Uromi

Uromi
Wuri
6°42′N 6°20′E
Ƴantacciyar ƙasa	Najeriya
Jiha	Edo
Yawan mutane
Faɗi	73,569 (1991)
Harshen gwamnati	Turanci
Bayanan Tuntuɓa
Kasancewa a yanki na lokaci	UTC+01:00

Babban Kasuwar Uromi

Uromi, ainihin kalmar ita ce Urọnmhun ma'ana "wannan shine wurin zama na", ko kuma kewayena/mallakina. Birni ne da ke a arewa maso gabashin Esan, ƙabilar Benin a jihar Edo, Najeriya. A wurare daban-daban a tarihin Uromi, birnin da jama'ar birnin, sun kasance wani muhimmin ɓangare ga daular Benin.

Tarihi

Uromi, wanda aka fi sani da 'Uronmun', shi ne yanki mafi yawan jama'a a Esanland, inda gungun mutane biyu suka zauna. Mutanen farko sun kunshi bakin haure daga kasar Benin da sauran yankunan da ke kusa da juna tsakanin shekara ta 900 zuwa 1400 miladiyya. Waɗannan ƴan ƙauyuka na farko sun kafa wata al’umma da ba su da tushe, waɗanda suka fi yin noma da farauta kuma ba su samar da wata salon gwamnati ba; ƙungiyoyi sun kasance maimakon dangi da kuma sana'a. Yawancin wadannan ’yan Bini na farko ’ yan gudun hijira ne da suka tsere daga zaluncin mulkin Ogiso na Benin, kuma sun yi taka-tsan-tsan da gwamnatin sarauta.

Wasu ƴan hijirar da suka zo bayan na farko, sun shirya gagarumar ƙaura daga Bini, garin da ya kasance tun kusan 1460, lokacin mulkin Oba Ewuare mai son kai. Ya yi ƙoƙarin dakatar da ƙaura na mutanen Binis ɗin zuwa Esanland (ayanzu ana kiran wurin da Esanland) ta hanyar gina wani tudu a kewayen birnin. Yawancin waɗannan bakin haure a lokacin wannan hijira sun fito ne daga Idumoza na birnin Benin.

A daidai lokacin da ayarin masu hijira rukuni na biyu, bayan na farko, Oba Ewuare ya tura ɗansa ya sami masarauta ta kashin kansa. Ɗan na da alaƙa da wata mace ƴar ƙasar Fotigal. Duk da cewa ɗan fari ne, kuma ɗan fari ga Oba Ewuare, amma an nisanta shi daga idon jama’a saboda shi ɗan ƙabila ne; Ewuare ba zai iya auren mahaifiyar yaron ƴar ƙasar Fotigal ba, kuma ba za a iya naɗa yaron a gadon sarauta a matsayin magajin masarautar ba. Lokacin da yaron ya girma sai aka tura shi tare da ’yan baranda da masu gadi ɗauke da makamai, don su sami masarauta ta kansa. Bayan ya isa unguwar Uronmun an yi masa maraba a matsayin wanda Allah ya aiko shi. Mutanen da ke wurin ba su taɓa ganin rabin ƙabila ba a da, kuma waɗanda suka yi masa hidima sun ba da alamun asalinsa na sarauta. An karbe shi a matsayin Onojie (sarki) na farko na abin da ya zama yanki mai girma. Sai aka mayar da masu zuwa wurin Oba Ewuare domin su sanar da shi cewa ɗansa ya kafa masarauta a Uronmun sai Ewuare ya mayar da su da sakon cewa sabon sarki ya ɗauki laƙabin Ijesan (sarkin Esan). A tsawon lokaci an fi rubuta sunan kamar Ichesan.

Uromi wani yanki ne na ƙauyuka da aka kasa su gida uku, waɗanda aka sani da Okhiode, Obiruan da Obion.

Kauyukan Okhiode

Ya ƙunshi:

• Eguare
• Egbele
• Onewa
• Utah
• Unuwazi
• Arue and Isua
• Uje Oro

Kauyukan Obiruan

Ya ƙunshi:

• Ebhoiyi
• Efadion
• Ekhue
• Ubierumun
• Eror
• Ubaidu
• Uwalor
• Idumoza
• Ivue
• Idumhengan Ebhoyi
• Eko-Ibadin
• Uwalor Okpere

Kauyukan Obion

• Ukoni
• Amedeokhian
• Awo

Eguare, mazaunin Onojie na Uromi, yana da ƙauyuka bakwai, wato:

• Ikekiala
• Okpujie
• Oyomon
• Odigule
• Okhieren
• Uwalor-Okpere
• Uwalor-Usogho
• Idejie

Ƙauyukan bakwai suna da alhakin naɗin sabon sarki.

