Ogbidi Okojie
 Ogbidi Okojie | |
|---|---|
| Rayuwa | |
| Haihuwa | Uromi, 1857 |
| ƙasa | Najeriya |
| Mutuwa | Uromi, 3 ga Faburairu, 1944 |
| Sana'a | |
| Sana'a | sarki |
Ogbidi Okojie, Onojie (sarki) na Uromi (1857 – 3 Fabrairu 1944), shi ne sarkin mutanen Esan a jihar Edo a yanzu a Najeriya, wanda har yanzu ana tunawa da adawarsa da mulkin Birtaniya.[1]
Tarihin Rayuwa
[gyara sashe | gyara masomin]A cewar Uromi lore, an haife shi ne a watan bakwai na haihuwa, ya zo na 14 a jerin sarautar Uromi. A matsayinsa na sarkin Afirka, ya yi imani da ikonsa na allahntaka na yin amfani da cikakken iko. Waɗannan imani sun sa ya yi adawa da mulkin Birtaniya, wanda ya kai ga gudun hijira na farko zuwa Calabar a shekarar 1900. A Najeriya, a karshen ƙarni na goma sha tara, tsohon tsarin ya durkushe, ya mika wuya ga sabon tsarin mulkin mallaka na Burtaniya. Bayan da Kamfanin Royal Niger ya mayar da yankunansa ga gwamnatin Birtaniya, na baya-bayan nan ya faɗaɗa tare da karfafa ikonsa, tare da kwance sarakunan gargajiya. A cikin shekarar 1900, sojojin Birtaniya sun mamaye Uromi. Ba kamar Chief Nana Olomu na Brohimie-Warri ba, wanda ya yi adawa da turjiya mai karfi da sojojin Birtaniya a lokacin da aka mamaye yankinsa, tare da bindigogi 100, bindigogi da yawa da kuma bayi fiye da 5,000 a hannunsa, Okojie I, wanda ba shi da makamai na zamani. amma sai bindigar Dane, baka da kibau, wanda aka kwashe tsawon wata shida, har sai da Iyahanebi, “kaninsa” ya ci amanar shi, ya mika wuya ga Bature. Sakamakon tsayin daka da ya yi, a shekara ta 1900 aka kai shi gudun hijira zuwa Calabar, inda ya haɗu da Oba Ovonramwen, marigayi Oba na Benin, wanda Turawan mulkin mallaka suka yi wa gudun hijira a can.
Ya tsallake rijiya da baya a tsare kuma ya dawo gida aka naɗa shi sarautar Onojie na Uromi na 14 a shekarar 1900. Ya koma gida a Uromi, ya saba da tsarin mulkin Birtaniya ta hanyar "mulkin kai tsaye ", inda ya kafa kotunsa a Ubiaja a matsayin Alkalin Koli. Duk da haka, bai yarda da sabon tsarin gwamnati ba, yana fuskantarsa da rashin biyayya da kuma ci gaba da adawa da mulkin Birtaniya. Ya ci gaba da gudanar da mulkinsa kamar yadda kakanninsa suka saba yi, har sai da aka sake fitar da shi zuwa kasar Benin, a shekara ta 1918. Kasancewarsa a Benin ya hana Oba Eweka II, Oba mai mulki a lokacin, wanda ya nuna adawa da kasancewar Okojie a Benin. A shekarar 1924, an mayar da shi Ibadan. A cikin shekarar 1926, ya yi gudun hijira zuwa Uromi, [2] aka kama shi aka mayar da shi Ibadan, har sai da aka sake shi a shekarar 1931. Daga shekarar 1931 har zuwa mutuwarsa a shekara ta 1944 ya karfafa ikonsa a Uromi. Ɗansa na farko Prince Uwagbale Okojie ya sami sarautar Onojie na Uromi a shekarar 1944.
Yayin da yake raye, ya kasance mai tasiri sosai a Esan, Agbor da Benin City. A Esan shi ne babban alkali na kotun hukunta laifukan da ke zaman shari’ar kisan kai a Agbede, Esan, Kukuruku (yanzu da ake kira Auchi) da Ologhodo (yanzu Agbor). Ya gina makarantu kuma ya tallafa wa manyan makarantu. Ya gina hanyoyi daga Uromi zuwa Ilushi, Agbor da Ehor. A lokacin da ya rasu, ya bar gadon sarauta ba tare da jayayya ba, abubuwan tunawa da rayuwa a gudun hijira da kuma cikar burinsa na sabunta ‘yancin kai ga bakar fata Afirka da Najeriya. Wannan ne ya sa uban Najeriya Cif Anthony Enahoro, daya daga cikin jikokinsa da dama, ya fara gabatar da kudirin neman cin gashin kai a majalisar dokokin yammacin kasar a shekarar 1953, wanda daga karshe ya kai ga samun ‘yancin kai a Najeriya a ranar 1 ga watan Oktoban 1960. Wani ƙaramin jikan Peter Enahoro, ɗan jarida ɗan Afirka mai daraja kuma marubucin Yadda ake zama ɗan Najeriya (1966). Sauran jikoki sun hada da Cardinal Anthony Okogie, Esan Cardinal na farko, Dokta Robert Okojie, masanin kimiyyar NASA da Amb, Gimbiya Asha Okojie, da sauran su a Amurka
Okojie I, Onojie na Uromi, ya rasu ya bar mata sama da sittin, da kuyangi sama da arba’in, da ‘ya’ya da jikoki marasa adadi. Har yanzu jama’arsa suna tunawa da shi a matsayin Ogbidi laima na Uromi, Bafaran dan Olokun, Okun babban likita dan kasar da ya taba yin mulkin ‘yan asalin kasar Uromi, wanda zai iya zama ‘ ya mace, zaki ko damisa yadda ya ga dama. babban likitan da zai iya umurtar damina ta sauka, iska kuma ta tsaya cak.
Duk da cewa ya rasu shekaru da dama da suka gabata, gadonsa na ci gaba da gudana a sassa daban-daban na duniya, tun daga Arewacin Amurka zuwa Turai zuwa Ostiraliya, inda jikoki da jikokinsa ke zaune a halin yanzu.
Duba kuma
[gyara sashe | gyara masomin]Manazarta
[gyara sashe | gyara masomin]- ↑ Project, African Docs (2022-06-15). "The Life and legacy of Ogbidi Okojie (King of Uromi, Nigeria)". African Docs (in Turanci). Archived from the original on 2023-01-29. Retrieved 2023-01-29.
- ↑ C.O. Aluede and A.A. Braimah op.cit. p.127