), ƙungiyar Sufi da ke bin tsarin sufanci na Musulunci kuma ana samunta a yankunan Kanem, tafkin Chadi, da Chari-Baguirimi, gwamnati ta haramta. Darektan kula da harkokin addini da na gargajiya, da babbar majalisar kula da harkokin addinin musulunci, da wasu malamai (hukumomin addini na musulmi) sun yi adawa da wasu al'adun Al Faid al-Djaria, kamar shigar da wake-wake, raye-raye, da cudanya tsakanin jinsi a lokacin addini. bukukuwan da suke ganin sun saba wa Musulunci. A lokacin rahoton, haramcin da ministan harkokin cikin gida ya yi wa Al Faid al-Djaria a shekara ta 2001 ya ci gaba da kasancewa a gaban kotu; sai dai har yanzu kungiyar na ci gaba da gudanar da ayyuka a yankin Chari Baguirmi na kasar.

An yi imanin cewa Gwamnati na sa ido kan wasu kungiyoyin Musulunci, irin su kungiyar Salafi/Wahabiyawa Ansar al Sunna, wadanda kasashen Larabawa masu ba da tallafi suka ba da kudade sosai kuma suna iya amfani da kudi da sauran abubuwan karfafa gwiwa don karfafa riko da fassarar da suke da shi na Musulunci.

Babu wani rahoto na fursunonin addini ko fursunoni a kasar.

Tilastawa addini

Babu wani rahoto na tilasta musuluntar addini da Gwamnati ta yi; duk da haka, an samu rahotannin musuluntar da fursunoni da wasu fursunoni suka yi. Ana cece-kuce kan rahotannin irin wadannan lokuta kuma masu sa ido da dama, ciki har da kungiyoyin kare hakkin dan Adam, na ganin yana da matukar wahala a tantance ko an yi amfani da tilas. A cewar gwamnatin, irin wadannan shari’o’in na faruwa ne saboda ta’addancin da wasu kungiyoyi ke yi a gidan yarin, inda suke cin zarafin wasu fursunoni da kuma kokarin karbar kudi.

Babu wani rahoto na tilasta musuluntar kananan ’yan Amurka da aka sace ko kuma aka kwashe su ba bisa ka’ida ba daga Amurka, ko kuma na kin yarda a mayar da irin wadannan ‘yan kasar zuwa Amurka.

Cin zarafin al'umma da nuna wariya

Ba kasafai ake samun rahotannin cin zarafi ko wariya a cikin al'umma ba bisa imani ko aiki da addini, ko da yake ana samun tashin hankali lokaci-lokaci tsakanin Kirista da Musulmi da kuma tsakanin Musulmai masu tsattsauran ra'ayi da masu matsakaicin ra'ayi. Ana gudanar da taruka akai-akai tsakanin manyan malaman addini domin tattauna hadin kai cikin lumana a tsakanin kungiyoyinsu.

A cikin watan Afrilun 2007 kungiyar Ikklisiya ta bishara ta roki gwamnati da ta kara ba gwamnati taimako wajen kawo karshen rikicin makiyaya da ke tsakanin makiyaya (wadanda galibi Musulmi ne) da manoma na gida (wadanda galibi Kiristoci ne) a kudancin kasar; sai dai gwamnatin ba ta mayar da martani ga wannan roko ba.

A cikin watan Janairun 2007 Cocin Katolika da Ƙungiyar Ikklisiya ta Ikklisiya ta aika zanga-zangar hukuma ta biyu ga Gwamnati saboda gazawarta na mayar da martani ga zanga-zangar watan Fabrairu 2006 don nuna adawa da zane-zanen Danish wanda ya haifar da lalacewa ga kaddarorin Kirista da yawa da rauni ga wani ɗan mishan na bishara. Gwamnati ba ta mayar da martani a hukumance kan korafin ba.

Rikicin kasuwa tsakanin Kirista da Musulmi a garin Bebedja da ke kudancin kasar wanda ya yi sanadin mutuwar mutane 12 da raunata 21 a shekara ta 2004 ya ci gaba da haifar da tashin hankali tsakanin al'ummar yankin. Wasu da abin ya shafa dai sun zargi Gwamnati da gazawa wajen bin diddigin lamarin da kuma gudanar da shari’ar da ta dace.

An samu rahotannin tashin hankali tsakanin al'ummar musulmi. Irin wannan tashe-tashen hankula sun samo asali ne daga bambance-bambancen da ke tsakanin ' yan Tijjaniyya da ke jagorantar majalisar koli ta harkokin Musulunci da kuma wasu kungiyoyi masu tsattsauran ra'ayi dangane da tafsirin ayyuka, da wa'azi, da jagorancin salla.

Galibin tattaunawa tsakanin addinai da suka yi yunkurin magance rikicin Kirista da Musulmi da Musulmi da Musulmi, kungiyoyin ne da kansu suka taimaka ba ta hanyar shiga tsakani na gwamnati ba. Ƙungiyoyin addini suna yin taro akai-akai don ƙoƙarin warware tushen tashin hankali da haɓaka babban haɗin gwiwa. A yayin ganawar, shugabannin sun tattauna matsalolin zaman lafiya da juna, da juriya, da mutunta 'yancin addini. Hukumar Zaman Lafiya da Adalci (CDPJ), wata kungiyar Katolika ce ta fara wannan tattaunawa, kuma kungiyoyin Kirista da na Kirista ne suka shiga. CDPJ ta kuma gudanar da taron da ya tattaro 'yan uwa musulmi da kiristoci domin tattauna batutuwan da suka shafi yara a gida da kuma makiyaya.

Ba kasafai ake samun rahotannin tashe-tashen hankula tsakanin Kirista da Musulmai ba dangane da karkatar da masu bi na gargajiya da Kiristocin bishara suka yi.

Duba kuma

• Hakkin dan Adam a kasar Chadi
• Addini a kasar Chadi