Ɗaya daga cikin jagororin hijira na rukuni na biyu zuwa Uronmun shi ne "Oghu", shi ma dan Oba Ewuare.Shi da mabiyansa sun zauna a Ivue, inda yake zama kuma ya gina fadarsa. An shiga gwagwarmayar siyasa don neman sarauta tsakanin 'yan'uwan Oghu da Ichesan. Ichesan ya yi tafiya a asirce zuwa Benin don sanar da mahaifinsa Oghu ya jajirce. Oba Ewuare ya bayyana wa Ichesan cewa, duk da cewa shi ne babban ɗansa, amma bisa al’adarsa ba ya da girma a kan kananan ’yan uwansa. Oba Ewuare ya ce zai aika wa Oghu ya shaida masa cewa shi (Ewuare) ya riga ya ba wa Ijesan sarauta kuma dole Oghu ya mutunta dokar mahaifinsa, amma Ewuare ya kuma bukaci Ijesan ya mutunta dan uwansa ya koma. Kuma shi ne birni mafi ƙanƙanta a Najeriya.

Bayan ya koma Uronmun, don gudun kada ya kunyata “babban” dan uwansa, kuma bisa ga umarnin mahaifinsa, Ichesan ya tashi daga Ivue zuwa yau Eguare, inda gidan sarautar Uromi ke zaune har yau.

Agba, sai Ikenoa,'Ehenoa, Ikhivabhojere, Okuoye, Akhize, Ikhimigbale, Uwagbo, Ediale, Akhilomen, Okolojie, Okojie (Ogbidi), Uwagbale, Edenojie Okojie II, Omelimen Edenojie I, da Anese.

Tattalin Arziki

Kashi mai yawa na tattalin arzikin Uromi yana samuwa ne daga noman gida da kasuwanci, tare da wasu gudummawar daga kasafin kudin gwamnati. Noman da Uromi ke samarwa ya samo asali ne sakamakon yanayin da take ciki a yankin dazuzzukan damina, da irin kasa mai laushi da yanayin wurin .

Har ila yau, Uromi na da kasuwanni da ke ba da dama ga manoman gida don yin cinikin kayan amfanin gona. Babban Kasuwar Uromi tana da shaguna masu tsari. Kodayake ana gudanar da ranar da kasuwar ke ci a hukumance na tsawon kwanaki huɗu, Babbar Kasuwar Uromi tana aiki kowace rana daga safiya zuwa maraice. A duk fadin Uromi, ana iya samun kasuwanni har uku a kowane kauye, wasu kasuwannin kauyukan suna aiki na tsawon kwanaki hudu, yayin da wasu ke yin ciniki a kowace rana.

Baya ga noma da ciniki, ana gudanar da harkokin kasuwanci a kowace rana. A Eguare, akwai ofisoshin kasuwanci da yawa duka a ɓangaren kasuwanci mallakar gwamnati da kuma na kasuwanci masu zaman kansu. Wasu misalan kasuwancin hada-hadar kudi sun hada da bankin Union, United Bank for Africa (UBA), First Bank of Nigeria, Unity Bank, Zenith Bank, EcoBank, Fidelity Bank, Uromi Community Bank, da sauran kamfanonin hada-hadar kudi irin su Uromi Microfinance Bank, da dai sauransu.

Uromi na da Cibiyar Fasaha da Gudanarwa da ke Amedokhian da Kwalejin Fasaha ta Uromi a Kauyen Onewa.

Addini da imani

Addinin gargajiya na Uromi yana da kamanceceniya da yawa da addinin gargajiya na Bini, duk da cewa al'adun turawan yamma sun haifar da tasiri a Kiristanci da Musulunci. Kuma ba shakka, wannan saboda asalin Esan sun fito ne daga Masarautar Benin.

Addinin Esan yana da abubuwan bauta da yawa, daga cikinsu akwai:

Osanobua: wanda a zahiri shine babban kuma ainihin allahn Edo-Esan. An karɓi wannan suna zuwa Kiristanci a matsayin abin bautar su, don haka ma'ana da fassarar abin bautar su, a ƙasar Esan shine Osanobua.

Eshu: Wannan shine allahn wayo na Esan. Wannan allah yana da alaƙa da tatsuniyar Yarabawa da Edo. An kuma karɓi wannan suna “Eshu” cikin addinin Yamma, wanda Kiristoci mishan na mishan suka fassara shi da Shaiɗan.

Osun: Wannan allahn Esan ne na magani. Wannan allahn kuma ana iya cewa yana da alaƙa da allahn Yarbawa (wanda aka sani da osun ). Anan ne asalin sunan "Olokun" wanda aka fi sani da "dan magani" ya samo asali.

Bukukuwa

Idan ana magana akan Uromi, dole ne a ambaci wasu bukukuwan gargajiya tare da sanin cewa mutanen Uromi suna da daraja al'adarsu sosai. Da yake jawabi a daya daga cikin bukukuwan da aka fi sani da OTO-UROMI kuma a takaice akan Amukpe.

Kamar yadda sunan ke nunawa, ana yin bikin Oto-Uromi (Ƙasar Uromi) a cikin watan Yuli ko farkon Agusta. Ana yin wannan biki ne don gamsar da ƙasar Uromi don samun girbi mai kyau. Ranar da za a gudanar da wannan biki a kodayaushe rana ce ta kasuwa, wanda Onojie na Uromi ke yin aiki bisa shawarar Sarakunansa. Ana ba wa mutanen sanarwar kwanaki 15 bayan sanar da ranar da za a shirya.

