Gadaka

Daga Wikipedia, Insakulofidiya ta kyauta.
Gadaka


Wuri
Map
 11°17′07″N 11°13′14″E / 11.2852°N 11.2206°E / 11.2852; 11.2206
Ƴantacciyar ƙasaNajeriya
JihaJihar Yobe
Bayanan Tuntuɓa
Kasancewa a yanki na lokaci

Gadaka gari ne, da ke a Jihar Yobe, a Najeriya, mai yawan al’umma kusan 60,000. Garin yana kudancin jihar ne, kusa da kan iyaka da jihohin Gombe da Bauchi. Itace shelkwatar rusasshiyar ƙaramar hukumar Gadaka wadda gwamnatin Shehu Shagari ta kafa. Gari shine gari mafi girma a ƙaramar hukumar Fika . Yana kusa da 12 kilomita daga babban titin Potiskum-Gombe, garin Gadaka ya kai kusan 55 km daga babban birnin Potiskum da 125 km daga Gombe babban birnin jihar Gombe.

Yanayi[gyara sashe | gyara masomin]

Yanayin gundumar yana kusan ƙafa 1,483. Watan Maris da Afrilu cikin sune ake zafi mafi tsanani tare da ma'aunin zafin da ya kai 38-40 °C. A lokacin damina, kuma daga Mayu-Satumba, yanayin zafi yana sauka zuwa 23-28 °C, tare da ruwan sama daga 700 zuwa 1200mm. Idan Iskar damina yana kaɗawa yamma yana nuna ƙarshen lokacin damina kenan. Ana samun ciyayi galibi launin kore ne a lokacin damina, wanda ke bushewa a farkon fara hunturu.

Doum dabino da aka samu a garin Gadaka
Wani sashe na gefen kogin Ngaji a Gadaka

Ma'aunin Yanayi[gyara sashe | gyara masomin]

Tattalin Arzikin Gadaka[gyara sashe | gyara masomin]

Galibin sana'ar garin noma ne. Kasar yawancin ta yashi-yashi da kuma baƙar ƙasa wadda take da Noma kusan shi ya kwashe kashi 45 cikin ɗari, yayin da sauran 55% na abubuwan nema. Ana noma amfanin gona, irin su gyada, wake, masara, dawa, da gero, a adadi mai yawa na kasuwanci. Kogin Ngeji da ke yammacin garin yana da wajen kamun kifi da kuma wasu wajen da ake amfani dashi don noman rani. Ana noma amfanin gona irin su shinkafa, tumatur, albasa, barkono, Cocoayam da rake duk shekara a gaɓar kogin. Albarkatun ma'adinai da aka samu a yankin Gadaka sun haɗa da dutsen ƙasa, gypsum, kaolin, phosphate, da quartz .

Harkokin sufuri ya fi ta hanya; sadarwar sadarwa ta duniya daga Garin Gadaka ta hanyar wayar hannu. Misalan waɗannan lambobin sune +234 802..Samun damar Intanet yana yiwuwa ko dai ta hanyar haɗin kai tare da manyan masu ba da sabis na intanet ta amfani da modem ko ta cibiyoyin bincike na kasuwanci waɗanda ke cikin muradun gari.

Mulki[gyara sashe | gyara masomin]

Gadaka dai nan ne wurin da kotun Mai Gudi, mai daraja ta ɗaya kuma shugaban majalisar masarautar Gudi, mai martaba Alhaji Isa Bunuwo khahaji Gudi I. Manyan yan majalisar masarautar sun hada da Wazirin Gudi. Alhaji Masaya, Yerima of Gudi Alhaji Samaila Ahmed Gadaka, the Kaigaman Gudi Dr Ibrahim Garba Kurmi, Sarkin Fada Gudi Alhaji Ibrahim Babi, the Magaji of Gudi Alhaji Muhammadu Baba, the Madaki of Gudi Alhaji Adamu Usman Bazam, the Galadima of Gudi AVM Bashir Yakasai, Dan Masanin na Gudi Mal. Mulkia garin Gadaka yana farawa daga Bulama (shugaban gunduma) zuwa Lamba (Sarkin gari ko kauye) sannan zuwa Ajiya (hakimin gunduma) Duk waɗannan masu kula da al'adu da addinin mutane ne, don haka mai martaba Mai Gudi.

Yaruka da al'adu[gyara sashe | gyara masomin]

Ngamo shine yaren asali na Gadaka, wanda aka keɓe a matsayin ɗaya daga cikin harsunan Chadic na dangin harshen Afro-Asiya. Cikakken sunan Ngamo ya haɗa da Gamawa, Gamo, da Ngamawa. Sauran yarukan yankin sune Bolewa, Karai-Karai, Ngizim, Kanuri, Hausa, da Fulani.

Yaren Ngamo na asali yana da manyan harsuna guda biyu, wato Gudi Ngamo da Yaya Ngamo. Waɗannan yarukan suna magana da dangi daban-daban na ciki da wajen Gadaka. Yarukan sun sha fama da yarukan da ke makwabtaka da su musamman Bole, Karai-Karai, Hausa, da kuma Ingilishi, wanda galibin matasa ke amfani da shi a lokacin sadarwa. Duk manyan dangin Ngamo yanzu suna cikin garin Gadaka, waɗanda suka haɗa da dangin Gudi (mafi girma), dangin kushi (masu mulkin yankin Gadaka ta tsakiya), Shula (mafi yawan mayaka da mafarauta), dangin Ziu, dangin Mele, dangin Shembire (The Barbers), Bopali, da dai sauransu.

Mutanen Gadaka suna da kyawawan al'adun gargajiya. Babban bikin al'ada na shekara-shekara shine bikin Bikin Babbar Sallah wanda a yanzu ya maye gurbin shahararren bikin Kamti. Amma har yanzu ana amfani da irinsu wasan makara, wasan Wanzamai, wasan Farauta da gasar kokawa ta gargajiya ta tsohuwar bikin Kamti a bukukuwan Idi na yau. Garin Gadaka yana kewaye da ƙananan ƙauyuka kamar Fika, (9 km nisa), Garin Malam Yako (6 km), Dadin Kowa (8 km), Babaji - (2 km), Dadin Kowa Semo - (13 km), Babanana - (11 km), Garin Aba - (12 km), Jajiyaya - (9 km), Ga dana - (6 km), Balde - (12 km), Japde - (11 km), Dawarko - (6 km), Usaku - (8 km), Bozoganga - (5 km), Shembire - (7 km), Garin Jangam - (4 km), Danski - (10 km), Pokkitok - (11 km), Tamana - (11 km), Garin Meri - (4 km), Shembire - (2 km), Yawale - (3 km), Garin Aba - (11 km), Kukawa - (8 km), Lamba Disa - (3 km), Bogargar - (5 km), Maiduwa - (10 km), Sayo - (3 km), Goge (5 km), Garin Gamji-(4 km) Jajiya (4 km), Kuli, Zadawa, (7 km). Dauya, G. Waziri Kadi, Gamari, Daniski, Kurmi, Fusami, Siminti, Gadana, Jigawa, Godowoli da sauransu.

Manazarta[gyara sashe | gyara masomin]