Al’ada ce babu mai zuwa gona a ranar bikin. Ana gudanar da bikin ne a wurin da mutanen Iwienbola suka zaɓa. Don gamsar da ƙasa ko ƙasa, ana kawo waɗannan abubuwa; Sanda guda hudu na alli, kola-kwaya hudu, da shanu, da kabewa da kare. Jama'a na murna, suna raba kyaututtuka a tsakaninsu, musamman a kowane gida, mata kan aika wa mazajensu kyauta saboda ba su wani yanki na gonakin shekara. Bayan bikin, Onojie na Uromi ya gayyaci dattawansa da sarakunansa kuma ta hanyar su ya yaba wa jama'a bisa yadda aka yi bikin cikin nasara.

Wani biki da ake yi a Uromi shi ne bikin Amukpe da ake yi duk shekara a cikin watan Agusta. Kullum biki ne na rana wanda ake son shigo da sabbin doya.

Geography

Birnin Uromi yana arewa maso gabashin Esan a cikin jihar Edo, Najeriya, yana kan Longitude 3° 24' E da Latitude 6° 27' N. Kusan duk garin yana cike da filaye.

Yanayi

Yanayin Uromi yayi kama da na sauran Kudancin Najeriya. Akwai lokutan damina guda biyu, tare da samun ruwan sama mai yawa daga watan Afrilu zuwa Yuli da kuma lokacin ƙarancin damina a cikin watan Oktoba da Nuwamba. Akwai ɗan gajeren lokacin ɗaukewar ruwan a watan Agusta da Satumba da kuma lokacin rani mai tsayi daga Disamba zuwa Maris. Ruwan sama na wata-wata tsakanin Mayu da Yuli ya kai sama da 300 mm (12 a), yayin da a watan Agusta da Satumba ya ragu zuwa 75 mm (3 inci) kuma a cikin Janairu kamar ƙasa da 35 mm (1.5 inci). Babban lokacin rani yana tare da iskar harmattan daga hamadar Sahara, wanda tsakanin Disamba da farkon Fabrairu zai iya zama mai ƙarfi sosai. Matsakaicin zafin jiki a watan Janairu shine 27 °C (79 °F) kuma ga Yuli shine 25 °C (77 °F). A matsakaicin watanni mafi zafi shine Maris; tare da matsakaicin zafin jiki na 29 °C (84 °F); yayin da Yuli shine watan mafi sanyi.

Siyasa da gwamnati

Uromi ba karamar hukuma ba ce, don haka ba ta da cikakken mulki ko mulki na gari amma a maimakon haka, karamar hukuma ce karkashin jagorancin shugaba.

Uromi ba karamar hukuma ba ce, ita ce kujerar karamar hukumar da ke mulkin karamar hukumar Esan-Arewa-Maso-Gabas . Gwamnatin Uromi ta kasu kashi goma sha ɗaya (11). Kowace Unguwa tana wakiltar Kansila da ke wakiltarta a zaɓen kansilolinta wanda aka saba yi shekara huɗu.

Fitattun mutane

• Cif Anthony Enahoro
• Chief Tony Anenih
• Anthony Cardinal Olubunmi Okogie
• Chris Aire
• Dr. Robert S. Okojie (masanin bincike, NASA)
• Benita Okojie (Mawaƙiyar Bishara, yar wasan kwaikwayo kuma marubuciyar waƙa)

Mulki da shugabancin gargajiya

Masarautar Uromi yanki ne na masarauta a ƙarƙashin wani sarki (Onojie) wanda ke tafiyar da jagorancin masarautar. Jagoranci a masarautar Uromi tsarin sarauta ne na gado. Sarki shi ne sarkin da ke mulki tare da kungiyar sarakunan da ke taimaka wa sarki wajen jagorancin masarautar.

Sarkin Bini Oba Ewuare ne ya kafa masarautar a cikin 1463 wanda ke ba da sarauta ga Ichesan (Onojie na Uromi na farko). Tun daga 1463, sarauta ta wuce ta gado.

Jerin Sarakunan masarautar Uromi

• Ichesan
• Agba N'Ojie
• Ikenoa
• Ehenoa
• Ikhivabhojere
• Okuoye
• Ikhize
• Ikhimigbale
• Uwagbo
• Ediale
• Akhilomen
• Okolo N'Ojie
• Ogbidi Okojie
• Uwagbale
• Edenojie Okojie I
• Omelimen Edenojie I
• Anslem Edenojie II

Garuruwan Uromi daban-daban suna ƙarƙashin jagorancin Dattawan ƙauyuka ɗaya waɗanda ke da alhakin sahalewar sarki. Majalisar Dattawa tana ƙarƙashin jagorancin wani dattijo ɗan ƙasar wanda a haihuwa shi ne babba a cikin dukan wani namiji ɗan asalin garin. Majalisar dattawa tana da nasu ikon yin doka don haka za su iya hukunta masu laifi a cikin naɗin nasu.

Hotuna

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Duba kuma

• Esan-Arewa-Gabas
• Mutane da sunan Esan
• Jihar Edo

Ƙarin bayani

• Tarihin Uromi. c/o Uromi Community Association New York